BrandSmit.net

WOENSDAG 10 SEPTEMBER 2003

Mense, ek ingesluit, is te ernstig. Vat die hele storie van om te moet trek na ’n ander woonstel toe. Jy woon in ’n plek vir amper vyf jaar, en dan kry jy ’n oproep een nag. Jy word vertel dat die eienaar die woonstel wil verkoop, en jy moes eintlik gister al uit gewees het. Jy voel effens angstig oor die plek wat eersdaags jou nuwe tuiste sal wees, die nuwe omgewing, nuwe paaie wat jy sal moet verken. Wat ek hier wil voorstel, is dat hierdie aangeleentheid, soos soveel ander in die lewe, nie naastenby soveel erns regverdig nie.

Dit was die eerste opmerking. Die tweede opmerking is dat die eerste opmerking ’n pot stront is. Goed, sekere dinge is nooit so erg soos wat mens aanvanklik jouself verbeel het dit gaan wees nie. Maar as jy eerlik moet wees, moet jy erken dat die lewe ’n redelike ernstige besigheid is. As jy lag vir elke tweede ding wat gebeur met jou, of vir elke derde persoon wat paaie met jou kruis, gaan jy beslis jou gat sien.

* * *

Die lewe is beslis geen grap nie, maar buiten die groot waarhede soos “Oliebolle maak vet” en “Die aarde is rond” is daar min dinge wat so waar is soos dat jy kan vergeet om te oorleef in hierdie wêreld sonder ’n goeie sin vir humor.

Om te lag vir dinge wat “nie regtig snaaks is nie” gooi ook ons somme omver. Want is een plus een dan nie twee nie? En as dit die geval is, dan’s ons mos nie veronderstel om te lag vir driekwart van die dinge waaroor ons lag nie. Tog is dit presies wat ons doen, en op die kosmiese sakrekenaar is dit presies wat ons in staat stel om voort te gaan ten spyte van wat omstandighede soms dikteer.

______________________

SATERDAG 6 SEPTEMBER 2003

Ek sit toe in my nuwe woonstel, en na ek deur die proses gegaan het van waar ek die rusbank gaan sit, en waar ek skoongewaste lakens gaan ophang, kry ek toe wat sekerlik as my eerste ernstige gedagte in die nuwe plek bestempel kan word: ’n aanmaning dat hierdie nié die belangrikste sake van die dag is nie. En miskien was dit te verwagte dat ek ook sou dink aan die twee woorde wat deesdae tydig én ontydig my gedagtes oorheers, naamlik “langtermyn” en “besigheid”.

Dis toe wat ek met die vraag vorendag kom of gedagtes oor repatriasie noodwendig dieselfde is as om te praat van langtermyn inkomste – oftewel, net omdat ek praat van langtermyn inkomste, beteken dit noodwendig dat ek moet teruggaan Suid-Afrika toe? Nadat ek my sigaret doodgedruk het op ’n nat stukkie toiletpapier, antwoord ek die vraag as volg: om te praat van teruggaan Suid-Afrika toe, is noodwendig om te praat van langtermyn inkomste in Suid-Afrika. Hierdie twee dinge gaan saam omrede ek nie kan teruggaan Suid-Afrika toe sonder maniere om ’n langtermyn inkomste te verseker nie.

[…]

Sensitief om niemand te verveel met lang verslae nie, wil ek net kortliks opmerk dat ek myself daaraan herinner het dat dit nie meer gaan oor hoeveel geld ek terugvat Suid-Afrika toe nie. Dit gaan oor hoe voorbereid ek is om ’n besigheidsman te wees; om geld in die Suid-Afrikaanse eenheid te verdien so gou as moontlik nadat ek in ’n Spar ingestap het om my eerste bottel knoffelsous te koop, en ek besef dat die note wat uit my beursie verdwyn nie binne ’n maand vervang gaan word met Taiwannese geld nie.

[…]

Ek werk deesdae hard aan idees waardeur ek myself kan transformeer van ’n amateur filosoof en digter na ’n hardgebakte kapitalis. Ek is steeds oortuig dat BESIGHEID die antwoord is op my soeke na kreatiewe onafhanklikheid, en die sleutel is tot ’n meer betekenisvolle lewe.

