’n Onderwerp waaroor ek eintlik nie gedagtes wil hê nie

VRYDAG 1 NOVEMBER 2019

15:58

Wat volg is die nuutste nota oor ’n onderwerp waaroor ek eintlik nie gedagtes wil hê nie. As meer as tien mense gereeld my skryfwerk lees, sal notas oor hierdie onderwerp my definitief in die moeilikheid bring. Niemand – maar veral nie wit mense nie, en dan veral nie wit mans nie – is veronderstel om enige gedagtes te vorm oor hierdie onderwerp wat nie strook met goedgekeurde hoofstroom ideologie nie. “Hoekom sal jy immers enige ander tipe gedagtes daaroor koester?” sal iemand vra. “Is jy ’n slegte mens? Is jy boos? Is jy die duiwel?”

Soos sekerlik die geval is met normale mense, gebeur dit gereeld dat gedagtes in my kop vorm terwyl ek stort, of op pad is êrens heen. En omdat ek nie in die gewoonte is om ’n spreekwoordelike wag voor die hek van my gedagtes te plaas nie, kom allerhande vreemde vrae vorendag. En siende dat die vraag dan gevra is, moet ek dit adresseer. Of, ek hoef dit seker nie aan te spreek nie – veral as ek weet dat mens eintlik net vooraf goedgekeurde gedagtes mag hê oor sekere onderwerpe. Maar ek sal die heeltyd bewus wees daarvan dat dit op die tafel is, en dat ek dit ignoreer.

In elk geval, hier is die gedagte. Hoe het die beleid bekend as Apartheid die realiteit geword vir so baie mense – van alle rasse – in Suid-Afrika, tussen ten minste 1948 en 1990?

’n Eenvoudige verduideliking is dat Apartheid toegelaat is om die praktiese realiteit te word en te bly vir so lank omdat die meerderheid van die bevolking – en die meerderheid van die bevolking was swart mense – Apartheid aanvaar het. Uit die aard van die saak het mense ’n negatiewe beskouing gehad van die beleid en die politieke leiers wat hulle verantwoordelik gehou het daarvoor, maar ’n kritiese persentasie van die geaffekteerde bevolking het dit aanvaar as die manier hoe hulle samelewing bestuur word.

Hoekom is Apartheid uiteindelik vervang deur ’n beter beleid? Omdat ’n kritiese minderheid onder die swart bevolking, met bondgenote onder ander bevolkingsgroepe, Apartheid nié aanvaar het nie, en hulle lewens toegewy het daaraan om dit te ondermyn, en te vernietig as raamwerk en beleid waarvolgens die staat bestuur en die bevolking beheer word. Hierdie kritiese minderheid, wat mense insluit soos Nelson Mandela en ander leiers van die anti-Apartheidsbeweging in die vyftigs en sestigs, asook Steve Biko en ander aktiviste in die sewentigs en tagtigs, maar ook duisende ander leiers wat noue bande gehad het met die gemeenskap op ’n daaglikse basis, het uiteindelik ’n kritiese persentasie van die bevolking oortuig dat hulle gesteun moet word in hulle pogings om Apartheid te beëindig, en dat alles beter sal wees vir hulle wanneer húlle, die nuwe leiers, in beheer van die staat sal wees.

16:49

Feit is, amper dertig jaar na die einde van Apartheid, is daar steeds wit mense wat glo dat Apartheid “nie so sleg” was nie, en dat “selfs swart mense gelukkiger was onder Apartheid as onder ’n swart regering”. En daar is swart mense wat glo dat hulle passiewe slagoffers was van iets wat groter as hulle was, en dat hulle meestal net kon wag tot hulle leiers die saak reggestel het. Albei hierdie opinies is verkeerd, omdat die waarheid ’n swaarder pil is om te sluk.

(Terloops, moet nooit ’n akademikus vertrou wat nie ’n bron van inkomste het wat onafhanklik is van die instelling, skool of universiteit waar hulle werk nie. Teen die einde van die tweede dekade van die een-en-twintigste eeu is dit algemene kennis dat akademiese instellings politieke agendas volg, en as akademici nie die dominante politieke ideologie onderskryf nie, is hulle salarisse – die manier hoe hulle huur betaal en kos en klere koop – in gedrang.)

DINSDAG 26 DESEMBER 2019

12:48

Maak dit die wandade van die man wat sy vrou fisies mishandel minder euwel omdat sy dag na dag, maand na maand by hom bly eerder as om te vlug?

Nee.

Maar watse boodskap stuur dit vir vrouens in verhoudings waar hulle mishandel word, om na hulle te verwys as magtelose slagoffers? Watse hoop gee dit vir vrouens in sulke verhoudings?

Aan die einde sit jy met twee opsies:

Opsie 1: Sien die vrou as ’n magtelose slagoffer. Vrouens wat dan nooit hulle aggressiewe mans verlaat het nie, hoef dan nooit te voel dat hulle enige iets kon gedoen het om hulle eie situasies te verbeter nie. Die boodskap aan vrouens wat tans in sulke verhoudings betrokke is, is dat hulle maar net moet hoop iemand red hulle. Want hulle is self magteloos.

