Etiket: ballingskap

Die digter leer om slim te wees

[Die volgende gedeelte is oorspronklik genoteer in my notaboek op die naweek van Vrydag 27 Junie tot Sondag 29 Junie 2003, in my gunsteling plek in dié geweste, Hong Kong.

Daar was ’n probleem met die bespreking van my vlug tussen Hong Kong en Johannesburg. Ek het die Vrydagoggend elfuur al in Hong Kong gearriveer, maar omdat ek onmiddellik ’n ou vriend op die lughawe moes ontmoet, het ek nie my vlug Johannesburg toe (later die aand) gaan bevestig nie.

Nadat ons brunch in die stad gehad het, moes my vriend homself haas terug na die lughawe. Ek het die res van die dag rondgeloop, en myself behoorlik geniet. So teen nege-uur die aand terug by die lughawe, het ’n dame by die aanmeldtoonbank te vertelle gehad dat hulle “overbooked” was. Sy’t verduidelik dat ek moes wag vir die volgende vlug – wat eers Sondagaand sou vertrek.

Ek was eers uit die veld geslaan. Ek het net twee ure geslaap die vorige nag, en ek was uitgeput van al die rondloop die middag en vroeër die aand. Die dame stel my toe gerus dat hulle ’n kamer in ’n goeie hotel vir my beskikbaar sal stel, en ’n limousine sal my direk soontoe neem. En vir as ek miskien gedink het daaraan om kwaai briewe te sit en skryf vir die lugdiens, het hulle ook HK$2500 byderhand waarmee ek myself kon amuseer (’n bedrag geld rofweg gelykstaande aan soveel Suid-Afrikaanse rand).

Ek sê toe, ek is baie kwaad want dis my verjaarsdag Sondag, en wat nou? Maar die pret wat ek gehad het op een dag in Hong Kong weeg toe swaar op my gemoed, en wie’s ek om ongeskik te raak as ’n groot maatskappy my wil betaal om nog twee dae in een van my gunsteling stede te spandeer? Ek sê toe nee maar goed, kry my tasse en wys my waar ek daai limousine moet kry.

Ek het die volgende nota begin skryf kort na my aanmelding by die toonbank vir wat ek gereken het regtig ’n lang slap kar gaan wees om my persoonlik na die hotel te karwei.]

SONDAG 29 JUNIE 2003

Ek bevind my in een van daai belaglike situasies waar ek, die Armblanke Digter, behandel moet word asof ek ryk en belangrik is. Al die partye, ek ingesluit, is effens verward.

“But everyone can see there’s a tear in his shirt,” verbeel ek myself die jong dame fluister aan haar kollega.

“I know. Shush …” adviseer die ouer man haar waarskynlik.

Telefoniese bevestigings word gemaak in gedempte gesprekke. Sweet word van ’n voorkop afgevee. Uiteindelik besef almal die onaangenaamheid moet eenvoudig verduur word.

“Please come with me … sir,” beveel die man met die geswete voorkop huiwerig.

Die Armblanke Digter huiwer self vir ’n oomblik, mik eers in die verkeerde rigting in, en word dan teruggeroep na ’n ry gemaklike rooi stoele. ’n Oranje plakker word in sy hand gestop. Korrek interpreteer hy die plakker as ’n kenteken van sy nuwe status as iemand wat soos ander mense behandel moet word wat in weelderige hotelle tyd spandeer. Hy plak dit teen sy ligblou “Tokyo III” hemp. Dit bly afval. Die ander beplakkerde individue sit etlike stoele van die digter af. Hy spekuleer dat dit mag wees oor die klein skeurtjie in sy hemp, maar neem nie onmiddellik die moontlikheid in ag dat, na ’n dag se rondlopery in warm, vogtige Hong Kong, hy nie meer ruik na die eau de cologne wat hy die oggend ewe verwaand onder sy arms gespuit het nie.

Na vyftien minute kom die man wat aan hulle die plakkers gegee het, weer nader gestap. “This way please,” wink hy vriendelik aan die groep wagtendes. Die Armblanke Digter stap dié keer voor. Dan onthou hy van die spuitgoed in sy boeksak, en is skielik vies dat hy gesit en notas maak het eerder as om homself op te fris.

