skryfwerk – BrandSmit.net

’n Laagtepunt wat my nou nog nagmerries gee

DONDERDAG 7 MAART 2024

Aan die einde van die film, Fight Club, sê die hoofkarakter vir sy vriendin: “You met me at a very strange time in my life.”

My vrou het my ontmoet, nie soseer op ’n vreemde tyd in my lewe nie, maar net voor ek ’n jarelange struikel begin het na ’n laagtepunt wat my nou nog soms nagmerries gee.

Tussen Maart en Julie 2003 het ek koorsagtig gewerk aan ’n stel skryfwerk wat ek later genoem het, “Die Persoonlike Agenda van Brand Smit.” En omdat ek nie opgehou skryf het aan daai tipe materiaal nie, het ek later bygevoeg dat dit Boek Een was. Die later maande van 2003 en die eerste twee maande van 2004 was ook redelik koorsagtig, met die koors wat gebreek het met “Die Februarie Plan” en “[Die Groot Ongetiteld]”. Die stof het toe gaan lê vir ’n paar weke, en teen Mei was ek weer hard aan die dink en skryf aan nuwe insigte wat veronderstel was om sin te maak van my lewe – en selfs lewe oor die algemeen. Teen Julie 2004 het ek definitief nuwe grond gebreek in terme van helderheid en vertroue in wie en wat ek was.

Teen die herfs van 2004 (Oktober in Taiwan), het ek egter op walms gery: my tenk was leeg.

En dit was presies tóé wat ek ’n sekere jong dame ontmoet het wat pas in Taiwan geland het.

Die opwinding van nuwe liefde – as ek nou moet terugkyk – het my nuwe lus vir die lewe gegee. Maar ernstige liefde is ’n ander wêreld as die een van die Alleenloper. En as jy nie meer alleen loop nie, is jy nie dieselfde mens wat jy was ’n paar maande tevore nie. Jy verskyn deurlopend aan iemand wat jy wil beïndruk, en jy verskyn anders aan jouself.

Met spirituele toewyding en oorgawe het ek in 2003 en 2004 gewerk aan stukke teks wat veronderstel was om die waarheid te ontbloot aan myself, en as dit leesbaar was, aan enige iemand in wie se hande die stukke papier sou val.

En ek het steeds notas gemaak in 2005.

Maar ek wou beter doen. Ek wou geld maak. Ek wou ’n beter lewe bewerkstellig vir nie net myself nie, maar vir die persoon wat my lewe as Alleenloper so pragtig deurmekaar gekrap het.

Min het ek geweet ek het reeds die piek van die berg bereik. Die afgrond was naby. En ek het dit al kletsend oorgesteek.

Dit sou my jare vat om weer gelyke grond te bereik.

______________________

Wat ek nodig gehad het in Februarie 2004

DINSDAG 4 OKTOBER 2022

Ek hersien die Februarie 2004 stukke, “Raad oor kom of bly”, “Slaaf aan die woord” en “Oor vriende, en ander persoonlike redes”. Dis onaangenaam om te lees. Ek het ’n intense begeerte gehad om “huis” toe te gaan (“huis” in aanhalingstekens, want hoekom was Taiwan nie huis nie?). Dit kan simplisties geargumenteer word dat ek bang was om die stap te neem na vyf jaar in Taiwan waar ek vir myself ’n gemaklike lewe en tuiste geskep het. Ek het egter ’n sterk vermoede gehad dat dit ’n verkeerde stap vir my sou gewees het. Ek het gevoel ’n konvensionele lewe met ’n 40-uur per week werk en salaris en huis in ’n voorstad was iets wat nie vir my sou werk nie, selfs al kon ek al die onderdele bymekaar sit. Ek kan sê dat ek nie spesiaal was nie, en indien miljoene van my tydgenote dit onder die knie kon kry en geluk kon vind in so ’n lewe, ek dit sekerlik ook kon doen. Feit van die saak is, mense verskil. Een man word ’n professionele soldaat en sy ou pêl van kinderdae word ’n hoërskool Rekeningkunde onderwyser. Hoekom word albei nie professionele soldate nie? Hoekom nie albei onderwysers nie? Mense verskil.

