SONDAG 17 NOVEMBER 2019
Soms raak ’n mens geïnteresseerd in iets, en dan, sodra jy meer daaroor begin leer, verloor jy belangstelling. Die Viëtnam Oorlog (1955-1975, of meer spesifiek 1962-1973) is nie so ’n historiese tema nie. My belangstelling in die oorlog is oorspronklik geprikkel deur die 1982 Sylvester Stallone film, First Blood, oor die veteraan wat moeilikheid vind met die plaaslike owerhede in ’n klein dorpie in Amerika. Die hoofkarakter, John Rambo, ervaar terugflitse van sy tyd in Suidoos-Asië. Hy onthou van lokvalle en van hinderlae in die digte oerwoud van Viëtnam, soos hy aan die lewe probeer bly in ’n soortgelyke omgewing buite ’n fiktiewe dorp in die deelstaat, Washington.
Mettertyd het inligting tot my tienerbrein deurgesyfer dat Amerika – die sterkste militêre mag in die wêreld – die oorlog verloor het in Viëtnam – ’n land vol meestal arm kleinboere.
My belangstelling was geprikkel, om die minste te sê.
Teen die middel tagtigs was daar die Oliver Stone film, Platoon – wat ek nie juis verstaan het nie, anders as dat alles deurmekaar was en die Amerikaners nie lekker kon uitwerk wat verkeerd gegaan het nie. Enkele jare later was daar die reeks, Tour of Duty, in Suid-Afrika vertaal in Afrikaans as Sending Viëtnam, met as temalied die onheilspellende Rolling Stones nommer, Paint It Black.
Vir my as tiener, met musiek uit die era waarmee ek myself makliker vereenselwig het as met musiek van die 1940’s, het die Viëtnam Oorlog nader gevoel as die meer bekende Tweede Wêreldoorlog waarvan ons geleer het in die skool. Gooi daarby die misterie van die Amerikaanse nederlaag, met die helfte van Amerika wat die oorlog gesteun het, en die ander helfte wat woedend deur die strate gestap het, en later selfs veterane van die oorlog wat hulle hare en baarde laat groei het en self geprotesteer het teen die oorlog, en dis seker nie ’n verrassing dat die Viëtnam-verhaal ’n gloeiende lamp geword vir die mot van my belangstelling nie.
Ten spyte daarvan dat die ou Saigon, nou bekend as Ho Chi Minh City, slegs ’n drie-uur vlug weg is van waar ons woon in die suide van Taiwan, het ek nooit sterk daaraan gedink om soontoe te gaan tot onlangs nie. Dalk het ek gemeen dat post-oorlog Viëtnam met haar advertensieborde vir Coca-Cola en McDonald’s, en met kommersiële distrikte gevul met moderne kantoorgeboue ietwat van ’n teleurstelling sal wees vir die ernstige student van Geskiedenis. Nietemin, teen die middel van 2019 het ons besluit dis tyd, en teen Augustus was ons kaartjies gekoop.
* * *
Ek het oor die jare heelwat gelees oor John F. Kennedy en die oorlog, en Lyndon Johnson en die oorlog. Ek het gelees oor die agtergrond van die oorlog insluitende die Franse koloniale tydperk; die tydperk tydens die Tweede Wêreldoorlog wat Japan uiteindelik beheer oorgeneem het, en toe onttrek het; die Koue Oorlog tussen Amerika en die Sowjet-Unie; die mislukte Bay of Pigs Invasion en die Kubaanse Missiel-krisis. Ek het gelees oor Ho Chi-Minh en die strewe na nasionale bevryding, en oor die legendariese oorwinning wat die Viëtnamese nasionaliste behaal het oor die Franse by Dien Bien Phu in 1954. Ek het gelees oor die Diem-regime, oor Boeddhistiese protes teen die Suid-Viëtnam regering, oor die monnik wat homself aan die brand gesteek het in die middel van ’n besige interseksie in Saigon in 1963, en oor die Dragon Lady wat gesê het as meer monnike hulleself aan die brand wil steek, sy met graagte die vuurhoutjies sal voorsien. En ek het gelees oor Henry Kissinger en Richard Nixon in die laaste jare van die Amerikaanse betrokkenheid, toe almal reeds geweet het dat Amerika ’n kolossale fout begaan het om betrokke te raak in Viëtnam (en dat dit, om dit eenvoudig te stel, ’n monumentale fokop was).