Oor die volgende twee dae kom die digter een belangrike ding agter: ’n Mens leer. Feit is, die hele deftige hotel storie, soos die deftige restaurant en sekerlik al die onderdele van ’n weelderige lewe, is ’n spel. Mens kan die reëls en truuks van ’n komplekse video game vir jouself uitwerk, en dit tot ’n mate bemeester na ’n paar oefenlopies. Soveel te meer met weelderigheid.

Dit gaan oor selfvertroue. Hoe meer jy blootgestel word aan situasies waar jy, soos in ’n video game, sekere “bewegings” moet maak, hoe meer leer jy om dit reg te doen. En hoe meer jy leer, hoe minder foute maak jy. En hoe minder foute jy maak, hoe meer word jou selfvertroue – en hoe minder is jy bewus daarvan dat jy eintlik ’n vreemdeling is in ’n omgewing waar jy nie regtig hoort nie.

——————–

[Die digter bereik na twee dae en drie nagte die dorp waarvan hy al droom vir maande lank – Bronkhorstspruit, vyftig kilometer noord van Pretoria. Vergete was die maande van adolessente vernederings en groeipyne (het ek al genoem hy was hier op laerskool?). Die skooltjie waar hy op sy dag prefek was, lyk anders, kleiner. Die Vetkoek Hoekie is nog steeds op die hoek, maar met ’n ander naam. Die dorp lyk oor die algemeen kakkerig, maar daar was tog ’n lekkerte daaraan om terug te wees. En dit was winter, die man se gunsteling seisoen. Dooie geel gras, ’n kilheid in die laatmiddagluggie, en die reuk van steenkool het die sintuie oorweldig met ’n skamerige vragie: “Welkom tuis?”]

______________________

Die vraag bly steeds …

WOENSDAG 18 JUNIE 2003

Ek wil teruggaan Suid-Afrika toe. As dit binne die volgende ses maande is, kwaai. As dit eers oor drie jaar is, dan aanvaar ek dit so. Dit is egter belangrik om te weet waarheen jy op pad is. En om dít te weet, en om te weet hoekom jy dáár wil wees, is dit belangrik om te weet waar jy vandaan kom.

Ek ken die antwoorde op hierdie vrae. Ek weet dit nou baie beter as ses, en drie, en twee maande gelede. Ek weet dus waarheen ek op pad is, waar ek wil wees – nie net in terme van geografiese plek nie, maar ook in terme van die Groot Hiërargie, en hoekom ek spesifiek dáár wil wees.

Ek het egter een vraag: Wat doen ’n mens as jy alleen is?

Meeste mense wil omring wees deur familie en vriende, en naby aan die persoon wees met wie hulle ’n intieme verhouding het. So is dit ook met my. Maar wat doen jy as jy jouself in ’n situasie bevind waar jou naaste familie duisende kilometers ver is, jy jouself toenemend vervreem het van mense wat jy op ’n stadium vriende genoem het, en niemand jou by die huis inwag om saam met jou tee te drink en die dag se gebeure te bespreek nie? Miskien is hierdie situasie die resultaat van omstandighede buite jou beheer, of miskien is jyself ten volle verantwoordelik daarvoor. (Indien laasgenoemde die geval is, is dit nie te sê dis nie om goeie redes nie.) Die vraag bly steeds: Wat doen ’n mens as dit net jy is, en jy wil nie hê dit moet uiteindelik jou geestesgesondheid of moraal onherstelbaar vermink nie?

______________________

Bleekbaard op die Trans-Mongolië

VRYDAG 13 JUNIE 2003

Wat sal ’n Ballingskap-stuk wees as ek dit nie bederf deur een of ander plan wat totaal onuitvoerbaar is nie?

So het ek gedink aan alles wat gesê is die afgelope paar dae en weke, en gereken: Goed, terug sal ek gaan, gewapend met die brokkie fantastiese insig dat ek nie ’n uitnodiging moet verwag na ’n middelklas teeparty nie. Soos ek dit egter reeds vermeld het, is ek nie van plan om weer rond te hang in bediendekamers nie, en as ek geforseer word om saam met mense by ’n uitspattige restaurant te gaan eet, sal ek absoluut daarop aandring om vir my eie knoffelbrood en Black Label te betaal.