Ek wil ook graag een of ander tyd my huidige rolle en identiteite vervang … of eerder, opgradeer na die rol en gepaardgaande identiteit van Die Familieman. En ek sal dit aansienlik beter kan doen, volgens my eie beginsels en oortuigings, as ek finansiële onafhanklikheid kan bewerkstellig sonder om ’n ander man of vrou “Baas” te noem. (Terloops, ’n nota aan al my werkende kamerade in die sogenaamde Real World: Moenie omgeboul word deur die kontemporêre neiging in korporatiewe kultuur dat werkers hulle base op hulle voorname kan noem nie. Dis ’n truuk! Hy – of sy – is nog steeds jou BAAS!)

So, BESIGHEID gaan voort – veral noudat ek nie meer elke dag geteister word deur vierjariges in my voormalige beroep as ’n kindertuinonderwyser nie, en so ook dus my planne om vroeg volgende jaar huiswaarts te keer.

Daar is egter die interessante vraag wat ek vanmiddag aan myself gestel het: Beteken dit noodwendig dat ek moet teruggaan Suid-Afrika toe as ek hier besigheidsprojekte kan loods wat ’n langtermyn inkomste kan verseker? Daar is ook die ope vraag na die effek wat die nuwe woonstel op my gemoed en my ervaring van Taiwan gaan hê.

“Nuwe woonstel?” mag jy dalk teen hierdie tyd wonder.

Ja, dit is wel so dat ek oor die volgende drie weke my bokse en tasse gaan pak en my prente, plakkate en al my kalenders van die mure gaan aftrek. Ek beplan ook om die geraamde stuk kalligrafie wat al vir jare in my huidige woonstel staan, in koerantpapier toe te draai, en saam met die tasse en bokse, my wasmasjien, my bed en my fiets in ’n taxi te laai op die 27ste September.

Die bestemming sal egter nie die lughawe wees, soos my eie mitologie altyd voorspel het nie, maar ’n ander woonstel, diep in die Taiwannese area van die stad (min wit gesigte, of enige ander kleur foreigners waag dit ooit om so ver van ’n 7-Eleven of McDonald’s af te loseer).

Die rede vir die skielike verandering van uitsig wat ek van my spieëltafel af sal geniet is dat die eienares van my huidige woonstel skielik besluit het dat die donker struktuur waarin ek die afgelope amper vyf jaar al skuil, verkoopbaar is.

So, die einde van my lewe in Laan 55 Nommer 15 is dus amptelik naby. En hierdie keer is dit nie net my eie fantastiese en ongeloofwaardige voorspellings dat ek my “goed gaan pak en gaan loop nie”. Dit gaan werklik gebeur.

Miskien sal dit ’n goeie oefenlopie wees. Miskien pak ek nie eens al my bokse uit in die nuwe woonstel nie. Miskien gooi ek sommer my matras en beddegoed op die sitkamervloer, en uit moedswilligheid was ek sommer in die kombuis. Miskien maak ek myself doelbewus so miserabel dat ek sommer die einde van die jaar al land uit vlug.

Maar wag ’n bietjie … as ek in die sitkamer slaap en in die spaarkamer sop op ’n gasstofie kook, gaan ek heel moontlik vergeet om te skeer ook. Wat beteken ek sal so sleg begin lyk dat ek heel moontlik gevra sal word om nie meer klas toe te kom nie. Wat beteken ek sal heeldag tussen opgefrommelde beddegoed op my matras kan sit en gedigte skryf! En ek sal boontjies uit ’n blikkie eet vir aandete terwyl ek kyk hoe die son ondergaan, doer waar die ander mense bly wat ook soms praat van huis toe gaan. Dan, as die son gesak het, sal ek my vingers deur my welige baard trek, die leë blik langs al die ander leë blikkies op die vensterbank sit, en in die halfskemer begin rondvoel na my boksie groentee op die sitkamervloer.

Soveel huise, soveel stories. Soveel tyd, soveel moontlikhede. Soveel drome, soveel hoop. Soveel wat ek nooit sal vermag nie. Soveel mooi in die lewe wat altyd net van ver af aanskou kan word.

