Etiket: lewenspad

Persoonlike Agenda, Boek Twee: Inleiding

Deel een: Opsies vir die jong volwassene

Middelklas Suid-Afrikaners het in die laaste halfeeu of so met groot entoesiasme ’n hoeksteen van die geïndustrialiseerde wêreld omhels: die Vaste Betrekking. Die idee is om klaar te maak met hoërskool en dan deur tersiêre studie en/of praktiese ondervinding jouself te kwalifiseer vir ’n beroep. Na die suksesvolle afhandeling van hierdie opleidingsfase – gewoonlik as die jong volwassene in sy of haar vroeë twintigs is – dan dikteer die reëlboek dat die jong gegradueerde of pas gekwalifiseerde ’n frenetiese soektog moet begin na ’n geleentheid om arbeid te verrig en geld te verdien – en hoe vaster die geleentheid, hoe beter.

Die stabiele inkomste wat ’n vaste betrekking aan ’n jong volwassene sal gee, sal die enkellopende man of vrou finansieel onafhanklik maak van hul families; indien hulle dit so verkies, sal dit ook die jong volwassene in staat stel om in die huwelik te tree. Status in die gemeenskap, jaarlikse verhogings, professionele bevordering, en ander byvoordele van ’n vaste betrekking soos ’n mediese fonds, sal die jong getroude paartjie in staat stel om ’n gesin te begin, en ’n goeie, stabiele lewe te verseker vir hulleself en hul onmiddellike nageslag.

Natuurlik is ’n vaste betrekking nie vir almal wat dit begeer, beskore nie. Ekonomiese realiteit, en ander faktore maak dit soms onmoontlik vir almal om matriek te behaal, wat nog te sê van om ’n tersiêre kwalifikasie te bekom. Die idee van die vaste betrekking bly egter die ideaal, selfs in hierdie gevalle.

Een alternatief vir die vaste betrekking is om jou eie besigheid te begin. Selfs al sou jong volwassenes wat talent vertoon as entrepreneurs se ouers graag wou hê dat hulle een of ander tersiêre kwalifikasie moes behaal – miskien om op “terug te val” – sal ’n entrepreneur sy vryheid van die konvensionele pad kan koop met harde kontant wat gegenereer word uit sy eie besigheid. Laasgenoemde mag enige iets wees van professionele tuindienste, tot ’n reeks pizza restaurante, of die maak van tuinstoele en -tafels. Solank as wat so ’n besigheid aan die entrepreneur ’n gereelde inkomste gee, en hy derhalwe kan bewys dat hy nie net vir homself nie, maar ook op die langtermyn vir die welsyn van ’n gesin mede-verantwoordelikheid kan aanvaar, sal wat hy doen goedkeuring en selfs respek van sy familie ontvang.

Talent, persoonlikheid, oortuigings – godsdienstig of polities, of ’n kombinasie van motiverings dryf sommige jong volwassenes egter daartoe om hulle dae te vul met werk wat nie noodwendig ’n inkomste genereer nie. Een voorbeeld wat genoem kan word is die musikant wat net genoeg geld verdien om vir ’n kamer in ’n losieshuis te betaal, en wat gereeld in argumente betrokke raak met sy familie omdat hy nooit vir hulle kan verduidelik hoe hy eendag ’n gesin gaan onderhou nie. ’n Ander voorbeeld is die sendeling, wat teen karige betaling die Evangelie verkondig vir maande op ’n slag in soms eksotiese lande ver van die huis af. Laasgenoemde kan ten minste nog hoop op ’n bietjie simpatie as hy met ’n ou bakkie rondry, en nie geld het om by duur restaurante te eet nie. Hy kan sy finansiële situasie regverdig omdat wat hy doen, gesien word as selfopoffering vir ’n Goeie Saak.

Deel twee: Die skrywer, geloof, en die vaste betrekking

Dit bring ons by die skrywer van hierdie materiaal. ’n Musikant sou hy graag wou wees, maar die enkele musiekinstrumente wat hy besit, vergaar vinniger stof as ’n skrynwerker se tafel. Entrepreneurswese, aan die ander kant, is iets wat hy altyd geassosieer het met ’n Saterdagmiddag in 1985 buite die destydse Loftus Versfeld, met hom wat besig was om worsrolletjies te verkoop vir die koffers van die Christelike Jeugvereniging. Sy opinie van hierdie alternatief tot ’n vaste betrekking het egter in die laaste paar jare meer gesofistikeerd geraak, en hy’t selfs boeke en ander leesmateriaal begin aanskaf om homself uiteindelik suksesvol te kan voordoen as ’n smous van enige iets wat geld kan maak.

Dit moet ook genoem word dat die skrywer in sy jeug sekere godsdienstige oortuigings baie ernstig opgeneem het. (Om watter ander rede sou hy worsrolletjies wou verkwansel op ’n middag wat al die ander mense in die omgewing rugby wou kyk?) Sekere persoonlikheidstrekke, en sy erns met kerklike leerstellings het sy familie laat glo dat hy moontlik nie bestem was vir enige iets in die wêreld van geld en besigheid nie. ’n Predikant miskien, of ’n sendeling, is daar gefluister.

Helaas, geld vir die luuksheid van ses jaar se teologiese studie om uiteindelik ’n vaste betrekking in die Kerk te aanvaar, was daar nie. En so het die skrywer die tweede beste opsie uitgeoefen – hy’t onderwys gaan studeer.

Sy belangstelling in teologie en sy erns met godsdienstige leerstellings is egter nooit oorskadu deur die realiteite van die grootmenswêreld nie. Toe hy vakke moes kies vir sy Baccalaureus graad in die kunste, het hy Bybelkunde (later Godsdienskunde) gekies eerder as ’n vak wat hom ’n beter kans sou gee op ’n vaste betrekking in die onderwys. Vir die volgende paar jare was sy belangstelling toenemend gefokus op teologiese studie – dat hy eintlik besig was om onderwys te studeer, was net van akademiese waarde.