Die man agter sy rekenaar vroeg in 2004

VRYDAG 7 OKTOBER 2022

Die stukke van begin Februarie 2004 is … vreemd om nou te lees. Die situasie was dat ek voor die einde van die eerste week van Februarie genoodsaak was om te gaan vir ’n mediese ondersoek as vereiste om my werkspermit te verleng. Ek was ook desperaat om Taiwan te verlaat, en om terug te gaan Suid-Afrika toe (dit was nie noodwendig dat die eerste aksie tot die tweede moes lei nie). Ek het geweet as ek nie die mediese toets betyds doen nie, my werkspermit nie hernu sou kon word nie, en dan sou my verblyfspermit nie hernu kon word nie. Ek sou dan geen keuse gehad het anders as om Taiwan te verlaat nie. Die kersie op die koek was dat ek altyd opgesien het daarteen om die medies te gaan doen. Al wat ek dus moes doen om my sin te kon kry – om Taiwan te verlaat, en waarskynlik terug te gaan Suid-Afrika toe – was om nié iets te doen nie waarteen ek in elk geval voorheen geskop het.

Aan die ander kant het die herinneringe bly spook van die vorige keer toe ek in Noordoos-Asië was, met ’n werk en ’n inkomste en ’n blyplek, en ek wat besluit het dat ek eenvoudig ’n skuif moes maak – so gou as moontlik.

As ek die verkeerde besluit maak, so het ek geweet, sou ek dalk vir jare daarvoor betaal het.

Vanaf Maandag 22 Desember 2003 se “Die laaste ballingskap” tot en met die paar paragrawe getiteld, “11 Februarie 2004”, is ’n stukkie persoonlike geskiedenis van ék wat meestal met myself argumenteer.

WOENSDAG 12 OKTOBER 2022

00:57

Die moontlike opheffing van my ballingskap in Februarie 2004 was ’n volslae fokop. Aan die een kant het ek druk op myself geplaas: “As jy wil voel jy behoort êrens, moet jy jou lewe agterlaat wat jy opgebou het in Taiwan, en teruggaan Suid-Afrika toe. Sodoende kan jy braaivleis en poeding saam met jou ouers en jou susters geniet so gereeld as wat jy wil.” En van die ander kant af ’n vermaning: “Jy’t nou al soveel stukke geskryf oor huis toe gaan. As jy nie nou oorgaan tot aksie nie, gaan niemand jou meer glo as jy enige iets sê nie.”

Met ’n persoonlikheid soos myne, plus die regte sielkundige drukpunte, het jy skynbaar nie veel vyande nodig nie.

12:36

Ek skryf in die stuk, “En die antwoord is dus …”: “Die produk [wat ek gepoog het om aan myself te verkoop] is een wat ek nodig het. Dis die pil wat ek moet sluk om te kan voortgaan met my lewe.”

Die implikasie, as jy die stuk lees, is dat die produk is om my lewe in Taiwan op te pak en terug te gaan Suid-Afrika toe – om nader aan my familie te wees, en te voel ek is in ’n plek waar ek behoort.

Kyk ek terug na amper twee dekades, wil ek ’n beter interpretasie waag: Wat ek werklik nodig gehad, was ’n oortuiging dat ek behoort het waar ek myself bevind het op daai oomblik van my lewe – hetsy Taiwan, Suid-Afrika, of enige ander plek in die wêreld. Ek het nodig gehad om oortuig te wees dat waar ek ook al was, reg was vir my – of in sterker terme, dat ek op ’n plek was waar ek veronderstel was om te wees. In Februarie 2004 het ek geglo dat daai plek nié Kaohsiung in die suide van Taiwan was nie, maar eerder in die provinsie in Suid-Afrika waar my ouers en jonger suster op daai stadium gewoon het.

Wat ek nodig gehad het, was om ’n sin te ontwikkel dat Taiwan wél reg was vir my. Maar meer as dit – dat ’n mens kán behoort op ’n plek ver van waar jy gebore en groot geword het, net soos jy verlore kan voel op die einste plek waar jy eerste wortel geskiet het.

______________________

Ek skryf om te oorleef

SATERDAG 6 AUGUSTUS 2022

Skryfwerk is gebed/Om te skryf, is om te bid.

(Wanneer ek skryf, glo ek iemand sal dit lees. Wanneer miljoene mense bid, glo hulle iemand sal dit hoor.)