Opsie 2: Sien die vrou in ’n verhouding met ’n man wat haar fisies en emosioneel aftakel, as iemand met die vermoë om iets daaraan te doen. Sy sal waarskynlik slim te werk moet gaan en braaf moet wees om haarself en moontlik haar kinders te beskerm, maar sy hét die vermoë en die mag om haar lewe te verbeter. Dis goeie nuus vir vrouens wat tans in so ’n verhouding vasgevang is. Maar die boodskap aan die vrou wat in die verlede in so ’n verhouding was, en net losgekom het omdat haar man tot afsterwe gekom het, of op een of ander manier aan die pen gery het, is dat sy iets aan haar situasie kón gedoen het – maar ongelukkig nooit so ver gekom het nie, omdat sy dalk altyd aan haarself gedink het as magteloos.

* * *

Siende dat ek reeds polities inkorrek is, en op sensitiewe tone trap, nog ’n vraag: Wanneer het die onderdrukking van die swart bevolking begin in Suid-Afrika? Biblioteke vol navorsing is al gedoen hieroor, en dalk sal my argument soos ’n eend uit die water geskiet kan word met die battery van artillerie-vuur van mense slimmer as ek.

Op hierdie punt moet ek ook duidelik maak dat ek spesifiek verwys na die swart stamme en ander swart groepe soos bekend was aan politieke leiers en blanke burgers in die agtiende en negentiende eeue.

Die geskiedenis van magspolitiek tussen wit mense en bruin mense in hoofsaaklik die Wes-Kaap, tussen wit mense en die San in aanvanklik die Suid- en Oos-Kaap, en tussen wit en Indiër-mense in oorspronklik KwaZulu-Natal, is anders as die geskiedenis tussen wit groepe en verskeie swart stamme en nasies. Slawe het in opstand gekom van tyd tot tyd. Die San het guerrilla-oorlog gevoer teen wit boere en gemeenskappe. Die Griekwas het bondgenootskappe gesmee met ander groepe en ook op hul eie in militêre konflik gekom met wit gemeenskappe.

Maar tussen wit en swart was daar ten minste ’n dosyn konflikte wat kwalifiseer as oorlog. Daar was die nege grensoorloë in die Oos-Kaap, en ’n paar opstande. Daar was drie oorloë tussen die Basotho’s en die burgers van die Vrystaat. Daar was etlike bloedige oorloë tussen die Voortrekkers en later burgers van die Transvaal en Natal, en die Ndebele onder Mzilikazi, en die Zoeloes onder Dingaan en later ander leiers. En dan was daar verskeie oorloë tussen Britse koloniale magte en die Ndebele, en teen die Zoeloes. Meeste van hierdie militêre konflik het tot ’n einde gekom teen 1880. Tot en met hierdie tyd het swart en wit teen mekaar geveg as gelykes. Mens kan wel argumenteer dat wit soldate gewere en kanonne gehad het, maar swart krygers het weer ander voordele aan hulle kant gehad, om nie te praat van die feit dat ook húlle gewere in die hande kon kry nie – en wel gebruik het, soos in die Anglo-Zoeloe Oorlog van 1879.

My punt hier is dat ek swaar sluk aan die narratief van die swart persoon in Suid-Afrika wat al vir 300 jaar ’n magtelose slagoffer is van wit oorheersing. Hierdie narratief het duidelik politieke waarde in die Suid-Afrika van die een-en-twintigste eeu, maar ek vind dit uiters vreemd wanneer mense die militêre mag van swart nasies in die agtiende en veral negentiende eeu afmaak as onbenullig. Het hierdie mense nog nooit beskrywings gelees van Xhosa- of Zoeloe-krygers nie? Het hulle nog nooit gelees van die militêre oorwinnings wat Mzilikazi en Moshoeshoe behaal het oor wit kommando’s nie?

My vraag is weereens: Die onderdrukking van swart deur wit wat so ’n kenmerk was van die Suid-Afrikaanse samelewing van die twintigste eeu – wanneer het hierdie hoofstuk begin in die konflik tussen wit en swart in Suidelike-Afrika? Ek reken die 1880’s is ’n goeie plek om te soek vir ’n antwoord.

My volgende vraag: Na ten minste ’n eeu van soms suksesvolle weerstand – waar gewapende kryger teen gewapende burger gestaan het, hoe het dit gebeur dat die onderdrukking van swart mense so omvattend deurgevoer is na 1880?

14:25

Ek sien nie swart mense in Suid-Afrika as lang-lydende historiese slagoffers nie. Daar was gebeure soos Sharpeville in 1960 en Soweto in 1976, en daar was regeringsbeleid soos die pasboeke en gedwonge verwyderings, maar dit was alles in die laaste honderd jaar. As ek dink aan historiese swart figure, sien ek die Xhosa-kryger op die Oosgrens; ek sien die imposante figure van Mzilikazi en Moshoeshoe; ek sien die intimiderende figuur van die Zoeloe-kryger op die groen heuwels van Natal; ek sien intellektuele soos Sol Plaatje en Steven Biko; ek sien politieke leiers soos Oliver Tambo, Nelson Mandela, Walter Sisulu, en hul eggenote Winnie Mandela en Albertina Sisulu.

Ek sien die periode 1880-1990 as ’n historiese anomalie waartydens ’n kritiese persentasie van swart volwassenes in Suid-Afrika skynbaar aanvaar het dat hulle tweedeklas burgers is van hul geboorteland, en waartydens ’n kritiese persentasie van swart volwassenes aanvaar het dat hulle kinders fabriekswerkers, tuiniers, padwerkers en huishoudelike helpers sal word eerder as ingenieurs, dokters, tandartse, wetenskaplikes en akademici.

______________________