Teen die tyd wat hy uiteindelik by die Diploma vir Hoër Onderwys gekom het, het sy godsdienstige oortuigings egter ’n transformasie ondergaan. Hy het in groot opregtheid vrae begin vra wat sy ouers, en enige skoolhoof, sou verkies het hy eerder nie moes uiter nie. Oor die bestaan van die god aan wie hy voorheen sy lewe wou toewy, was hy nou onseker. Teen die formele dogma van die kerk waarin hy gedoop en aangeneem is, het hy lang argumente afgesteek.

Hy het nietemin voortgegaan om die “ware doel en betekenis” van sy eie lewe te ondersoek. In die proses het hy enige sekerheid wat hy ooit voorheen gehad het oor wat dit beteken om ’n mens te wees, verloor. Hy het ook begin om aantekeninge te maak oor sy opinies, en oor die vrae wat hom gepla het.

Die skrywer se lewe het hierdie rampspoedige fase getref presies op die tyd wat hy veronderstel was om sy skoene te poets vir sy eerste poging tot ’n vaste betrekking.

Ernstige student soos die skrywer was, het hy op hierdie stadium reeds twee grade en ’n diploma verwerf. Dit sou dus sin maak vir hom om, soos dit ’n persoon betaam wat oor sulke kwalifikasies beskik, te probeer om ’n onderwyspos êrens los te slaan. Enige iets tydelik sou hom op die regte spoor plaas. As hy gelukkig was, en hy kon homself sover bring om ’n toegewyde onderwyser te wees, kon hy moontlik binne ’n dekade die mees gesogte prys toeëien wat enige jong onderwyser kan begeer: ’n vaste betrekking.

Wat het die jong, pas gekwalifiseerde onderwyser-skrywer gedoen? Het hy, soos sy maats in die Fakulteit Onderwys, die kennisgewingbord met skrefiesoë gefynkam vir ’n moontlike betrekking? Het hy navraag gedoen by plaaslike skole? Het hy ten minste ’n Curriculum Vitae opgestel, om aan enige skoolhoof wat daarna kyk ’n idee te gee van watse lojale en bekwame onderwyser hy kan wees? Nee. Wat hy wel gedoen het, was om sy hare te laat groei, en ’n gat in sy een oorlel te laat skiet waarin hy ’n silwer son gedruk het. En dit was die einde van sy onmiddellike kanse op ’n vaste betrekking …

Geld moes egter verdien word, dit sou hy geweet het selfs al het sy ouers en sy meer verantwoordelike ouer suster nooit die onderwerp aangeroer nie. “Wat gaan jy doen met jou lewe?”, “Wat is jou planne?” en “Hoe beplan jy om geld te verdien?” was vrae wat niemand werklik nodig gehad het om hom te vra nie. Tesame met al die vrae oor die bestaan van God, die doel en betekenis van sy lewe, en die vraag na wát presies die mens is, moes hy ook die vraag kontempleer oor waar in die arbeidsmark hy ’n begin gaan maak wat moontlik, na die verloop van tyd, mag lei tot ’n stabiele, besoldigde posisie. Want behalwe vir die geldaspek, moes hy ten minste probeer om in te pas, miskien ’n vrou te vind, en – wie weet? – dalk selfs ’n motorkar aan te skaf wat verder as die naaste dorp kon ry.

Oor die volgende paar jare het die skrywer probeer om ’n middeweg te vind in plekke soos Korea en Johannesburg, en uiteindelik, Taiwan. Hoe kon hy al die vrae beantwoord wat hom soos besete honde jaag, en terselfdertyd geld verdien? Hoe kon hy homself verbind aan iets wat aan hom ’n gereelde inkomste gee, terwyl hy terselfdertyd oortuig kon wees van die feit dat hy nie sy lewe mors in die oënskynlik eindelose stryd om oorlewing, en miskien ’n greintjie materiële gemak nie?

Die jong seun wat in groot erns gebid en getrou sy Bybel bestudeer het, het as ’n jong volwassene afstand gedoen van sy geloof in die leerstellings van die Kerk. Maar hierdie jong seun het ook ’n man geword wat steeds oortuig was daarvan dat hy “meer” moes doen met sy lewe as “net” geld maak.

As hy ’n sendeling geword het vir die Christelike boodskap, kon hy nog ’n beroep gedoen het op die ondersteuning van ’n Hoër Hand. Hy kon mooi Bybelversies aangehaal het in sy argumente oor hoekom hy nie ’n vaste betrekking wil, of kan, aanvaar in ’n maatskappy wat ingestel is op winsbejag nie. Hy kon aanspraak maak daarop dat hy ’n Goeie Saak dien, en saam met sy familie bid vir begrip – en finansiële ondersteuning.

Die werklikheid vir die skrywer was egter dat hy ’n toenemend persoonlike agenda begin dien het. Na ’n paar jaar het hy nie werklik meer omgegee as mense hom eiesinnig, verwaand en selfsugtig genoem het nie. Hy wou doen wat hý wou doen; basta met die res.

Behalwe dat hy sy familie baie gemis het, en steeds graag die basiese vertroosting van sy eie gesin eendag sou wou geniet, het hy geweet dat sy lewe in selfopgelegde ballingskap in die Verre Ooste hom sekere geleenthede gebied het wat hy nie in sy eie land as vanselfsprekend kon aanvaar nie. Hy’t tyd gehad om dae en nagte lank die vrae te kontempleer wat hom na al die jare steeds gepla het; hy kon ook met ’n paar Engelse klasse elke dag genoeg kapitaal verdien om aan sy familie (en aan die bank) te wys dat hy die hele geld-verdien-storie ernstig opneem, soos dit ’n verantwoordelike volwassene betaam.

Hy het egter geweet dat selfopgelegde sosio-ekonomiese ballingskap uit die land van sy geboorte nie volhoubaar is nie. Hy moes een of ander tyd terugkeer, ongeag hoeveel vrae onbeantwoord sou bly, en ongeag die implikasies van so ’n aksie vir sy finansiële en sosiale status.

Soos die tyd aangestap het, het hy ook toenemend oortuig geraak van sekere dinge wat hom tot ’n mate herinner het aan die leerstellings wat hy jare tevore verwerp het.