Maar my belangstelling was altyd meer oudio-visueel as akademies: Beelde van rysvelde met kleinboere in koniese hoedens, gebukkend in die warm son; Amerikaanse soldate wat in ’n ry op die wal van ’n rysveld stap, masjiengewere gereed vir enige voorval; huisies met grasdakke in klein gehuggies wat aan die brand gesteek word deur ’n Amerikaanse soldaat; soldate met paniekbevange gesigte in ’n oerwoud; die Vietcong in swart pajamas wat flitsend deur die digte plantegroei hardloop, net om sekondes later te verdwyn in ’n tonnelnetwerk; helikopters wat neus vorentoe vlieg oor rysvelde en oerwoude, met ’n gapende oop deur, en ’n soldaat wat leun op ’n masjiengeweer. En dan natuurlik die musiek van die middel tot laat sestigs, en die vroeë sewentigs.
* * *
Sondagoggend 10 November 2019 het ek nog soos enige oggend my gewone ontbyt geëet in ons woonstel in Kaohsiung, in die suide van Taiwan. Teen Sondagaand was ek en N. in Ho Chi Minh City. Ons het die middag gearriveer by Tan Son Nhat Internasionale Lughawe, wat op ’n stadium een van die besigste militêre basisse in die wêreld was.
Die proses om deur immigrasie en doeane te gaan was meer uitgerek as waaraan ’n mens dalk gewoond is. Ons moes twee weke voor ons vertrek ’n vorm aflaai van ’n webblad af, dit invul en terug epos – waarop ons toe weer ’n brief gekry het waarop ons name verskyn met ons paspoortnommers saam met die name van twee of drie dosyn ander mense wat ook daai dag deur immigrasie sou gaan. Nadat ons geland het, moes ons hierdie brief – wat ons moes uitdruk – saam met ons paspoorte en twintig Amerikaanse dollar kontant aan iemand agter ’n toonbank gee. Ons name is geroep na vyftien minute, en toe kon ons by die lang tou aansluit om stempels in ons paspoorte te kry.
Na immigrasie het ons sim-kaarte gekry (heel maklik, en goedkoop), en reguit na ’n bushalte gestap waar die regte nommer bus toevallig gestaan en wag het. En op pad was ons – deur besige strate vol motorfietse en bromponies en taxi’s en busse en blink, helderverligte winkels. Min of meer in die omgewing waar ons sou bly, het ons eers verdwaald deur die strate geloop, en nadat ons ons hotel gevind het in ’n kleurvolle stegie, het ons ons eerste aandete geniet.
Maandagoggend het ons die strate getref. Eerste stop was die War Remnants Museum – waar tenks, vliegtuie en helikopters uitgestal word wat agtergelaat is deur die Amerikaners met hulle onttrekking in 1973. Die museum het ook talle items en foto’s van die koste van die oorlog – nie net in materiële terme nie, maar die verskriklike koste betaal deur gewone mans, vrouens en kinders.
Volgende stop was die Independence Palace, gebou in 1963 in opdrag van die destydse Suid-Viëtnam president, Ngo Dinh Diem, nadat die vorige gebou wat gedien het as presidensiële woning, gedeeltelik vernietig is deur twee bomme bedoel om van hom ontslae te raak.
Die paleis is ’n tydkapsule – meubels en tapyte uit die 1960’s en 1970’s, kaarte wat teen “war rooms” se mure pryk waar generaals en politici strategie bespreek het, boeke in die biblioteek, telefone en ander kommunikasie-toestelle wat stof vergader in vertrekke in die kelder wat gedien het as ’n bomskuiling.
