Skrywer: Brand Smit

Persoonlike Agenda: Naskrif I

Ek het aan die begin die edel bewering gemaak dat hierdie versameling materiaal [1999 tot 2003] opgedra is aan ’n paar spesiale mense. Vir die rekord moet ek byvoeg dat ek hierdie boek ook vir myself saamgestel het – sekere administratiewe sake moes afgehandel word voordat ek kon aanbeweeg na enige ander plek op hierdie planeet. Vir jare al dreig ek om al die stukke wat ek geskryf het, asook al die stukke wat ek begin skryf het maar nooit klaargemaak het nie, bymekaar te maak in een folder. Opstelle wat ek op die rekenaar geskryf het, moes uitgedruk word, e-posse wat ek geskryf het moes van die Hotmail server afgelaai word, en ek wou ’n paar gedagtes vervat in notaboeke en joernale, oortik.

Hierdie projek is dus, op ’n elementêre vlak, goeie kantooradministrasie – om items op ’n dinge-om-te-doen-lys deur te haal. Maar dit het ook vir my van eksistensiële belang geraak om iets voor myself op die tafel te kan gooi en te sê: “Dáár – dis onder andere wat ek met my tyd gedoen het.”

Ek het ook vermoed ek mag dalk, met die wyer beeld wat so ’n projek vir ’n mens gee van jou lewe, op ou insigte afkom waarvan ek vergeet het, of op idees wat dalk bestaande planne deurmekaar kan krap.

Aan die einde het ek tot ’n mate geslaag in al bogenoemde doelwitte.

Die proses van materiaal deurlees en verwerk het selfs ’n paar ander, onverwagte vrugte afgewerp. Ek het nie verwag om ’n goue lyn te sien vleg deur vier jaar se skrywery nie, maar ek sien tog nou meer redes as ooit hoekom dit nodig was om Taiwan toe te kom, en hoekom dit nodig was om vir so lank hier vas te haak.

Wat maak ’n mens as jy klaar is met so ’n projek? Jy kan begin deur jou woonstel skoon te maak … vir ’n slag weer ’n besem oor die stoep te trek … weer ’n bietjie deur ’n supermark te stap … maar wat dan? Jy begin natuurlik te werk aan ’n volgende projek, of jy gaan voort met die projek wat sonder waarskuwing op ys geplaas is ’n paar maande tevore.

Wat ek ook al volgende aanpak, ek hoop dat dit moontlik sal wees om weg te stap van hierdie selfgesentreerde Sake van die Hart – ten minste wanneer ek iets skryf. Vrae sál steeds in die lug hang, en ek sal steeds soms in die nag wakker skrik om ’n voorlopige antwoord te mompel in die rigting van die plafon. Maar daar is immers ander onderwerpe wat my besig kan hou: die pluspunte van Oosterse kos, die redes hoekom dit goed is vir jou om elke dag ten minste ’n paar koppies groen tee te drink, en my idee oor hoekom Taiwannese mense so vrot bestuur.

As ek gelukkig is, sal ek net soms wonder of al hierdie alternatiewe temas my enigsins nader bring aan ’n plek waar ek nog altyd wou wees.

Mei 2003

______________________

Gaan terug Suid-Afrika toe … kom terug Taiwan toe

DINSDAG 6 MEI 2003

Verlaat Taiwan op 4 September 2003. Teen Oktober is ek in Bronkhorstspruit, in ’n goedkoop woonstel. Teen Maart 2004 is ek terug in Taiwan.

MAANDAG 12 MEI 2003

Hoekom wil ek teruggaan Suid-Afrika toe? Omdat ek moeg is, en omdat ek ter wille van my struggle nodig het om dáár te struggle vir ’n tyd.

* * *

Ek wil nie hê al my oortuigings en geloof in myself moet net wees wat dit is omdat dit aan my Taiwan ervaring gekoppel is nie. [Dink aan myself as ’n elektriese toestel, en my Taiwan ervaring as die bron van elektrisiteit. Ek kan derhalwe net bestaan as hierdie persoon as gevolg van die krag van hierdie een bron.] Maar wat gebeur as hierdie dinge nie gekoppel is aan een of ander realiteit nie – óf Taiwan, óf verifieerbare sukses as skrywer, óf geld, of iets anders? Die persoon ervaar ’n traumatiese konflik tussen sy interne realiteit (geloof in homself) en eksterne realiteit (ander se beskouing van hom). Dit lei tot vervreemding van die persoon van sy omgewing, en moontlik “anti-sosiale” gedrag, wat kan lei daartoe dat die Sielkundige Welstand Polisie die persoon “arresteer” en sy beweging en gedrag beperk tot ’n institusie, en meer spesifiek ’n vertrek waartoe net húlle die sleutels het.