Dit was sekerlik so dat hy dit geniet het om te skryf, dat dit ’n goeie manier was om tred te hou met sy eie gedagtes, en ook dat hy sy eie vrese en ambisies op so ’n wyse kon verduidelik aan sy familie en enige iemand anders wat moontlik sou belangstel. In die jare sedert hy begin dink het aan homself as ’n “skrywer” het hy meermale probeer om materiaal te produseer wat van ’n kommersiële aard was. Hetsy kortverhale of artikels, hy het geglo dat hy moontlik op hierdie manier die kloof tussen sy persoonlike agenda en die ekonomiese realiteite van die moderne wêreld kon oorbrug. Hy kon egter nooit lank genoeg konsentreer op fiktiewe karakters, of relase oor nagmarkte om ’n beroep as ’n inkomste genererende skrywer van die grond af te kry nie. In stede daarvan het hy aanhou opstelle skryf oor sy eie lewe, oor die vrae wat hom pla, die emosionele armsaligheid van sy lewe in “ballingskap” en die potensieel noodlottige implikasies van ’n ontydige terugkeer na sy geboorteland.

Daar was egter meer agter sy skrywery as net ’n goeie argument, of ’n poging om iets na te laat wanneer alles verby is. Hy het nie net geskryf vir sy eie vermaak, of vir die vermaak van ander nie. Hierdie voormalige kind van die Hervormde Kerk, van Bybelstudie en gebedskringe, was besig om meer te doen as om net sy persoonlike agenda te verwoord – hy was besig om te preek. Dat hy dit gedoen het in sy eie woorde, gekleur in die skadu’s van sy eie politiek en gemotiveer deur sy eie onsekerhede en vrese, het niks weggevat van die feit dat wat hy skryf, toenemend begin lyk het soos ’n boodskap nie.

Hy wou nie net vertel van sy eie lewe nie (wat maar bra vervelig was op die beste van tye), en hy wou nie net meer hê dat sy familie moes verstaan hoekom hy nog steeds nie die moontlikheid wil oorweeg van ’n vaste betrekking in sy eie land nie. Hy wou verkondig wat hy in sy eenvoudige begrip as verkeerd geag het in die moderne wêreld. Hy wou verkondig wat hy geglo het gedoen kon word om die situasie te verbeter. Hy wou preek vir mense wat hy glo nie altyd die beste keuses maak onder die beskikbare moontlikhede nie. Hy wou bekend maak aan ander wat ook wonder – en wonder almal nie aan die einde nie? – dat hy al ’n bietjie hierdie sake oordink het, en dat dít is hoe hy reken dinge staan, al stem mense nie noodwendig saam met hom nie.

Hierdie kind van ’n soort van middelklas Afrikaner familie wou, na vele jare, sy eie visie verkondig van ’n beter lewe vir almal wat dit begeer.

Het die Skrywer dus, uiteindelik, ’n Sendeling geword vir ’n Goeie Saak? Al hoes en proes hy soms in ’n taal wat nie heeltemal kerklik is nie. Al weet hy nie aldag wie die Baas van die Goeie Saak is nie. Al raak mense helfte van die tyd aan die slaap met sy skryfmateriaal in hulle hande. Al het hy nog steeds nie uitgewerk hoe hy gaan opmaak vir die feit dat hy nie wíl, of kán soek vir ’n vaste betrekking nie. En al mag dit hom twintig jaar vat voordat hy die basiese vreugde en vertroosting van sy eie gesin kan geniet.

Deel drie: Administrasie

Hierdie is dan, soos jy sekerlik kon aflei, die begin van BOEK TWEE. Die hoofprotagonis van die eerste boek is weer aan die woord – en genoeg woorde, soos dit geblyk het, om ’n tweede boek te regverdig.

Die “verhaal” word hervat vanaf die eerste deel van Mei 2003, kort nadat ek BOEK EEN afgehandel het. Soos met die eerste boek, is die materiaal merendeels in chronologiese volgorde.

Dit moet ook genoem word dat hierdie tweede boek ’n ander tipe skryfproses as die eerste volume behels het. Teen Mei 2003 was ek deeglik bewus van die feit dat wanneer ek iets skryf, ek die versoeking moontlik nie gaan weerstaan om dit in te sluit by my “projek” nie. Dit het egter nie die integriteit van wat ek geskryf het, geaffekteer nie. Siende dat ek steeds nie seker was (en is) of hierdie projek ooit geborg sal word deur ’n kommersiële uitgewer nie, het ek geweet ek kan maar skryf wat ek wil, en op wyses wat ek ag as mees geskik vir die spesifieke inhoud. Hierdie benadering was versterk deur my oortuiging dat die eerlikheid en integriteit van die materiaal veel belangriker is as enige monetêre beloning wat ek ooit daarvoor mag ontvang. Sou hierdie projek dus ooit gepubliseer word (spesifiek deur ’n kommersiële uitgewer), sal ek kan bevestig dat hierdie teks nie geskryf was op ’n wyse wat dit meer publiseerbaar sou maak nie. En as dit nooit gepubliseer word nie, dan kan ek net my skouers optrek en verklaar dat ek ten minste gesê het wat ek wou sê.

Net nog ’n paar laaste opmerkings oor die inhoud, en die potensiële waarde daarvan vir jou as leser. Die materiaal is selfgesentreerd, dit erken ek. Hierdie boek gaan hoofsaaklik oor een persoon, oor sy werklikheidservaring, en oor hoe hy die lewe sien. Die potensiële waarde vir jou as leser lê daarin dat dit jou dalk sal laat wonder oor die keuses wat jy gemaak het in jou eie lewe, of oor keuses wat jy op die oomblik kontempleer. Dit is verder my opregte wens dat as jy nie saamstem met van die opinies in hierdie boek nie, jy sal poog om die redes daarvoor te verwoord. En as jy wel saamstem, ook goed so (weereens sal dit ideaal wees as jy weet hoekom). Hierdie projek is duidelik geen Stephen King riller of Dalene Mathee epic nie. Troos jouself dus as jy deur die soveelste stuk gegaap het: as die dobbelsteen anders geval het, het jý dalk hierdie boek geskryf.