Daar’s selfs ’n helikopter op die dak in die agterste deel van die gebou wat lyk asof dit steeds wag om die laaste president van Suid-Viëtnam na veiligheid te vervoer. Dat die helikopter steeds op die dak staan, is ’n testament tot die feit dat die laaste president, Duong Van Minh, die derde president in tien dae en in die warm stoel vir slegs twee dae, geweier het om te vlug, selfs toe Noord-Viëtnamese tenks en troepe uiteindelik deur die hekke gebars het op 30 April 1975.
Om die besoek af te rond, het ons ’n aparte uitstalling besigtig oor prominente leiers van Viëtnam oor die laaste 150 jaar of so, en toe gaan foto’s neem by twee tenks wat naby die hekke geparkeer staan wat so sonder seremonie plat gery is in April ’75.
Die volgende dag was ligter op die gemoed: die ou Saigon Central Post Office, ingehuldig in 1891, en die Notre Dame Cathedral, so tien jaar ouer as die poskantoor.
Toe was dit die beurt van die Gia Long Palace – nou die Ho Chi Minh City Museum. Die paleis is gebou in die laat 1880’s om te dien as ’n museum, maar is vir dekades lank gebruik as amptelike woning deur verskeie staatsamptenare.
Die uitstallings was interessant, maar my belangstelling was meer in die gebeure van laat 1963. Op 1 November van daai jaar het ’n groep generaals ’n staatsgreep uitgevoer teen die regering van Ngo Dinh Diem. Diem en sy jonger broer en primêre adviseur, Ngo Dinh Nhu, hulle ouer broer, Ngo Dinh Thuc, en ander familielede het in die Gia Long Palace gewoon sedert Diem in 1962 opdrag gegee het dat die Presidential Palace (die ou koloniale goewerneurswoning) gesloop en herbou moes word. Teen laatmiddag van 1 November was die broers bewus van verwikkelinge, en het die paleis ontsnap deur ’n geheime tonnel.
Na die paleis het ons ingeloer by die Saigon Metropolitan Opera House (wat dateer van 1897), gestop vir bier en toebroodjies, en toe per Google Maps instruksies die twee kilometer of so gestap na die Vietnam History Museum.
Woensdag was ons vroeg op om saam met ’n toergroep die twee ure reis aan te pak na die Cu Chi Tonnels – deel van ’n uitgebreide netwerk van tonnels wat tussen die vyftigs en die sewentigs gebruik is om wapens, troepe, kos en ander voorraad Suid-Viëtnam toe te smokkel. Soos dit ’n toeriste-aantreklikheid betaam, was daar verversings en aandenkings te koop.
Vir my was dit nogal ’n belangrike ervaring: na soveel films en TV-programme oor die oorlog, om te staan in ’n werklike stukkie Viëtnam-oerwoud.
Teen ’n prys kon jy jouself ook soldaat hou en ’n paar keer die sneller trek op een van die wapens wat tydens die konflik gebruik is: R40/$2.60 per koeël vir M16 en AK47; ietwat goedkoper vir ander wapens.
Nadat ons terug in Ho Chi Min eers iets gaan eet het in die Ben Thanh Market, was dit tyd vir ietwat van ’n pelgrimstog vir my. Ek is al vir ’n geruime tyd gefassineerd deur die protesdaad van die Boeddhistiese monnik, Thich Quang Duc, wat homself aan die brand gesteek het in ’n besige kruising in die destydse Saigon op 11 Junie 1963. Daar was toe reeds jare lank onmin tussen die Diem regering en die Boeddhistiese meerderheid bevolking, en Duc se selfopoffering het voorbladnuus gehaal wêreldwyd. Ek was onder die indruk dat die insident plaasgevind het in die stad van Hué (dis waar sy blou karretjie steeds bewaar word), so toe ek die vorige aand in my Wikipedia navorsing lees dat dit inderdaad in Saigon gebeur het, het ek geweet ek moes die kruising vir myself sien. Soos dit toe gebeur, was dit net omtrent tien blokke reguit in die pad af van ons hotel.