* * *

Dit is dus van allergrootste belang om my interne realiteit te verbind aan ’n eksterne realiteit wat deur ander gesien en erken kan word, en wat dan, ten minste tot ’n voldoende minimum graad, my interne realiteit kan bevestig.

* * *

Gaan terug … moeg? Ja, moeg daarvoor om nie my lewe met my familie te deel nie. En moeg daarvoor om ’n vreemdeling te wees in ’n vreemde plek. Maar ek wil terugkom? Ja, wanneer ek weer bereid is om die prys te betaal.

______________________

Taiwan: ’n Kort oorsig

SONDAG 11 MEI 2003

Al die materiaal in hierdie boek (met die uitsondering van enkele paragrawe) dateer uit die Taiwan periode van my lewe. Dis belangrik om te noem dat hierdie boek nie gaan oor Taiwan nie; dat dit die omgewing is waar sekere temas verder ontwikkel het, en waaruit ander gespruit het, is wel van belang. Enkele bladsye oor hierdie omgewing sal derhalwe nie onvanpas wees nie.

Geografie

Taiwan is ongeveer 160 kilometer van China af, en lê op die westelike rand van die sogenaamde Ring van Vuur – wat al wat leef om die Stille Oseaan terroriseer met aardbewings en vulkane. Met soveel geologiese aktiwiteit is dit geen verrassing dat Taiwan bergagtig is nie, met van die hoogste bergpieke in Noordoos-Asië.

’n Subtropiese ligging gee aan Taiwan lang, warm, en bedompige somers en kort, koel winters. Somers word gekenmerk deur swaar moesonreëns, met elke nou en dan ’n tifoon wat in storm van die Filippyne af, of van verder uit die Stille Oseaan uit.

Soos dit enige subtropiese eiland betaam, is die plantegroei ruig en volop. Daar’s blykbaar ook bere en verskillende tipes bokke te sien in die berge, en indien die skrywer dit kon maak verder as die plaaslike kafee oor naweke, sou hy dit sekerlik kon bevestig.

Geskiedenis

Volgens die Lonely Planet is daar al mense in Taiwan vir iets soos 10 000 jaar. Die eerste bewoners, wat genetiese eienskappe gedeel het met mense in die nabygeleë Filippyne, het van ander eilande in die omgewing gemigreer hiernatoe. Teen die tyd wat die eerste Chinese hier aangekom het, was daar hoofsaaklik twee inheemse groepe: stamme wat op die vlaktes gebly het, en stamme wat meestal in die berge gehou het.

Van die vyftiende eeu af het Chinese in groter groepe hier aangekom. Omdat hulle meestal afkomstig was van die Fujian Provinsie in China, is die taal wat meeste Taiwannese praat amper identies aan die Fujian dialek van Chinees (hoewel Mandaryn die amptelike taal is in Taiwan[1]).

In die jaar 1517 het die Portugese hier ’n draai gemaak, en die eiland Ilha Formosa genoem, wat beteken Pragtige Eiland. (Dit was egter die Chinese wat aan Taiwan haar huidige naam gegee het: Baai van Terrasse.) Die Hollanders het anker gegooi in 1624, en hulle het lekker bere en bokke gejag tot ’n Ming lojalis met die naam van Zheng Chenggong hulle kom verjaag het in 1661. Omdat die Qing dinastie op daai stadium die troon in Beijing vol gesit het, het hulle weer op hulle beurt Taiwan oorgeneem in 1682. Vir die volgende twee honderd jaar was daar grootskaalse immigrasie uit die suidelike provinsies van China.

Die volgende groot gebeurtenis was in 1895. Taiwan was een van die pryse wat die Japannese gewen het nadat hulle as oorwinnaars getree het uit ’n oorlog met China. As deel van die groeiende Japannese ryk vir die volgende vyftig jaar, het Taiwan ’n volskaalse opknapping gesien van hulle infrastruktuur en industrieë. Teen die tyd wat Japan die Tweede Wêreldoorlog verloor het, het sake in China van so ’n aard verander dat dit net ’n kwessie van tyd was voor Taiwan se geskiedenis weer dramaties sou verander.