Brand Smit

Dinsdag 6 Januarie 2004

______________________

Die laaste ballingskap

Dis Maandag 22 Desember 2003, sewe minute oor twaalf in die middag. Ek het so ’n uur gelede opgestaan, ontbyt geëet, en gelees oor die verhouding tussen Rusland en Europa tot en met 1856. Toe het ek my wasgoed versorg, my skottelgoed gewas, my tande geborsel, en die rekenaar aangesit. Eers het ek die woorde getel van twee stukke wat ek verlede week geskryf het, en toe ’n FreeCell game begin speel. Laasgenoemde het te ingewikkeld geraak, en ek reken toe ek skryf eerder hierdie stuk oor die veranderinge wat in die nuwe jaar aangebring moet word in my lewe.

Eintlik wou ek net ’n paar dinge neersit op papier, en ek was lus om eerder te tik as om te skryf. My voorneme was spesifiek om nié ’n stuk te skryf nie – ek wou net my gedagtes agtermekaar kry.

Die oomblik toe ek die eerste sin tik, het ek egter geweet wat kom. Hierdie tipe van stukke is hoe ek myself uitdruk deesdae. Ek kan myself nie meer help nie. Ek gaan sit agter die rekenaar om net ’n onskuldige nota aan myself te skryf, maar as ek weer sien, het DIE SKRYWER my onbeleefd van die stoel afgestoot, my stuk gekaap, en sy twee vet middelvingers manies oor die sleutels begin gooi.

My planne wissel tussen twee pole. Aan die een kant is ek desperaat om einde Februarie volgende jaar terug te gaan Suid-Afrika toe; aan die ander kant wil ek nog sewe jaar in die Ooste bly. Tussen hierdie twee ekstreme lê al my begeertes, my vrese, my belangstellings, en my hoop vir ’n lewe wat beter is as die een wat ek nou my eie noem.

Ek moet myself egter dwing om ’n paar feite in die gesig te staar: a) Ek is nie meer 25 nie. b) My probleem met ’n vaste betrekking by ’n instelling of korporasie in my geboorteland is teen hierdie tyd goed gedokumenteer. Feit bly egter staan dat ek geld nodig het om te oorleef en planne uit te voer, en ek het nodig om stappe te neem om te verseker dat ek oor – wie weet? – die volgende veertig jaar kan voortgaan om kos te koop. c) My groot droom is ’n drie slaapkamer huis met ’n tuin en ’n lappie gras, in ’n stil voorstedelike area of in ’n groterige dorp in Suid-Afrika (die land waar ek gebore is en grootgeword het anders het ek hierdie boek in Frans of Duits geskryf en was my naam Dieter of Pascal).

Natuurlik is dit nie goed genoeg om net te sê jy wil ’n drie slaapkamer huis hê nie. Natuurlik moet ek bepaalde stappe neem om so ’n huis te bekom. Maar soms voel ek asof hierdie dinge alles vooraf bepaal word, en as dit nie in jou kaarte is nie, kan jy maar probeer tot jy blou in die gesig is. As dit dus in jou teeblare sê, “Woonstel in Kowloon tot jy doodgaan van eensaamheid,” gaan dit nie help as jy in desperaatheid terug gil, “Drie slaapkamer huis in stillerige dorp!” nie.

Dit help gewoonlik as my gedagtes sulke rigtings in donder diep in die nag, wanneer ek in elk geval oorweeg het om te gaan lê vir ’n paar ure.

Vanoggend staan ek toe op, en na my gebruiklike stukkie geskiedenis (die ongemaklike verhouding tussen Rusland en Europa tot en met 1905), besluit ek toe dat net omdat ek blykbaar nie meer ’n sosialis kan wees nie, dit nie beteken dat ek nie deur die gebruik van rasionele denke en aksie my eie maatskaplike stelsel, en gepaardgaande verhoudings kan bewerkstellig nie. Wat ’n omslagtige manier is om te sê dat ek nie glo ek noodwendig gedoem is tot ’n eensame bestaan op ’n subtropiese eiland in Noordoos-Asië nie.

Maar beteken dit ek kan volgende Februarie – oor bietjie meer as twee maande – teruggaan Suid-Afrika toe? Kan ek in die ry gaan staan vir ’n drie slaapkamer huis in ’n stillerige dorp of voorstad? Duidelik nie.

Die ander dag is ek weer herinner daaraan dat ’n mens geduldig moet wees. Goed en wel om dinge te wil uitsorteer en om antwoorde te soek, maar antwoorde val nie voor jou voete neer net omdat jy ’n slim vraag gevra het nie. So ook met ons ambisies. Net omdat ek na al die jare die woorde “drie slaapkamer huis in ’n stil area” kan prewel sonder om te dink ek verloën myself, is nie te sê dat ek al klaar een toilet en ’n halwe slaapkamer agter my naam kan skryf nie.

So kan ek aankarring en al in die rondte bly dans, vertel van hoe ek ’n sigaret gerook het, gedagtes op die trein gehad het oor die mooi berge, uiteindelik my telefoonrekening gaan betaal het, en huis toe gekom het om verder te skryf aan hierdie stuk. Die intelligente leser kan sekerlik raai wat volgende gaan kom: Ek het ’n plan nodig.

* * *

Ek reken nou al vir jare dat hierdie beroep van om Oosterse kinders die lingua franca van die wêreld te leer, beter is as om strate te vee, of om papiere op ’n kantoorlessenaar rond te skuif. Ek weet ook dat dit jou siel kan uitdroog van verveling.

Verder het dit nie my aandag ontglip dat die tye wat ek die gelukkigste was die afgelope paar jare, die tye was wat ek net twee of drie ure per dag moes spandeer om geld te maak nie, met die res van die tyd agter my rekenaar besig met my eie projekte.

Wanneer ek wel ’n uur of wat in ’n klaskamer spandeer en kontant kort daarna hande verruil, kan ek nie die implikasie ignoreer nie: Om ’n Expat English Teacher te wees in Taiwan is ideaal vir mense met onopgeloste issues wat veroorsaak dat hulle nie vrede kan vind in ’n mooi middelklas voorstad nie (of nie nou nie, in elk geval). Daar is ook ander voordele verbonde aan hierdie manier van geld maak – mens kan ’n vreemde taal bemeester, eerstehandse kontak met ander kulture, en jy ontmoet soms mense wat jy nooit andersins sou ontmoet het nie.