Die burokratiese besluite van wanneer en wáár hang af, soos altyd, van die hoeveelheid banknote wat ek sal kan rondwaai op die dag van my terugkeer.

Verder, om ’n armblanke te wees is een ding; om ’n armblanke te wees wat nog steeds studieskuld rondsleep soos soveel sondes van ’n onverantwoordelike jeug, is iets anders. Dis bloot moeilikheid soek, en mens hoef nie eens die dogmas van persoonlike politiek te resiteer ter ondersteuning nie.

Behalwe dus vir hierdie verantwoordelikheid wat enduit gesien moet word, is daar ander sake wat oorweeg moet word. Een hiervan is ouderdom. As ek dan, sê aan die einde van volgende jaar (2004), weer my beddegoed oprol en my bokse pak, sal ek enkele maande ouer as 33 wees. Goed en wel, ’n mens sal beskik oor belangrike insigte oor jou eie lewe. Maar so ’n mens sal dalk in die versoeking wees om te wens hy kon ’n paar jaar gelede al antwoorde op ’n paar belangrike vrae gehad het (onverskoonbaar gierig, ek weet).

Wat ’n mens egter beter sal laat voel as jy die feit in die gesig staar dat jy sestig gaan slaan as jy te lank lê en slaap een middag, is ervarings. Om te weet jy’t nie agt jaar lank in die Verre Ooste gewoon, maar al foto’s wat teen jou yskas pryk, is dié van jou agter jou rekenaar – wat jy self moes geneem het, en dosyne foto’s van hoe jou sitkamer verander het oor die jare nie.

Watse ervarings sou ek graag wou gooi op die skaal wat ouderdom so vieslik eenkant toe laat oorhel?

Om presies te wees, ’n amper 15 000-kilometer treinreis wat sal begin in Hong Kong en sal eindig in Londen. Stede wat op menige reisiger se Where’s Where ere-posisies beklee, sal aangedoen word. Behalwe vir die begin en die einde, is daar plekke soos Guangzhou, Nanjing, Sjanghai, Beijing, Ulaanbatar, Moskou, Warskou, moontlik Praag, Berlyn, Parys, Brussel, Amsterdam – om net ’n paar moontlikhede te noem.

Daar’s die prentjies – wat in jou kop sal bly tot jy eendag seniel is – van uitgestrekte vlaktes, berge, riviere en klein dorpies. Dan is daar die Chinese stede waar rewolusies beslis is, Russiese stede waar rewolusies begin en geëindig het, Oos-Europese stede waar … ’n mens foto’s van jouself voor pragtige ou geboue kan neem, en Wes-Europese stede wat almal ten minste een keer in hul lewens behoort te sien. En aan die einde van hierdie treinreis wag jou ouer suster in Londen met (hopelik) die eerste nuwe geboorteling in die gesin in amper 26 jaar.

Uiteindelik arriveer jy terug in Suid-Afrika met ’n onversorgde baard wat wys dat jy nie nodig gehad het om te skeer vir twee maande nie, en honderde foto’s wat jy in jou bediendekamer kan ophang. Dan kan jy … wag, bediendekamer?!

Noodsaaklik om te noem dat jy weer sal moet teruggaan Taiwan toe om huurgeld bymekaar te gaan maak vir ’n twee slaapkamer woonstel vir wanneer jy dan uiteindelik vir ewig terugkeer na die Republiek van jou Geboorte – en hopelik spaar jy dié keer genoeg geld om, benewens die huur, ook ’n paar luukshede te kan bekostig soos ’n radio, ’n waaier vir die somer, en natuurlik ’n yskas vir die foto’s. Na hierdie hernude periode van noodsaaklike ballingskap is jy al weer ’n jaar of drie ouer, die baard begin al bleek te raak, en hoewel jy al Tang Dinastie poësie in jou slaap sal kan resiteer, sal jy heel moontlik smag daarna om eerder stories te vertel aan jou eie kinders – wat nog nie eens gebore is nie.