MAANDAG 3 OKTOBER 2022

Ek vertaal die laaste van die Persoonlike Agenda stukke wat ek nie tien jaar gelede vertaal het nie. Dit bring my weer in noue kontak met vraagstukke waarmee ek twintig jaar gelede geworstel het: Wat moet ek doen met my lewe? Watse tipe volwasse lewe wil, of moet, ek vir myself ontwikkel? En: Moet ek Taiwan verlaat op Donderdag 4 Maart 2004?

Om ure elke dag te kon spandeer aan skryfprojekte was ’n belangrike oorweging in my besluitnemingsproses. Dit was ’n belangrike faktor in 2001 toe ek idees ontwikkel het oor watse tipe volwasse lewe ek wou lei, en dit was ’n belangrike oorweging toe ek in die laaste maande van 2003 en die eerste twee maande van 2004 moes besluit of ek sak en pak wou teruggaan Suid-Afrika toe.

Soos ek oor die laaste dekade gewerk het aan die publikasie van my skryfwerk, het ek gewonder hoekom ek nooit méér geskryf het nie. Mens hoor soms van sogenaamde “prolific writers” wat dosyne romans, etlike kortverhaalbundels, artikels, gedigte, en sommer ’n paar toneelstukke ook geskryf het. My gemiddeld die laaste tien tot vyftien jaar was ongeveer 20 000 woorde per jaar (dan tel ek nou nie stukke wat ek beskou as onpubliseerbaar nie).

As ek egter kyk na maande soos September 2003 en Februarie 2004, sien ek dat ek soveel in daai maande geskryf het as wat ek later sou geskryf het oor ’n hele jaar. Hoe werk dit?! En hoekom kon ek nie dit volhou nie?

Feit is, ek skryf net as ek iets het om te sê. As ek nie spesifiek iets wil sê nie, is daar geen inspirasie nie.

Ek het ook in die Februarie 2004 stuk, “Slaaf aan die woord”, geskryf: “Ek glo vas ek sal in ’n bodemlose depressie verval as ek minder begin skryf.” Ek het ook menigmaal oor die jare verwys daarna dat ek op my gelukkigste is wanneer ek besig is om te werk aan een of ander stuk skryfwerk. Soos die maande September 2003 en Februarie 2004 duidelik moes maak, is skryfwerk ’n meganisme wat my help om te oorleef. Dis hoekom ek nog nooit veel moeite gedoen het om my skryfwerk te bemark nie, en hoekom ek nog nooit veel moeite gedoen het om munt te probeer slaan daaruit nie.

Om te skryf help my om sin te maak van dinge. En dit was nog altyd ’n goeie manier om oplossings vir dilemmas uit te werk in die afwesigheid van mense met wie ek kon praat oor sekere sake, of met wie ek dinge kon bespreek soveel as wat ek nodig geag het.

Om op te som: Ek skryf net wanneer ek nodig het om te skryf. Ek skryf om te oorleef.

____________________

Aangehou stap, en geskryf …

WOENSDAG 20 JULIE 2022

Stel jou voor jy’s in jou vroeë dertigs. Jy wil woon – ek herhaal, wil woon – in ten minste dieselfde provinsie as jou familie, sodat jy hulle kan sien een of twee keer per maand, en jy wil in dieselfde stad woon as ten minste ’n halfdosyn ou vriende saam met wie jy gereeld kan kuier. Stel jouself verder voor jy wil wees in ’n ernstige verhouding, met dalk ’n kind of twee. Jy wil wees gevestig in jou werk, met ’n bevredigende sosiale lewe.

Nou stel jouself voor jy bevind jouself in werklikheid in ’n vreemde land aan die ander kant van die aardbol. Jy sien jou familie dalk een keer elke twee jaar. Jy het ’n paar vriende, maar sien hulle min. Jy’s enkellopend, met geen verhouding in die pyplyn nie. Jou werk is nie vervullend nie, en jy herinner jouself gereeld daaraan, of word herinner, dat tyd besig is om uit te loop om jouself in ’n beroep te vestig.