In kort, waar anders sou ek twaalf ure per week Engelse klasse kon gee en genoeg geld verdien daarmee om my basiese lewenskoste te dek? Waar anders kan ek, sonder om ’n enkele streep op ’n kontrak te trek, in ’n ou woonstel intrek en my muurbehangsels teen die muur vasspyker? Waar anders kan ek selfs my hawermout in die oggend met stokkies eet – wat nie werk nie, net so terloops, en ’n gesprek in Chinees voer met ’n mooi vrou buite die supermark as sy laat in die aand vir my ’n vars hoenderdy op haar braai gooi?

Waar sou ek al hierdie dinge kon doen … terwyl ek die een ballingskap opstel na die ander skryf vol weemoed en verlange na my mense?

Ek moet klaarmaak. Ek sien kortverhale in my teeblare, Chinese woordeboeke in my koffiebone, en as ek my oë opslaan na die sterre, nog ten minste sewe jaar van klasgee in die Verre Ooste. Die voordele is reeds genoem; die nadele lê hierdie hele literêre projek vol.

Een ding moet egter sneuwel in die stryd wat vir my voorlê: Ballingskap!

Vir jare al lei ek aan hierdie koorsagtige hoop dat die lewe wat ek nou my eie noem, nie die beste sal wees wat ek denkbaar kan bewerkstellig nie. Verterende vure van frustrasie en verlange smelt hierdie hoop saam met my vrese en my begeertes. Dit is wat maak dat ek al vanaf Junie 1999 ballingskap opstelle skryf. Dit is wat maak dat ek nooit verder kan sien as die volgende ses maande nie. Hoe anders as ’n mens voortdurend met skrefiesoë soek na maniere om weg te kom van ’n onvolhoubare situasie?

Ek is moeg vir ballingskap.

* * *

Is u as leser so deurmekaar soos ek? Dit moet van talent spreek om soveel te sê, en aan die einde weg te kom met so min wat nuut is. Gaan ek terug Suid-Afrika toe op vlug CX1749 wat vanaf Hong Kong vertrek op Donderdag 4 Maart 2004 om 11:50 in die nag? Dis sekerlik wat my reisagent glo.

______________________

(Aanvanklik oor) Die fauna en flora van Taiwan

SATERDAG 20 SEPTEMBER 2003

Taiwan het baie mooi blomme, en bye ook. Daar’s ook bome, en so nou en dan sien ’n mens berge. Die lug is wel besoedel. Daar’s ook baie honde wat op straat rondloop en vir mense met lang neuse blaf. Sommige van die honde is groen.

Wat my regtig pla oor dié storie is … hoekom is ek so desperaat vir antwoorde? Hoekom het ek so baie vrae? Is dit oor my opvoeding – godsdienstige omgewing waar daar gereeld vir ’n mens gepreek is deur dié wat veronderstel was om te weet? En as jy nie geweet het nie, kon jy hel toe gaan! Ek meen, geen mens kon dit ooit as ’n verskoning gebruik het dat hy nie gewéét het nie! Jy was óf een van die gelukkiges wat gewéét het, en derhalwe hemel toe kon gaan, of jy was een van die wat nié geweet het nie, en dus voorlopig verdoem was tot ewige foltering in Satan se hel. Ek sê “voorlopig verdoem”, want daar was altyd die moontlikheid dat jy die nodige kennis kon opdoen voor jy jou laaste asem uitblaas, en as een van dié wat dan wéét kon ook jy die ewige paradys betree – nie omdat jy ’n goeie mens was, of gesterf het terwyl jy ’n ander een van verdrinking gered het nie, maar omdat jy gewéét het!

(Ek belowe ek sal terugkom by die blomme en die diere.)

Om en by tien jaar gelede was ek nie meer seker van wat ek weet nie. Ek het om verstaanbare redes paniekerig geraak. Ek moes van voor af begin om uit te sorteer wat ek weet, want selfs al was ek nie meer seker oor die hemel of die hel nie, het ek nogtans gemeen mens is in ’n groot penarie as jy nie weet oor sekere dinge nie.

Dit het tot gevolg gehad dat ek die afgelope tien jaar nie die konvensionele prioriteite gevolg het van iemand met my sosio-kulturele agtergrond en tersiêre opleiding nie. Ek het besluit dat ek nie onmiddellik aandag kan gee aan sulke aardse dinge soos finansiële welvaart, posisie en status in die gemeenskap, en of ek eendag in die malhuis gaan beland nie. Al wat ek geweet het, was dat ek nie wéét nie.

Ek het baie ander teëgekom wat oënskynlik geweet het, of net voorgegee het hulle weet, of om redes wat ek tot vandag toe nie kan vaspen nie, nie omgegee het of hulle weet nie. Ek, aan die ander kant, was in ’n posisie waar alles wat ek geweet het, geloofwaardigheid verloor het. Ek sou dus noodwendig alle konvensionele prioriteite moes uitstel tot die wonderlike dag van bevryding wanneer ek kon aankondig dat ek, na jare van onsekerheid, uiteindelik weer wéét.

Ek is gou gekonfronteer met ’n harde werklikheid. Banke wat so gaaf was om vir onkundige studente geld te leen, kruidenierswinkels, en die eienaars van huurkamers en woonstelle wou opsluit nie wag vir betaling tot jy geweet het, of verstaan het, wat jy geglo het noodsaaklik was om te weet of te verstaan nie. Almal wou nóú geld gehad het, ongeag of jy geweet het wat jy moes weet, of nie.

Dis hoe ek in Noordoos-Asië beland het. Hier kan ek geld verdien sonder om voor te gee dat ek oor die tipe “kennis” beskik waaroor ek voorheen beskik het. Hier is dit goed genoeg dat mens anders lyk, van ’n ander deel van die planeet af kom, en natuurlik dat jy Engels kan praat. Wat ’n paradys! So karring ek nou al vir jare aan in hierdie geweste, in my oënskynlik eindelose soeke na antwoorde.