______________________

SATERDAG 30 AUGUSTUS 2003

Almal maak foute, al probeer ons hoe hard om mekaar tegemoet te kom. Ontsteltenis was egter te verwagte toe die vrou vanaand by die deep fried stalletjie nie haarself kon indink wat ek bedoel toe ek vir haar in Chinees vra hoeveel kos die tofu-sosatie nie.

My Chinees is ver van vlot af, maar ek kry dit redelik goed reg om elke dag in uiteenlopende situasies te sê wat ek moet sê. Ek kan oor dit en dat gesels met kollegas by die werk; ek kan nuwe skedules bespreek met ’n skoolhoof, en ek kan maklik ’n halwe periode lank met sesjariges gesels en grappe maak (in Chinees, as ek eintlik betaal word om Engels te praat). “Hoeveel kos dit?” is ’n frase wat uitlanders gewoonlik onder die knie het na die eerste week in Taiwan. Om dan na ’n paar jaar nie verstaan te word nie wanneer jy ’n frase gebruik wat ten minste jyself gedink het jy bemeester het, is ontstellend vir die ernstige taalstudent.

My uitspraak van “Hoeveel kos hierdie ding?” was, soos meeste van my Chinees, waarskynlik nie 100% akkuraat nie. Maar watse ander inligting kan mens denkbaar by haar soek as jy die stokkie met blokkies ingerygde tofu optel, jou mond oopmaak en vraend in haar rigting sê, “blaf-blaf”? Om ’n bedrag te uiter, moes, in my opinie, ’n instinktiewe reaksie gewees het op enige klanke wat uit my mond gekom het! Maar in plaas daarvan om ’n prys te noem, verklaar sy dat sy my nie verstaan nie.

Rekende toe dat sy miskien nie enige klanke uit die mond van hulle gereelde en gewoonlik stom buitelandse kliënt verwag het nie, en dat sy moontlik ietwat verskrik was omdat sy gemeen het sy moes Engels praat, herhaal ek dit toe weer. Stadiger. Weereens glimlag sy asof ek simpel is, en vra vir die ouer dame wat langs haar die kos in die olie gooi, “Antie, die uitlander het nog nooit gepraat nie, nou praat hy. Wat sê hy?”

Ek probeer toe weer. En weereens kan sy nie uitpluis dat ek nie vir haar vra na die geskiedenis van olierige kos in Noordoos-Asië nie, maar net na die prys van die vervlakste tofu-sosatie. Toe sy my dus vir die derde keer aankyk met ’n goed bedoelde maar onbehulpsame glimlag, kook my eie olie genoeg om die sosatie daar en dan in die straat te verskroei.

Ek meen toe dat dit mag help om ’n muntstuk uit my broeksak te ruk, maar slaag toe net daarin om my sleutels in die bak hoenderpote te gooi.

Briesend en terselfdertyd verleë hou ek toe ’n oomblik later wel ’n muntstuk triomfantlik in die lug. “Qian, qian! Duo shao qian?!” pleit ek toe weer in frustrasie.

Die ouer tannie draai toe vir ’n oomblik weg van ’n ander ou se spek-en-weensie-worsie-sosatie wat besig was om te braai in die kokende olie, en vertaal my poging as “Duo shao qian?” in haar moedertaal-dialek, oftewel “Hoeveel geld?”.

“Dertig,” dui die jonger vrou toe aan met drie vingers in die lug.

Rooi in die gesig krap ek toe my sleutels tussen die hoenderpote uit, en begin my groen plastiekbakkie vol tofu-sosaties te pak. En omdat ek toe in ’n slegte bui was en dit nodig gehad het, ook ’n paar happe seekat.

“Haven’t you heard a foreigner speak Chinese before?” kap ek toe in my beste Engels oor die bondels boontjies en blomkool.

Maar ’n gloed het reeds oor die vrou se wange begin dans, en ek los toe maar my drama. Miskien, reken ek toe, was sy net ingedagte, en toe ek onverwags vreemde geluide begin maak, het sy haar bes probeer om te verstaan wat sy moontlik gedink het was Engels.