Wat my bring by die einde van nog ’n deel van hierdie stuk skryfwerk. Ek moet gaan slaap sodat ek voor middagete kan opstaan om ’n draai te kan maak by die reisagent. Ek is immers ’n man wat oor twee weke teruggaan Suid-Afrika toe – vir drie weke.

______________________

Brand Smit en ’n besoldigde posisie

SATERDAG 24 MEI 2003

Ek dink nie ek kan nog ’n jaar in Taiwan bly nie. Dis nie dat ek skielik moeg is vir die plek nie. Dis nie dat ek nie weet ek kan volgende maand op vakansie gaan, terugkom, die kleuterskoolwerk los, fokus op my Chinees en my teaching materiaal vir ses maande, en ’n ander woonstel kry nie. Dis nie dat ek nie weet ek kan dan volgende Februarie vir twee maande op vakansie gaan, en terugkom en ’n ander werk kry nie.

Waaroor dit gaan, is bloed: my familie. My ouers raak nie jonger nie. My jongste suster, met wie ek altyd ’n noue verhouding gehad het, is al ’n paar jaar getroud, en ek het nog net een keer sedertdien by hulle aan’t huis gekuier. My ouer suster woon in Engeland. Ek sal graag ook by haar wil gaan kuier, maar dat ek dit nog nie kon doen nie, is ten minste nie iets waaroor ek skuldig voel nie, want sy het, soos ek, weggegaan.

Nog ’n ding: Onlangs het die nuus gebreek dat my ouer suster swanger is met haar eersteling. My jonger suster kan ook enige tyd swanger raak. Waar laat dit my? Die “oom” wat in die Verre Ooste woon, wat miskien een keer per jaar kom kuier? En wanneer my ouer suster en haar gesin Suid-Afrika toe gaan, is die kans goed dat ek aan die ander kant van die planeet sit. Dis nie goed genoeg nie.

Een ding wat weereens bevestig is die laaste paar jare in my observasie van Taiwannese mense en hulle kultuur, is hoe belangrik familie is. Ek sien oupas wat laatmiddag in die straat afstap wat weet hulle sien weer daai aand, soos elke aand, hulle kleinkinders. Ek sien ouers wat hul eie kinders én hulle broers of susters se kinders by dieselfde kleuterskool optel. Dít – dit is die lewe wat ek wil hê! ’n Lewe van gemeenskap, waar ek my ouers gereeld kan besoek, en naweke by my suster en swaer kan braai. En as hulle dan kinders het, om te sien hoe hulle my onmiddellik herken, en vir my ’n storie vertel soos ’n kind net ’n storie vertel vir iemand wat nie ’n vreemdeling is nie. En wie weet, as dinge dan so uitwerk, dan sien ek ook hoe my eie kinders eendag so is met my suster en my swaer. Dan is daar my ouer suster en haar man. Goed en wel, Engeland is ’n bietjie ver vir ’n weeklikse braai, but it’s still a hell of a lot closer than the Farthest East!

’n Vraag het soos ’n vlaggie wat aan ’n veer vas is by my mond uitgespring die oomblik toe hierdie gedagtes geregistreer het as ’n nuwe verwikkeling: Hoe gaan ek dit regkry?

Soos verskillende bestanddele maar altyd saamvloei op enige oomblik om iets groots te produseer, was ek dié keer besig om ’n George Orwell boek te lees met die titel, Coming up for Air. Die ou gaan in die eerste honderd bladsye of so erg aan oor Engeland in die twintigs, en oor ’n betrekking wat jou net genoeg geld gee sodat die kinders nooit regtig weet dat julle nooit baie geld gaan hê nie, met die vrou wat altyd kla oor rekeninge en so aan. Ek dink toe half dromerig: “Hmm … ’n job, nè?”