Om egter nie te erken dat daar voordele verbonde is aan hierdie onkunde nie, sal van my ’n miserabele leuenaar maak. Die een voordeel is dat ’n mens jou onkunde kan weerspieël in jou voorkoms. Vermaak jouself ’n bietjie deur op ’n sypaadjie in die middedorp of -stad te staan en na verbygangers te staar. Ek glo dat ’n mens die afleiding kan maak dat die welgekledes met skoongeskeerde bene en gesigte in goed geartikuleerde sinne kan verduidelik wat hulle weet. Die ander deel van die skare, dié met wollerige bene en wange en geklee in ou jeans en vuilerige T-hemde, sal heel waarskynlik met lang vervelige monoloë faal om uiteen te sit wat hulle nié weet nie.

Nou, hier’s waar onkunde handig te pas kom: Indien jy jouself in die tweede groep bevind, en mense kyk na jou en meen jy lyk soos ’n hawelose, dan kan jy net jou skouers pateties laat sak en vir hulle sê jy weet hoe jy lyk, maar dit is omdat jy nie wéét nie! In sommige gevalle verstaan hulle jou probleem, en het hulle simpatie. Ander – wat mens net kan aflei nog altyd gewéét het – verstaan nie, en sal derhalwe nooit simpatie hê met ’n mens nie.

Daar is ’n derde groep: Karakters wat die modieuse uniforms dra van mense wat oor antwoorde op die belangrikste vrae beskik en derhalwe wéét, maar wat verskrik na die plafon staar as daar van hulle verwag word om ’n definitiewe stelling dié kant toe of daai kant toe te maak.

Terloops, die faktor van finansiële hulpbronne, wat mense in staat stel om ’n vooraf saamgestelde en vooraf verpakte uniform aan te koop wat aan hulle die voorkoms sal gee dat hulle oor die belangrikste brokkies kennis beskik, kan nooit onderskat word nie. Selfde met gemeenskap. As almal in jou groep dieselfde uniforms dra en dieselfde rympies resiteer, is die waarskynlikheid skraal dat iemand in die omgewing ongemaklike vrae sal vra – behalwe natuurlik as daar een met ’n vuil baard en ’n T-hemp wat skoenpolitoer adverteer, die koffiewinkel binne strompel, en per ongeluk by die verkeerde tafel gaan sit.

* * *

’n Meer liberale houding jeens jou voorkoms, en ander voordele van lewe in die Verre Ooste soos om elke dag Chinese take-aways te kan eet, kan nie oor die hoof gesien word nie. Nietemin, ek sien uit na die dag wat ek genoeg kennis bymekaar gemaak het om weer te kan verklaar, “Ek weet.”

Daar is altyd alternatiewe. Ek kan sê dat ek opgee, of myself probeer oortuig dat ek nie meer omgee nie. Dit sal dit dalk net moontlik maak om my tyd en energie te gebruik om geld en materiële gemak na te jaag, hoewel dit sekerlik ’n transformasie van ongelooflike dimensies sal vereis. Die kans is ook altyd dat ek later in my lewe weer gekonfronteer sal word met die feit dat ek, in werklikheid, steeds nie wéét nie. Dis vir my ’n groot dilemma.

Soos ek reeds vermeld het, die kruidenierswinkel, die bank en die woonsteleienaar gee nie regtig om of ek weet nie. Solank ek aanhou om gereeld geld in hul hande te stop, bly hulle beleefd. Hierdie is egter nie ’n wenslike situasie vir die langtermyn nie. Ek moet óf vinniger by die punt kom waar ek oortuigend genoeg kan verklaar dat ook ék oor die belangrikste kennis beskik (en derhalwe wéét), óf ek moet my hande so gou doenlik op meer geld kan neerlê en dit wettig my eie kan noem. In laasgenoemde geval sal ek meer tyd kan koop om vrae beter te kan formuleer, en om ’n gepaste stel antwoorde daarop te kan vind.

Die ideale resultaat is dat ek, sonder om ’n oog te knip of na die wolke te staar, kan verklaar dat ek inderdaad, na jare van onkunde, weer weet – hoewel dit nie noodwendig dieselfde sal wees as wat andere dink húlle weet nie. Ek sal ook weer my baard kan laat groei, en ek sal nie verplig voel om naastenby modieus aan te trek nie, selfs al kan ek dit bekostig. Hoekom? As mense dán kommentaar lewer oor my voorkoms, en agter hulle hande spekuleer oor my onkunde, kan ek met selfvertroue en hernude trots my skouers reguit trek, stadig omdraai, en hulle inlig: Ek mag dalk soos ’n boemelaar lyk, maar ek wéét.

Nou, wat betref die groen honde …

______________________

Faktor X skop in

[Kortliks, die agtergrond van hierdie stuk: Teen September 2003 het ek dit ernstig oorweeg om Taiwan te verlaat vir ’n groterige dorp in Gauteng, genaamd Bronkhorstspruit.]

MAANDAG 15 SEPTEMBER 2003

Bronkhorstspruit is … ’n kak plek, dit weet almal. Maar dit is ook die plek waar my jongste suster en haar man besluit het om hulleself te vestig. Die dorp het omtrent vyftien begrafnisondernemers, twintig “Eazy Credit” plekke, ’n Wimpy Bar, en een skryfbehoeftewinkel wat ’n paar boeke verkoop. Daar’s geen musiekwinkels nie. Daar’s geen 7-Eleven’s wat 24 uur per dag oop is nie. Daar’s nie ’n lewendige toneel in die middel van die dorp elke weeksaand na tienuur wanneer mense uitkom om ’n laat aandete te nuttig by tydelike sypaadjie restaurante nie. Daar’s nie koffiewinkels wat oopbly tot na middernag nie. Daar is wel ’n reuse tempel en opvoedkundige sentrum gebou deur ’n Boeddhistiese orde van Taiwan. En in ’n woonbuurt omtrent twintig minute van die dorp af te voet, woon my geliefde jongste suster.

Kan ’n mens dit regverdig om alles op te gee wat aan jou bekend is – of bekend geword het die afgelope vyf jaar van jou lewe – net omdat jy jouself dood verlang na jou familie?