Om dinge te kompliseer, is jy nie vasgevang in ’n situasie waar jy net kan bedank en ’n vliegtuigkaartjie kan bespreek terug huis toe nie. Jy het ’n woonstel vol boeke en meubels en muurbehangsels en ornamente met sentimentele waarde. Jou inkomste is voldoende om goed genoeg te eet en redelik sag te kan slaap, maar jy’t nie genoeg spaargeld om vir te lank te oorleef as jy terug gaan na jou eie land toe nie.

Jy kan natuurlik al die meubels, die muurbehangsels, en ’n paar ornamente agterlaat en terug gaan huis toe, en hoop alles werk uit. Probleem is, jy het presies dit gedoen ’n paar jaar tevore toe jy in ’n soortgelyke situasie was in ’n ander land, en kom ons sê maar net, dit het nie uitgewerk nie.

Wat doen jy?

Jy kan nie huis toe gaan nie, want jy’s klaar by die huis?

Aanvaar dit net, en druk vorentoe?

Wat het ék uiteindelik gedoen?

Om op te pak en weer my geluk te gaan probeer in Suid-Afrika het ek nie voor kans gesien nie. So, ek het my oë op skrefies getrek en aangehou stap.

En geskryf:

sink

almal hardloop weg, die rotte vlug
hy is … soos sy skip wat sink

met plegtige respek kom die salutasie
middelvinger in die lug
trek ’n blokfluit uit sy gatsak
speel ’n doodspsalm, keer
die golwe met sy voorkop

kalm spoel die dieptes
lewe die fontein van oorvloed
manna, kwartels, eilandstiltes
in wysheid byt hy, met vlymskerp tande
in die soet vlees van tweede lewe

so kom maar aan verraaiers!
kruip maar nader spotter-skare!
een vir een sal julle voor die werklikheid moet staan
en as julle oë dit nie kan sien, en julle ore nie kan hoor nie
laat ek dit dan uitskree om dit in te sink:

DAAR SAL ALTYD LEWE WEES!

selfs vir die enkele oorlewende.

* * * * * * * * * * *

storm

storms stu my voort
my groteske beeld te groot
om in ’n sleutelgat te pas
’n kas te klein en te benoud
’n goue kou te fyn en veels te koud
ek storm voort in woeste vaart
met wandelstaf en dagoue baard

* * * * * * * * * * *

slyp

skuifel stom in stowwerige spasies rond
maak asbakkies een na die ander
vol en weer leeg; bekers vol koffie
vars bottels tee van die deurnagkafee

ou stoele gee mee
die gewig van aandlug versuur
in die aangesig van afwesige lig
wieg ek vorentoe-en-terug, vorentoe-en-terug

blyk dit mens moet soms
jou kloue trek uit die modder van tyd
meer filosofies moet wees
oor die gewag tot dinge weer draai

so as dit nie anders kan nie
moet ek van vooraf my somme weer maak:

een duisend sewe honderd vyf en
tagtig een duisend sewe honderd
vier en tagtig, een duisend sewe honderd
drie en tagtig, een duisend …

nagte sonder jou.

* * * * * * * * * * *

geografie

nuwe behuising trek
lyne skuins oor my planne
my oë op skrefies tuur ek
deur ander vensters na bure se mure

veronderstel ek weet van meer
as net lewe en dood en pype vol muise
sou ek die preke van ouds kon memoriseer
het ek te veel geleer van oumenstehuise

ek loer soms te diep in die bottel van tyd
skryf notas op vloere met potlood en kryt
byt soms ’n knippie te veel
af van geel-verouderde reëls

na nuwe behuising moet mens soms trek
die werk van ’n man soos ’n vrou mos nooit klaar
maar ek skryf maar my lyne en hou maar my bek
trek my oë op skrefies tot volgende jaar

(Sondag, 14 September 2003)

* * * * * * * * * * *

(ongetiteld)

ek voel myself
onverantwoord’lik na aan jou
minder as jou teenwoordigheid
onvoorwaard’lik na aan my
ek voel te meer
myself onaangeraak
terwyl ek lewe binne jou

* * *

veertig ton gebeure swyg
verdoof my liefde as’t ware
sal ek ooit, solank ek leef, die byl ontdek
wat kappend my al soveel jare jaag?

