Etiket: geskiedenis

Vier stories uit die sewentigs en ’n paar ander dekades

DINSDAG 28 MEI 2024

Die BBC se Kultuur-seksie het ’n artikel met ’n onderhoud wat ’n program van die maatskappy gevoer het in 1976 met onder andere die hoofsanger van die Sex Pistols, Johnny Rotten.

Rotten, wat sy bynaam gekry het oor sy vrot tande, het ordentlike mense in die tweede helfte van die sewentigerjare gevul met afsku, en vrees vir die toekoms.

Tog, wat het Rotten gedoen die oomblik toe hy genoeg kontant in sy sak gehad het? Het hy dit gespandeer op partytjies en vriende wat hom misbruik het vir geld en dwelms? Het hy vir ’n paar maande ’n hotelkamer gehuur en al sy geld op drank en vroue spandeer? Nee, hy’t vir hom ’n goeie woonstel gekoop in ’n goeie woonbuurt, waar hy homself vir ’n paar jare gevestig het met sy vrou. Hulle was gelukkig getroud vir meer as vier dekades, tot sy gesterf het na jare van lyding aan Alzheimer se siekte. Vir die laaste vyf jaar van haar lewe was Johnny Rotten haar voltydse versorger. Baie vrot van ou Johnny.

VRYDAG 31 MEI 2024

Europa, in die 1860’s. ’n Prinses bekend vir haar skoonheid is verloof aan die kroonprins van ’n naburige staat. Almal dink hulle is ’n mooi paartjie. Dan sterf die prins. Sy verloofde gaan terug na haar geboorteland. Sy’s ontroosbaar. Haar verloofde familie laat weet hulle het regtig van haar gehou, en wat is die kans dat sy dalk met haar oorlede verloofde se broer (wat mal verlief is op een van sy ma se diensmeisies) kan trou. Sy antwoord dat sy baie hartseer is en dat niks dit kan verander nie. Nietemin besoek die broer haar. Hulle huil saam. Dan raak hulle verloof. Almal dink hulle is ’n mooi paartjie. Sy gee geboorte aan vier seuns en ’n paar dogters. Sy en haar man betree die troon nadat terroriste haar skoonpa se been afblaas. Na ’n dekade word haar oudste seun koning. Sy is oortuig dat haar aangenome land hervorming nodig het om rewolusie af te weer. Min hervorming word egter deurgevoer. Twintig jaar later word haar oudste seun, die koning, haar skoondogter, en ses van haar kleinkinders vermoor in die kelderverdieping van ’n huis waarin hulle aangehou is deur rewolusionêre wat die regering omvergewerp het. Sy en haar dogters vlug suid. Haar suster, wat getroud was met ’n koning van ’n ander land, oortuig haar eie seun, nou koning van haar aangenome land, om ’n skip te stuur. Die groep van sewentien adellikes wat so gered word, sluit in haar een dogter wat aan boord gaan met vyf van haar seuns, ses honde, en ’n kanarie.

* * *

Ooskus van Amerika, Februarie 1978. ’n Katastrofiese sneeustorm tref mense op pad huis toe. Dit sneeu aaneen vir meer as dertig ure. Skole en universiteite en besighede sluit. Treine gaan staan. Duisende karre is vasgevang op die snelweg en ander paaie. Veertien mense sterf omdat hulle karre so toegesneeu is dat die uitlaatgasse nie kan ontsnap nie. Talle mense is vir dae lank sonder hitte, water, kos, en elektrisiteit. Opgehoopte sneeu word in die hawe gegooi om plek te maak vir nuwe sneeu. Talle huise stort ineen of word weggespoel die oseaan in. Een kind verdwyn gedurende die storm enkele meters van sy huis se voordeur af. Sy liggaam word eers drie weke later gevind.

* * *

Engeland en Ierland, 1970’s. ’n Vrou gebore in ’n ryk familie verkoop al haar aandele in die familie-besigheid, verkoop haar huis, en deel die kontant uit aan arm mense. Sy woon saam met haar minnaar in ’n werkersklasbuurt. Saam beroof hulle haar familie se herehuis. Later sluit sy aan by ’n terroriste-organisasie in Ierland. Sy gooi melkkanne met plofstof uit ’n helikopter uit. Sy neem deel aan nog ’n rooftog. Dié keer steel hulle ’n klomp skilderye by ’n ander ryk ou – onder andere die enigste Vermeer buite Buckingham-paleis in private hande. Die polisie kry die skilderye in die bagasiebak van ’n kar. In die tronk trou sy met ’n ander minnaar en gee geboorte aan sy kind. Weer op vrye voete maak sy kragtige missiele, met pakke koekies om die terugslag te absorbeer. Sy hou aan met stry en baklei tot sy dekades later sterf, sonder geld, woonagtig saam met ou nonne in ’n aftree-oord bestuur deur die Arm Diensknegte van die Moeder van God.