[…]

Waaroor gaan alles op hierdie stadium? Waaroor gaan die hele storie van Taiwan, Bronkhorstspruit, Suid-Afrika, en die Ooste? Waaroor gaan die idee van “besigheid”, en skryf, en braaivleis en nagereg by die “huis”?

Dit gaan daaroor om so gelukkig te wees as wat ’n mens kan wees. En dit gaan oor spyt, spesifiek in my geval om nie later spyt te wees dat ek nie méér tyd met my familie spandeer het nie. Dit gaan daaroor om nie net ’n vervelige draaiboek te volg soos ’n tweederangse akteur nie. Dit gaan daaroor om te wees wie jy werklik is (as jy dit uiteindelik uitgesorteer het), eerder as om net die byproduk te wees van al die maatreëls wat jy implementeer om te kan oorleef en om jou vrees te kan bedwing vir die dag wat die gode jou uit die bloute met ’n bliksemstraal gooi. (Of realisties gesproke, om soveel as moontlik van jou werklike persoonlikheid uit te leef na jy al die maatreëls ingestel het. Almal is tog aan die einde bang vir bliksemstrale, dan nie?)

Hoekom skryf ek hierdie stuk op hierdie Maandag om sewe minute oor twee in die oggend? Omdat ek een van die dae verhuis na ’n woonstel in Benewelde Lig Nuwe Dorp in die Berg van die Feniks. Is dit ’n slegte plek? Nee. Is dit ’n slegte buurt? Nee. Is dit ’n moeisame irritasie om olie-aanpaksels met ’n aartappelskiller af te krap van die nuwe plek se kombuismure? Ja. Mors dit kosbare tyd om skielik te moet inpak eerder as om aan my projekte te werk? Ja. Maar ek troos myself dat ek in elk geval een of ander tyd bokse moes koop om te begin inpak; dat ek een of ander tyd moes padgee uit die donker hool wat ek my huis genoem het die afgelope amper vyf jaar.

Hoekom inspireer die nuwe woonstel my op hierdie oomblik om hierdie spesifieke teks te skryf? Omdat ek herinner is aan die feit dat my lewe in hierdie land nie ’n draaiboek volg nie; ek skryf die storie soos ek leef. Ek het, om maar een voorbeeld te noem, verseker nie twee weke gelede geweet ek gaan oor twee weke met ’n paar sjirurgiese plastiekhandskoene hande-viervoet bo-op ’n marmerblad sit om klonte olie met ’n aartappelskiller af te krap nie. (Jammer, ek moes dit net weer noem.)

Maar hierdie klein insig, en die fotografiese potensiaal van die uitsig uit my nuwe kombuis is nie wat regtig belangrik is nie (of dis net dele van die groter storie). Wat my regtig pla, is die vrees oor wat vir my voorlê as ek nie meer hoop op die dag wat ek terugkeer na die land van my geboorte nie. Ek dink ek is bang my lewe in Suid-Afrika sal … alledaags raak, vasgevang tussen die vrees dat iemand in my woonstel sal inbreek terwyl ek knoffelsous of biltong by die Spar gaan koop, en die vrees dat ek skielik een oggend sal wakker word en ek is dertig jaar ouer.

[…]

“Angs” is vir my meer as net ’n sielkundige term. Solank ek rondhardloop en baklei vir ’n beter môre, solank ek getrou aantekeninge maak oor DIE PROSES, dan voel dit asof ek doen wat ek veronderstel is om te doen. Dan voel dit asof ek op pad is. Ek dink ek vrees die dag wat ek veronderstel is om te verklaar dat ek gearriveer het, en iemand spring agter ’n braambos uit en skree, “Surprise! Jy’t tog aan die einde die draaiboek gevolg! Jy wen (ook) die prys!”

Dan weer, miskien is die prys geluk. Miskien is die prys dat mens voel jy hoort êrens, en jou lewe het betekenis omdat dit betekenis het vir mense wat vir jou belangrik is. Miskien is die prys dat jy voel jy kan nou maar voortgaan met jou kreatiewe werk, want jy hét gearriveer, maar dis nog steeds van belang dat jy sê wat jy wil sê.

Of is ek maar net bang dat, ten spyte van die wye verkrygbaarheid van knoffelsous om oor braaivleis te geniet, ek steeds verveeld sal raak met Bronkhorstspruit?

[…]

Is ek besig om weg te hardloop van wat ek reeds weet? Dat ons hoogs ontwikkelde diere is wat met ons fantastiese, en tog beperkte vermoëns ons bes moet doen om Goed te dien eerder as Sleg, en om die vlam van Beleefde Beskawing voort te dra tot ons tyd op is, en ons die fakkel moet aangee vir die volgende geslag.

Ek moet ophou om in sirkels te dans.

[Later op Maandag 15 September 2003]

Ek is bekommerd daaroor dat ek sal voel my doel is uitgedien en ek word beloon met ’n “gewone lewe”.

Hoekom is my huidige lewe tot ’n mate tog orraait, selfs al wil ek wegkom daarvan? Omdat ek nog ’n stryd voer vir ’n beter lewe. Maar wat gebeur as jy daai punt bereik waarvan jy droom? Of hou jy aan om die punt verder te skuif?

Wat van as iemand vir my moet sê dat die lewe nooit “normaal” is nie, en dat ’n “gewone lewe” ’n droom is buite meeste mense se bereik? “Almal voer maar ’n voortdurende stryd vir iets beters,” sal die persoon sê, “al lyk hulle lewens op die oog af, vir waarnemers soos jy, normaal en gewoon.”

Steeds – sal ek vra, waarvoor stry hulle? Vir finansiële sekuriteit? Dis nie goed genoeg vir my nie. Die stryd vir finansiële sekuriteit is vir my net ’n manier om ’n groter stryd ’n beter kans te gee op sukses.

Miskien sal my opponent in hierdie debat dan slim glimlag en sy troefkaart uittrek. “Ag man,” sal hy sê, “jy’s net ongelukkig omdat jy nie iemand in jou lewe het om jou bestaan ’n bietjie op te kikker nie.”