Die aand het ons gaan rondstap in die kommersiële distrik, en onder andere verby die Rex Hotel gestap – nog ’n ikoniese gebou van die oorlog-era. Die eerste gaste, 400 Amerikaanse troepe, het aangemeld in 1961. Hulle was die eerste kompanjie-sterkte soldate wat gearriveer het in Viëtnam, en hulle het vir ’n week in die Rex gebly tot hulle kamp gereed was. Die hotel was ook waar die Amerikaanse militêre leiers hulle daaglikse perskonferensie gehou het tydens die oorlog. En die kroeg op die dak was waar militêre amptenare en oorlogskorrespondente elke aand gekuier het. In 1976 is dit ook by hierdie hotel waar die hereniging van Viëtnam aangekondig is.
Donderdag het ek weer my reisgenoot saam getrek na nog ’n plek wat net van belang is vir mense met ’n ietwat ekstreme belangstelling in óf die voormalige Suid-Viëtnam, óf die Viëtnam-oorlog, óf beide.
Soos vroeër vermeld, was die twee Ngo broers in November 1963 bewus van ’n staatsgreep poging teen hulle bewind. Nadat hulle deur ’n geheime tonnel ontsnap het, is hulle geneem na die Chinese besigheidsdistrik in Saigon. Hulle het ’n paar ure by ’n bondgenoot se huis spandeer, en is toe na die St. Francis Xavier Katolieke Kerk. Hier het hulle agter in die kerk gesit terwyl ’n vroeë diens aan die gang was. Kort daarna is hulle herken in die binnehof van die kerk, en teen 10:00 die oggend het ’n gepantserde personeeldraer met twee jeeps gestop voor die kerk. Die twee broers is in hegtenis geneem. Die idee was om hulle na ’n militêre hoofkwartier toe te neem, maar toe die konvooi stop by ’n spoorkruising, het die lyfwag van een van die staatsgreepleiers eers die een broer, en toe die ander vermoor in die agterkant van die voertuig (daar is steeds onsekerheid oor presies wát gebeur het, en hoekom).
Siende dat ek teen hierdie tyd van die week kniediep was in sestigs politiek en Suid-Viëtnam en die oorlog, het dit sin gemaak om ’n besoek af te lê aan die kerk waar die broers hulle laaste oomblikke gespandeer het voor hulle ondergang.
Na die kerk, het ons ’n paar blokke gestap na ’n Tao-tempel.
Daarna is ons terug na moderne Ho Chi Minh waar ons middagete geniet het in die Bitexco Financial Tower.
Na middagete is ons op met die hysbak na die uitsigvloer.
Ons laaste besienswaardigheid was die Ho Chi Minh City Museum of Fine Arts. Die hoofgebou is gebou tussen 1929 en 1934 as woning vir die Hua-familie. Die museum het na die perseel toe geskuif in 1987. Daar is verskeie vertrekke met mooi en interessante kunswerke, maar wat my aandag die meeste getrek het, was die argitektuur, die vertrekke self, en goed soos die trappe, die hortjievensters en die gebrandskilderde vensters.
Vrydagoggend was ons vroeg al op die sypaadjie om ’n bus te vat terug lughawe toe. Soos toe ons gearriveer het, was die bus betyds en heel gemaklik. By die lughawe moes ons weer in ’n lang, kronkelende ry staan, maar ons het onsself beloon met ’n aangename ontbyt. Omtrent ’n uur nadat ons al moes vertrek het, het ’n bussie ons afgelaai by ’n wagtende masjien met ’n foto van ’n Viëtnamese vrou met ’n bottel Coca-Cola in die hand. Vreemde sement murasies op die rand van die aanloopbaan was ’n laaste herinnering dat hierdie stukkie grond, en die land, net ’n paar dekades verwyder is van een van die brutaalste konflikte van die twintigste eeu.
Twee ure nadat ons geland het, was ek al klaar terug in ’n klas in Taiwan. En Saterdagoggend was dit weer ontbyt by die huis – soos enige gewone naweek.
Om meer foto’s te sien, besoek gerus my Flickr albums:
Ho Chi Minh City Museum of Fine Arts
______________________