* * * * * * * * * * *

skoene

op pad na ’n kafee, sien jy dit weer:
’n woestyn, in die middel van die see
jy wil nader sluip, kruip, anderkant toe mik
maar tyd en plek is ’n skoen wat druk

jy dink oor koffie, koop dan tee
praat van uithou, aanhou, gee dan mee
wil verwilderd “nee” sê, knik dan “ja”
knipoog kamma-koel, vlug dan weer verdwaas

soms sê ek jy gee te maklik in
te min sien durf en waagmoed as talent
swerwers slaan graag tent op in die nag
klap swepe douvoordag teen bome vas

sê tog jy wil saamgaan, sê tog jy wil slaap
sê tog jy’t genoeg gehad, sê tog eenmaal “ja”
vermoed ’n bietjie, glo, wik en weeg maar weer
want hierdie tyd en plek, druk veels te veel

* * * * * * * * * * *

(nog ’n) naggedig

ek sloof my af, maar
die nag bly ’n bodemlose skag
soos ’n myner van ’n skoner aard
grawe ek na woorde, lig en beelde

gepaste metafore bederf deur skyn
staan soos heiliges reeds oor my oopgekerfde graf;
terwyl ek op ’n drafstap soek na dagbreek
breek die pik, die graaf, die hysbak na die lig

en bly ek
steeds
vasgevang
in nog ’n naggedig

* * * * * * * * * * *

plek

i

onstuimig brand die vorm
laat die inhoud vars, onaangetas
klere van ’n ander eeu
hang onderstebo in my antieke klerekas

kyk aandagtig na die strate, markte
vroetel bietjie rond in hawestede
sluip kaalvoet snags deur halfverligte stegies
vou jou toe in ’n boemelaarskombers

te veel preek graag oor spreuke lank vergete
sing vals psalms oor verdoemde ou idees
rym dogma in met nuwe wetenskap
steel slinks oornag, woorde uit ’n kerker-biblioteek

ii

dosyne agterkinders, groter ouers voor
portrette teen verlepte mure, skyn halfhartig voort
boeke vol museums en ou geboue
sketse in ’n duisend gange vol gedagtes

herinner slegs, sing melodies sonder stop

priesters dans met ou karosse gedrapeer
oor skouers hangend onder die gewig
vyftigduisend jaar se soeke na ’n waarheid
hou in dreunsang aan om te dikteer:

dat plek en wete
nie net is waar jy behoort
maar waar, aan die einde
die siel behoort te wees

______________________

Slaaf aan die woord

[Agtergrond vir die stukke teks, “Raad oor kom of bly”, “Slaaf aan die woord” en “Oor vriende, en ander persoonlike redes”: ’n Goeie vriendin van my wat ook toe in Kaohsiung gewoon het, het tydens haar vakansie in die Kaap genoem dat sy sommer lus is en bly in Suid-Afrika. Ek het vermoed dat dit net emosie is wat praat, maar ek het nietemin die geleentheid aangegryp om sekere dinge te sê.]

——————–

DINSDAG 3 FEBRUARIE 2004

[…]

Ek haat die rol wat ek soms tot vervelens toe probeer speel. Ek haat dit om voor te gee ek verstaan meer as die gemiddelde ou. Ek haat dit om ’n beeld voor te hou van iemand wat weet wat hy doen. Ongeag of dit is wat jy van my dink of nie, dis die karikatuur wat ek van myself skets op die sosiale landskap.

Hier’s die feite: ek het nog steeds nie besluit of ek op 4 Maart teruggaan Suid-Afrika toe, en of ek nog ’n paar maande hier gaan bly nie.

Ek het twee keuses: 1) bly hier, maar kry meer klasse; of 2) gaan volgende maand terug Suid-Afrika toe en staan my plek vol buite al die sosio-ekonomiese klasse waarvan ek bewus is. It’s a showdown of enormous proportions.

Ek sê altyd ek het my vinger op my eie pols, maar ek begin die idee te kry ek het iets onderskat die afgelope paar maande. Ek is verslaaf daaraan om te skryf. En nie in die romantiese sin van die woord nie. ’n Heroïenverslaafde gaan deur 72 uur van ondraaglike onttrekkingsimptome as hy die dwelm los. Ek glo vas ek sal in ’n bodemlose depressie verval as ek minder begin skryf ter wille van meer klasse, ter wille daarvan om met ál my meubels en ál my koppies en bekers en vadoeke en kussings en ou jeans wat ek vier jaar gelede laas gedra het, te kan teruggaan Suid-Afrika toe, en dan ’n lewe te kan bekostig wat nie te veel wind sal vang nie.