In so ’n geval sal ek nie veel van ’n keuse hê met my teenargument nie: Is dit die beste wat ons kan doen? Vyftig duisend jaar van ewolusie sedert ons voorouers in grotte gebly het en mekaar met knopkieries oor die kop gemoker het, en dis die beste antwoord waarmee ons vorendag kan kom? Jy’t net ’n bietjie liefde nodig?

Die vraag is eenvoudig: Is ek op die regte pad met my huidige planne? Of is my gesig in die regte rigting, maar my voete nog nie heeltemal op die regte pad nie? (Reken ek steeds daar is net een pad wat loop in daai rigting?)

Ek het onlangs ’n bietjie navorsing gedoen oor maniere om geld te maak sonder om vir iemand anders te werk. Ek het tot die konklusie gekom dat selfs ék dalk ’n sukses kan maak met ’n paar idees. Nou, miskien was dit die olie afskuurdery in die nuwe kombuis, of die feit dat ek vir die eerste keer in amper vyf jaar in Taiwan ’n woonstel sal hê met ordentlike vensters. Miskien was dit onafwendbaar dat ek een of ander tyd daaraan sou dink. Nietemin, vroeër vanaand tref dit my toe ek op my krakende fiets deur die donker strate ry: Ek was nog nooit in die posisie waar ek kon sê ek wéét hoe ek geld in Suid-Afrika kan verdien nie, wat belangrik is in ag genome dat ek nog altyd geld as die primêre rede gebruik het dat ek nie kan teruggaan nie. Ek was nog nooit in die posisie waar ek dan vir myself kon vra of dit inderdaad is wat ek sonder enige voorbehoud wil doen nie; of ek werklik gereed is om my voete te gaan intrap in ’n stukkie Suid-Afrika vol vars sement; of braaivleis en nagereg by my familie werklik ’n wondermiddel sal wees vir al my kwale.

Hierdie gedagtes is die rede hoekom ek dié spesifieke stuk sit en skryf op hierdie Dinsdagoggend, 32 minute na middernag, eerder as om die dosyne stukke gemors te pak wat ek oor die jare opgegaar het en as “ornamente” in my sitkamer uitstal.

[Dinsdag 16 September 2003, amper eenuur die middag]

Soos ek toe gisteraand terugry van my nuwe woonstel af, vra ek myself ’n administratiewe vraag: Wil ek regtig langer in Taiwan aanbly? Ek was ligweg verbaas oor my onmiddellike antwoord: Nee.

Nog ’n entjie af in die straat, verby die algemene handelaar waar die mooi vrou die kasregister slaan, verby ’n paar ou toppe wat buite een se armsalige huis sit en ryswyn drink, verby die verlate oggendmark area wat na vrot tofu ruik, kom die opvolgvraag: Wil ek teruggaan Suid-Afrika toe? Die tentatiewe antwoord: Ja, maar …

Verby die militêre basis met die toegegroeide muur wat ek eers gedink het ’n kasteel is, by die laaste stuk pad voor ’n mens weer by ’n deel van die dorp kom waar vrugteverkopers nog oop is kort voor middernag, en eensame mans in goedkoop KTV-salonne dreunsing oor verlore liefde, herhaal ek toe die antwoord: “Ja, maar?”

“Maar,” sê ek toe hardop onder die tiervel masker oor my mond, “ek wil twee weke nadat ek vir my ’n woonstel gekry het in Bronkhorstspruit, my boeke uitgepak het en lakens voor die vensters gehang het, Mainland China toe gaan. Vir drie maande.”

Terug by die huis is ek toe half vies omdat dit wou voorkom asof ek met ’n nuwe plan vorendag gekom het. Ek kom sit toe agter die komper en skryf die vorige bladsy (onder andere oor die feit dat ek nog nooit in die posisie was waar ek kon sê ek wéét hoe ek geld in Suid-Afrika kan verdien nie).

Net soos ek toe die meriete oorweeg van gisteraand se laaste paragraaf, lui my telefoon. Toe ek op die skermpie sien dis ’n internasionale oproep, besef ek dit moet my vriend L. wees. Ek het geweet hoekom hy bel. Vyftien minute later gooi ek die laaste druppels jenewer uit die SAL-botteltjie in my keel af, vlam ’n sigaartjie op, en herhaal die woorde vir myself: “Gebore om agt minute oor drie … bietjie blou in die gesig, maar gesond … vier kilogram.”

Ek het gelukkig gevoel vir my vriend, vir sy vrou, vir hulle families, en veral vir die klein laitie wat uiteindelik daglig gesien het. Ek het ook by myself gedink die timing is interessant. Skielik was die hele idee van om groot te wees en jou eie kinders te hê, en die reuse finansiële en morele verantwoordelikhede daarvan, nie meer net ’n tema waarmee ’n stuk skryfwerk opgevul kan word nie. Dit het met my beste vriend gebeur! En ek kon nie anders nie as om deur die sigaarrook te prewel, “Dis fokken profound.”

Die paar druppels jenewer was nie werklik genoeg om die groot nuus te vier nie. Ek spring toe weer op my fiets en jaag na die 7-Eleven toe om ’n half-jack Jim Beam te gaan koop – wat hulle toe nie meer in voorraad het nie. ’n Kwartier later sit ek met ’n blikkie Qing Dao en nog ’n sigaartjie by my spieëltafel. Blye gedagtes oor my vriend en hulle eersgeborene lei toe tot hernude spekulasie oor my eie lewe.

Ek wonder toe opnuut of ek met ’n nuwe plan vorendag gekom het met die drie-maande-in-China opmerking. Menende om my pret te bederf, wonder ek toe wat ek ná die drie maande sal doen.

Ek het gehoop dat ek sou sê ek sal dán teruggaan Suid-Afrika toe, om my knieë dié keer – eerder as net my voete – in vars sement te gaan neervel. Maar ek besef toe dat ek steeds nie oortuig is van “wat dán” nie.

Toe strip ek my moer en fluister dreigend in die rigting van my weerkaatsing in die spieël: “Jou lewe is ’n wiel! Dit gaan bly draai en draai en draai! Al in die rondte!”

My lewe is ’n wiel. En dit sal bly draai tot ek ’n moersleutel in die speke gooi. Of tot iemand anders dit doen …

______________________