Die oomblik toe die Japannese onttrek aan China, het die burgeroorlog tussen die kommuniste en die regering van Chiang Kai-shek sy laaste, en bloedigste fase betree. Teen die begin van 1949 het Chiang besef sy dae is getel in China. Hy besluit toe om die versameling kulturele skatte van die Nasionale Paleismuseum, al die geld waarop hy sy hande kon lê in China se nasionale bank, amper een-en-’n-half miljoen ondersteuners en 600 000 soldate op skepe te laai en vir eers terug te trek na die lieflike eiland van Taiwan. Die idee was om “binne twee jaar” met die uitgeruste troepe weer die vasteland binne te val – en weer die skatte terug te sit in die oorspronklike museum in Beijing.

Chiang en al sy troepe het aan die einde oud geword in Taiwan. Chiang is in 1975 in Taipei oorlede op die ouderdom van 87, en soos meeste mense weet, sit die kommuniste nog steeds die troon warm in Beijing.

Politiek

Chiang het in 1949 nie net met troepe, ondersteuners, geld en Ming vase hier aangeland nie, hy’t ook die titel, vlag en nodige politici saamgesleep wat hom die reg kon gee om te sê hy’s nog steeds die Hoofman van die Moederland. Hy het op hierdie oewers aangeland as die president van die Republiek van China, en teen die tyd wat hy sy laaste asem uitgeblaas het, was hy nog steeds die president van die Republiek van China.

Tot en met die sewentigerjare het die res van die nie-kommunistiese wêreld saam met Chiang gestem dat sy regering in Taiwan die regmatige regering van die hele China was. Dinge het egter begin verander in daai dekade, en vandag is daar slegs ’n handvol lande wat nog erkenning gee aan die owerhede in Taipei as die regmatige regering van Groter China.

Nadat die Verenigde Nasies die ou van Taiwan uitgeskop het in 1971, het meeste lande in die jare daarna hulle ambassades in Taipei gesluit – net om die volgende dag besigheid voort te sit as sogenaamde “handelskantore”.

Wat is Taiwan dan as dit nie die fisiese adres is van die regering van China nie? Vanaf 1949 is Taiwan in praktyk geregeer as onafhanklik van China – hoewel enige Taiwannees in die tronk kon beland het tot en met die laat tagtigs as hy dit hardop gedink het. Van die dag dat die regeringsleiers in Taipei die memo gekry het dat hulle nie meer erken word as die politieke meesters van China – met Taiwan as haar provinsie – nie, het hulle met ’n staatkundige identiteitskrisis gesit. Hulle het nietemin steeds werk gehad om te doen, naamlik om ’n verantwoordelike regering te wees vir die 25 miljoen mense in Taiwan.

Moet die naam dan nie net doodgewoon verander na die Republiek van Taiwan nie? Om dit te vra is om ’n senuwee raak te trap onder die plaaslike bevolking. Sommiges glo Taiwan moet een of ander tyd weer deel word van die Moederland. Ander glo weer Taiwan moet erken word vir wat sy is, en vir die afgelope meer as vyftig jaar al was: ’n onafhanklike staat. En in hierdie vreemde politieke situasie is die regering in Beijing die laaste groep mense wat wil hê Taiwan se naam moet amptelik verander. Hulle glo die oomblik as Taiwan ’n amptelike naam kry wat die werklikheid meer akkuraat weerspieël, dan verklaar hulle onafhanklikheid van die Moederland. En dan is alle hel los.

Dit dan, is die geografie, geskiedenis, en ongewone politieke staat van die land waarin ek myself die afgelope vier jaar bevind het.

[1] Mandaryn is die Beijing dialek van Chinees. Hoewel Chinees uit talle dialekte bestaan, dien die Beijing dialek as die amptelike taal van China, Taiwan, en as een van drie amptelike tale van Singapoer.

______________________

Wat onder die vel lê

SONDAG 2 MAART 2003

Ek kyk soms na mense, vriende van my om meer spesifiek te wees, en ’n sekere beeld dring homself by my op. Die beeld is een van kinders – kom ons sê sewejariges – wat huis-huis speel, wat voorgee asof hulle volwassenes is.

Dis soos om aan iets te krap om te sien wat onder die oppervlak lê. In die geval van hierdie goeie mense wat ek my vriende noem, krap ek dan aan hulle, en onder die vel wys die kinders dan.

Dis belangrik om te noem dat hierdie mense geensins neig tot kinderagtige gedrag nie. Inteendeel, hulle is waardige volwassenes, in terme van hulle verhouding, die dinge waarin hulle geïnteresseerd is, hulle huishouding, en hulle finansiële verantwoordelikhede.