Ek is in ’n netelige posisie. Ek het my siel verkoop ter wille van my saak. En miskien behoort my saak aan ’n Hoër Wese, en dan is dit seker oukei. Maar ek kan nie meer terugdraai nie. Ek het al die ander opsies oorweeg, en te lig bevind. Ek glo nie eens liefde kan my meer help nie. (Vir miskien ’n paar weke sal dit werk, tot ek op die lakens begin notas maak terwyl die vrou wag op iets meer opwindend …)

(Op dié punt het my vingers amper aan die brand geslaan. Ek gaan koop toe instant noodles, rook ’n sigaret, praat met [’n ander vriendin], en lees verder aan my geskiedenisboek. Ek voel nou ietwat beter.)

Ek dink nie dis ’n goeie idee om bogenoemde teks vir jou te stuur nie.

Siende dat ek oënskynlik hierdie teks vir jou skryf om 00:55 op Woensdagoggend 4 Februarie terwyl ek nie eens seker is of jy dit gaan lees nie, dien dit as ’n duidelike bewys van hoe heilig ek Die Woord ag. Soos ek hier sit en hierdie teks dus vir myself skryf – op die oomblik, meer as vir jou, glo ek steeds dit is relevant vir iemand anders as net die uwe.

Ek wens ek en jy kon vir 24 uur liggame geruil het. Ek sou vinnig al jou issues opgelos het, en jy kon … my kop ’n paar keer teen die muur stamp om die los dele uit te skud wat nou al vir jare sorg dat ek soos ’n baba slaap, en soos ’n mal mens wakker is.

Ek dink ek het die idee laat vaar om al my meubels terug te stuur Suid-Afrika toe. Wat gaan ek in elk geval daarmee maak? ’n Karavaan is te klein daarvoor, en ek kan dit nie in ’n boomhuis sit nie. En op die gras in iemand se tuin gaan dit natreën.

As my planne om myself te repatrieer vergelyk kan word met onderhandelinge, het die magsbalans definitief verskuif die afgelope jaar of twee. Aanvanklik het die een deel gesê, “Ek wil teruggaan Suid-Afrika toe.” Dan sal die ander deel, wat hoofsaaklik verantwoordelik daarvoor was dat ons in die eerste plek Taiwan toe gekom het, antwoord: “Goed, maar gee my X-hoeveelheid kontant vir ’n huis, ’n kar, ’n nuwe rekenaar, nuwe klere, ’n pruik, ’n hond, ’n kat, en ’n grassnyer, Y-hoeveelheid boeke klaar geskryf, en Z-hoeveelheid Chinees bemeester. Dan kan ons repatriasie oorweeg.”

Tans smeek laasgenoemde party vir genade. Hy’s bereid om alles behalwe die pruik en die grassnyer op te gee, “solank ons net so gou as moontlik huis toe kan gaan”. En die karakter wat voorheen bekend was vir sentimentele pleidooie moet noodwendig die stem van rede wees – ’n rol wat effens nuut is vir hom, maar wie anders gaan dit doen as die verwaande een van vroeë onderhandelinge op die punt is om kranksinnig te raak van te veel “planne” waarmee tred gehou moet word?

Tog, ek haat dit om te sien hoe jy by ’n soortgelyke pad afstap: onsekerheid, huis opsit aan die verkeerde kant van die planeet, sterk opinies oor die keuses wat soveel van ons vriende en tydgenote maak.

[Paragraaf waar ek ’n grappie maak oor ons wat ’n besigheid moet begin waar ons verlore siele adviseer.]

Nee wat, kom dan maar eerder terug, kom verf jou mure klaar, en sit vars lemoene in daai bak. Ek sal intussen al my meubels verbrand, my boeke op nagmarkte verkwansel, en genoeg kontant inwin vir ’n groot karavaan. Wanneer ek uiteindelik terug is in ons lieflike land, sal ek jou verpes met dosyne briewe elke week om seker te maak jy bly nie aan die einde langer as ek in hierdie geweste nie. En om jou te herinner daaraan om elke dan en wan jou bak lemoene te skuif. Klein verstellings soos dit sal jou uiteindelike repatriasie soveel makliker maak op die siel.

______________________