Om iets wat naastenby kwalifiseer as ’n vaste betrekking te beklee in Suid-Afrika is gewoonlik vir my niks meer as ’n ietwat vermaaklike teoretiese moontlikheid nie. Ek sal so nou en dan ’n vlugtige dagdroom daaroor hê. Maar dit is ook iets wat ek vrees, as gevolg van my probleem met gesagsfigure, en omdat ek bang is ek mors my lewensdae in ’n ewigdurende stryd om genoeg geld bymekaar te maak. En as dit nie ’n kantoor job is nie, dan enige van ’n duisend ander jobs waar jy moet sê, “Ja Baas,” en “Dis waar, ek hét lelik drooggemaak. Ek belowe ek sal nooit weer nie.” En dan huis toe gaan in die aande en met niemand wil praat nie, of op almal wil skree.

Hoekom sou George Orwell van alle mense die idee van ’n “job” vir my lekker laat klink? Sy hoofkarakter het immers aan soortgelyke dinge geglo as wat ek daagliks aan myself resiteer as persoonlike dogma. Miskien was dit nie in die eerste plek die idee van ’n vaste werk nie, maar die idee van mense om jou, ’n vrou en kinders, en plekke wat jy ken. En miskien was dit ook omdat ek weet dat ek die konsep van ’n vaste betrekking – so sentraal aan ’n lewe van middelklas semi-sekuriteit – koppel aan al die dinge waarna ek vir jare lank al smag.

Hierdie verband tussen wat ek vrees en wat ek begeer hou my nou al vir hoe lank in ’n ongewenste situasie vasgevang. Ek wil die goeie dinge hê wat ’n mens gewoonlik kan kry as jy ’n sogenaamde job het, sonder om in werklikheid so ver te gaan om my eie oortuigings te verloën en ’n vaste werk te probeer bekom – of dan ten minste iets wat op papier lyk soos ’n vaste werk.

Is dit nie hoekom ek vir die duisendste Saterdagaand alleen in my woonstel in die Verste Ooste sit, terwyl my familie op ’n ander kontinent die vleis begin uitsit vir vanaand se braai nie? Omdat dit dogma geraak het dat Brand Smit nooit ’n besoldigde posisie sal kan verduur nie.

______________________

Gaan terug Suid-Afrika toe … kom terug Taiwan toe

DINSDAG 6 MEI 2003

Verlaat Taiwan op 4 September 2003. Teen Oktober is ek in Bronkhorstspruit, in ’n goedkoop woonstel. Teen Maart 2004 is ek terug in Taiwan.

MAANDAG 12 MEI 2003

Hoekom wil ek teruggaan Suid-Afrika toe? Omdat ek moeg is, en omdat ek ter wille van my struggle nodig het om dáár te struggle vir ’n tyd.

* * *

Ek wil nie hê al my oortuigings en geloof in myself moet net wees wat dit is omdat dit aan my Taiwan ervaring gekoppel is nie. [Dink aan myself as ’n elektriese toestel, en my Taiwan ervaring as die bron van elektrisiteit. Ek kan derhalwe net bestaan as hierdie persoon as gevolg van die krag van hierdie een bron.] Maar wat gebeur as hierdie dinge nie gekoppel is aan een of ander realiteit nie – óf Taiwan, óf verifieerbare sukses as skrywer, óf geld, of iets anders? Die persoon ervaar ’n traumatiese konflik tussen sy interne realiteit (geloof in homself) en eksterne realiteit (ander se beskouing van hom). Dit lei tot vervreemding van die persoon van sy omgewing, en moontlik “anti-sosiale” gedrag, wat kan lei daartoe dat die Sielkundige Welstand Polisie die persoon “arresteer” en sy beweging en gedrag beperk tot ’n institusie, en meer spesifiek ’n vertrek waartoe net húlle die sleutels het.

* * *

Dit is dus van allergrootste belang om my interne realiteit te verbind aan ’n eksterne realiteit wat deur ander gesien en erken kan word, en wat dan, ten minste tot ’n voldoende minimum graad, my interne realiteit kan bevestig.

* * *

Gaan terug … moeg? Ja, moeg daarvoor om nie my lewe met my familie te deel nie. En moeg daarvoor om ’n vreemdeling te wees in ’n vreemde plek. Maar ek wil terugkom? Ja, wanneer ek weer bereid is om die prys te betaal.

______________________