Steeds kan ek nie wegkom van die idee dat hulle net besig is om hulle ouers na te aap nie. ’n Voorbeeld van hierdie na-aping is wanneer so ’n kind-volwassene daai eerste huis koop, en dit trots aan die ouers wys: “Kyk Pa, kyk Ma! Ek het ’n huis gekoop!” En dan klap Pa en Ma trots hulle hande saam en sê, “Haai, kyk! Boetie (of Sussie) het ’n huis gekoop!”

Ek voel gewoonlik ’n bietjie skuldig as ek sulke siniese dinge dink oor my vriende, veral as dit is net nadat ek dankie gesê het vir die koppie koffie wat hulle, as gasvrye volwassenes, vir my gemaak het. Ek dog toe nou die dag, as ek sulke interessante insigte kry as ek “krap” aan ander mense, wat sal ek ontdek as ek begin krap aan my eie vel?

Dit het nie lank gevat om met ’n antwoord vorendag te kom nie: ’n ou man met ’n weekoue grys rasper-baard, wat in sy pajamas voor ’n stom TV sy kop sit en vryf terwyl hy met homself argumenteer.

Nie heeltemal tevrede met hierdie kritiese self-insig nie, gaan ek toe een stap verder – ek krap aan die ou man. Wat toe uit hóm te voorskyn kom, was ’n bietjie nader aan die hart: ’n kind, niks meer as vyf jaar oud nie, wat laatmiddag by ’n plaashek staan en wonder waar al die mense is, hoekom hulle hom alleen gelos het, en of hulle kwaad vir hom is omdat hy gelê en slaap het op die sitkamervloer. En hoekom klink daai jakkals so naby?

———————

“Chimps can codify their cultural behaviour – how to hunt, how to groom oneself and others – and pass that knowledge along to their young.”

~ Uit ’n TV-program

* * *

“All that is human must retrograde if it does not advance.”

~ Edward Gibbon (1737 – 1794) oor die agteruitgang en val van die Romeinse Ryk (aangehaal uit A World Lit Only By Fire, deur William Manchester)

______________________

Ballingskap dertien

Laat dit gesê word, soos ek ook vroeër genoem het, dat ’n mens moeg raak, nie oud nie. En so het dit ook gebeur met my in Taiwan. Vier jaar lank al skryf ek “ballingskap” essays, en tot onlangs het ek dit selfs oorweeg om die titel te verander. Want – is ek na 47 maande werklik steeds in selfopgelegde ballingskap? Hoekom het ek in die eerste plek, na ek in ’95 tot die besef gekom het dat ek nie meer ’n enkele akademiese boek se reuk kon verduur nie, nie begin werk soek soos talle van my tydgenote, en besig geraak met wat beskryf kan word as ’n meer konvensionele post-universiteitsbestaan nie? Hoekom het ek na ’n land toe gegaan wat ek nie eers aanvanklik op ’n kaart kon vind nie, om ’n werk te doen waarvoor ek geen ervaring gehad het nie, om my kop neer te lê – wie kon weet waar?

* * *

Vir weke lank het die rebelle ’n stryd gevoer teen die regeringsmagte, teen die status quo. Dokumente is een aand op groot skaal vernietig in dofverligte kantore in die hoofstad. Daar was gerugte van rebelle in die voorstede, van swaargewapende mans wat in die voortuine van verskrikte burgers gesit en braai het.

Toe kom daar ’n teenaanval, die Maandagoggend, op een flank van die rebelle-leër. Twee groepe wat mekaar moes aanvul het onderling stry gekry, en die regering het dit slim uitgebuit. ’n Skietstilstand is uitgeroep, en die regering en die rebelle het gesels. Die regering het verduidelik dat die twee kante vir dieselfde ideaal stry. Moet hulle dan nie eerder saamwerk nie, is herhaaldelik voorgestel.

Teen weekseinde was daar weer in die voortuine baklei. Teen Sondag was die regering so te sê op sy knieë.

Sondagnag laat loods die regering ’n desperate propaganda-aanval. Hulle laat weet as die volk hulle vir eers berus by die huidige bestel, die regering bereid is om ’n toegewing te maak: die tydelike reünie van familielede wat tydens die Ballingskap geskei geraak het.