Die laaste glimlag was egter hare. Ek verkies my diep-gebraaide blomkool en tofu met net so ’n snarsie rooi peper, en ek het anderpad gekyk toe sy die speserye vasvat.

______________________

DINSDAG 19 AUGUSTUS 2003

Brand Smit en sy vrou, Elsa Kleynhans, woon saam met hul twee jong kinders in Blousteensingel nommer 11. Martie, hulle oudste, is vyf en ’n half, en Ben is drie. Brand spandeer meeste van wat as die konvensionele werksdag beskou word aan sy literêre projekte. Hy werk tans aan ’n “first draft” oor die verband tussen Stryd en Kreatiwiteit, spesifiek in die konteks van die voorstedelike middelklas. Tussen sy werkskamer, die sitkamer en die kombuis is die waarskynlikheid groot dat jy ’n kopie sal kan raakvat van ten minste een van sy twee digbundels, asook die versameling opstelle en ander stukke hoofsaaklik oor sy tyd in Taiwan en Korea.

Brand se daaglikse roetine volg ’n bekende patroon. Hy staan gewoonlik op voor Elsa en die kinders, maak vir hulle ontbyt, vat die kinders kleuterskool toe, en laai dan vir Elsa by die laerskool af (waar sy ’n onderwyseres is). Dan sal hy miskien ’n draai maak by die biblioteek, en so van net na middagete se kant af is hy agter sy rekenaar.

Behalwe vir die skamele inkomste wat hy uit sy skryfwerk verdien, publiseer hy ook Engelse handboeke saam met ’n besigheidsvennoot in Taiwan. Dié onderneming verseker dat hy ten minste een keer per jaar Ooste toe gaan vir boekskoue en om besigheid te praat met plaaslike skole.

Verlede Desember was die gesin Kaap toe om by Elsa se familie te kuier, en Brand het gesweer nie weer nie. Elsa se broer is ’n plaaslike besigheidsman en gesiene lid van die gemeenskap. Hulle het, soos voorheen, nie langs dieselfde vuur gesit as die gesprek – soos amper altyd gebeur – gaan draai het by politiek en godsdiens nie. Brand het aanvanklik gesê hy dink hulle moet by die huis bly hierdie Desember, maar hy en Elsa het weer daaroor gepraat. Hulle beplan nou om dalk vir ’n week of so Mosambiek toe te gaan saam met Brand se jonger suster en haar man. Kersfees sal weer by Elsa se ouers in Bloemfontein wees, en Nuwe Jaar by sý ouers in Middelburg.

Brand praat gereeld oor die tyd wat hy in die Ooste gespandeer het. Elsa luister geduldig, al kan sy self al die stories teen hierdie tyd in presies dieselfde woorde vertel. Soms kom iemand kuier waarmee hy bevriend was in Taiwan. Hulle gesels dan tot laat in die nag oor tifone, besoedeling, epidemies, Engelse klasse en Chinees. Brand het na sy terugkeer uit Asië ingeskryf vir ’n korrespondensie kursus in Chinees by UNISA; hy vind dit ironies dat hy nou beter Chinees praat as toe hy in Taiwan gewoon het.

Toe Brand verlede jaar veertig geword het, het hy vir homself ’n grassnyer gekoop. Elsa het gelag toe hy die dag die voorstel maak, maar hy’t gereken die tyd het aangebreek om te kyk of hy nog een kan gebruik (tuindienste het tot op daai stadium die nodige instandhouding gedoen).

Brand is toegewyd aan sy vrou en hulle kinders. Hy hoop Martie gaan ’n argitek of ’n veearts word. Hoewel dit nog bietjie vroeg is om te sê, reken hy klein Ben mag dalk ook ontwikkel in ’n skrywer. Hy vertel dit vir almal wat wil hoor, en lyk elke keer verleë as Elsa vir hom sê, “laat die kind toe om sy eie mens te word”. Sy gewone reaksie – hy kan dit in die seun se oë sien. ’n Skrywer, of – wie weet? – dalk ’n dominee.

* * *

Stella Adler het gesê: “Life beats down and crushes the soul. Art reminds you that you have one.”

Brand Smit reken: “Die toekoms wag vir dié wat geduldig genoeg is om eers die betekenis van die lewe uit te werk.”

______________________