Die rebelle verloor steun, vir die eerste keer in drie weke. Die regering praat weer met die rebelle-leiers. Laasgenoemde dring aan dat hulle genoeg proviand en ammunisie het om die stryd onbepaald voort te sit, maar gee toe dat die manne moeg is. En, laat hulle ook hoor, as die volk dan dinge so wil hê, moet daar seker maar gepraat word, vir eers. Van hulle kant af het die regering erken dat daar steun is vir die ideologie van die rebelle selfs in die regering se eie geledere.

Daar word besluit dat dinge op so ’n manier hervorm kan word – as die rebelle vir eers terugstaan – dat die bestel anders daarna sal uitsien binne die afsienbare toekoms.

Dit was Maandagmiddag. Dinsdag het mense weer werk toe gegaan, kinders is skool toe, en geld het hande verwissel op die markte.

Teen Woensdag was daar egter weer onrustigheid in die lug. ’n Groot groep mense het teen Woensdagnag laat voor die regeringskantore begin uitkamp. Die regering het die konklusie van die pratery aan die volk bekend gemaak, wat dit – tot die regering se teleurstelling – halfhartig aanvaar het.

Teen Donderdagoggend was daar genoeg van ’n rumoer dat die rebelle-leiers weer die kanonne begin laai het. Albei kante het weer hulle saak aan die volk gestel. Manifeste en planne is verduidelik, weer geformuleer, en op plekke verander sodat die volk dan nou eenmaal kan besluit.

Die volk was moeg. Aan die een kant was daar die werklike begeerte vir verandering, en die aantreklike humanistiese ideologie van die rebelle. Die volk was nietemin bewus van die probleme wat rewolusie sou bring – daarvan het die rebelle-leiers seker gemaak met duidelike voorbeelde uit die geskiedenis. Opofferings sou gemaak moes word – daaroor het die volk nie getwyfel nie. Hulle het ook onthou van die vorige poging tot verandering wat gesneuwel het na ses maande. Die harde werklikheid van die huidige bestel kon egter nie geïgnoreer word nie.

So ook, kon die rebelle-leiers nie die probleme van hulle huidige veldtog afskryf as maklik oorkombare struikelblokke nie. Hulle was inderdaad by ’n kruispad.

Teen die Vrydagaand het die rebel-leiers aan hulle vegters en aan die volk verduidelik dat die volle implementering van hul ideologie onmoontlik sal wees indien die rewolusie op die huidige tydstip deurgevoer word, in ag genome a) beperkte fondse, wat gestrek sal moet word om die status quo omver te werp, en b) die besluit van die leierskap dat langtermyn ideale nie in gedrang gebring moet word ter wille van korttermyn voordele nie.

Die heldhaftige pogings van die rebelle het die regering geskud, en die volk is rusteloos. Die regeringsleiers weet dat hulle plegtige voorneme om die huidige bestel te hervorm ’n belangrike faktor was in die konklusie van hierdie laaste veldslag.

Die volk is rusteloos, en winde van verandering waai. Hoewel die rebelle vir eers sal retireer, hoewel die leiers en die voetsoldate vir eers sal rus, bly die kanonne ingestel op die instellings van die regering. Glimmend. Gereed. Die huidige bestel is kennis gegee.

(Saterdag 4 Januarie 2003)

’n Vergelyking van Hervormde Planne 1 & 2

[…]

(Dinsdag 7 Januarie 2003)

Faktor vier, en die implikasies

Toe dink ek goed, ek is nou ’n bietjie rustiger oor die hele “plan” issue. Op pad huis toe ’n paar dae gelede – terwyl ek verby ’n man ry wat vars lemoensap van ’n trokkie af verkoop – dog ek, eintlik is hierdie plek nie so sleg nie. Die lug is blou, die vrouens fris, en jy kan vars lemoensap van ’n trokkie af koop op pad huis toe.

Die middag op pad na die tennisbaan neem ek die gedagte verder. Ek dink toe weer aan die hele storie van ’n week gelede toe ek gedink het as ’n mens vier jaar gelede met ’n vierjaarplan hier aangekom het … en dat dit wel goed sal wees, en dat dit nie onmoontlik is om steeds my huidige planne uit te voer, én soort van besig te wees met ’n drie-tot-vyfjaarplan nie. En toe dink ek aan vakansie, en om ’n pelgrimstog aan te pak om slagvelde van die Eerste Wêreldoorlog te besoek.

Kort voor lank dink ek weer aan my idees vir volgende jaar, en dat ek reken ek moet … uhm … en dis alreeds Dinsdagnag/Woensdagoggend, 14/15 Januarie 2003. Mooi.

______________________