______________________

’n Onderwerp waaroor ek eintlik nie gedagtes wil hê nie

VRYDAG 1 NOVEMBER 2019

15:58

Wat volg is die nuutste nota oor ’n onderwerp waaroor ek eintlik nie gedagtes wil hê nie. As meer as tien mense gereeld my skryfwerk lees, sal notas oor hierdie onderwerp my definitief in die moeilikheid bring. Niemand – maar veral nie wit mense nie, en dan veral nie wit mans nie – is veronderstel om enige gedagtes te vorm oor hierdie onderwerp wat nie strook met goedgekeurde hoofstroom ideologie nie. “Hoekom sal jy immers enige ander tipe gedagtes daaroor koester?” sal iemand vra. “Is jy ’n slegte mens? Is jy boos? Is jy die duiwel?”

Soos sekerlik die geval is met normale mense, gebeur dit gereeld dat gedagtes in my kop vorm terwyl ek stort, of op pad is êrens heen. En omdat ek nie in die gewoonte is om ’n spreekwoordelike wag voor die hek van my gedagtes te plaas nie, kom allerhande vreemde vrae vorendag. En siende dat die vraag dan gevra is, moet ek dit adresseer. Of, ek hoef dit seker nie aan te spreek nie – veral as ek weet dat mens eintlik net vooraf goedgekeurde gedagtes mag hê oor sekere onderwerpe. Maar ek sal die heeltyd bewus wees daarvan dat dit op die tafel is, en dat ek dit ignoreer.

In elk geval, hier is die gedagte. Hoe het die beleid bekend as Apartheid die realiteit geword vir so baie mense – van alle rasse – in Suid-Afrika, tussen ten minste 1948 en 1990?

’n Eenvoudige verduideliking is dat Apartheid toegelaat is om die praktiese realiteit te word en te bly vir so lank omdat die meerderheid van die bevolking – en die meerderheid van die bevolking was swart mense – Apartheid aanvaar het. Uit die aard van die saak het mense ’n negatiewe beskouing gehad van die beleid en die politieke leiers wat hulle verantwoordelik gehou het daarvoor, maar ’n kritiese persentasie van die geaffekteerde bevolking het dit aanvaar as die manier hoe hulle samelewing bestuur word.

Hoekom is Apartheid uiteindelik vervang deur ’n beter beleid? Omdat ’n kritiese minderheid onder die swart bevolking, met bondgenote onder ander bevolkingsgroepe, Apartheid nié aanvaar het nie, en hulle lewens toegewy het daaraan om dit te ondermyn, en te vernietig as raamwerk en beleid waarvolgens die staat bestuur en die bevolking beheer word. Hierdie kritiese minderheid, wat mense insluit soos Nelson Mandela en ander leiers van die anti-Apartheidsbeweging in die vyftigs en sestigs, asook Steve Biko en ander aktiviste in die sewentigs en tagtigs, maar ook duisende ander leiers wat noue bande gehad het met die gemeenskap op ’n daaglikse basis, het uiteindelik ’n kritiese persentasie van die bevolking oortuig dat hulle gesteun moet word in hulle pogings om Apartheid te beëindig, en dat alles beter sal wees vir hulle wanneer húlle, die nuwe leiers, in beheer van die staat sal wees.

16:49

Feit is, amper dertig jaar na die einde van Apartheid, is daar steeds wit mense wat glo dat Apartheid “nie so sleg” was nie, en dat “selfs swart mense gelukkiger was onder Apartheid as onder ’n swart regering”. En daar is swart mense wat glo dat hulle passiewe slagoffers was van iets wat groter as hulle was, en dat hulle meestal net kon wag tot hulle leiers die saak reggestel het. Albei hierdie opinies is verkeerd, omdat die waarheid ’n swaarder pil is om te sluk.

(Terloops, moet nooit ’n akademikus vertrou wat nie ’n bron van inkomste het wat onafhanklik is van die instelling, skool of universiteit waar hulle werk nie. Teen die einde van die tweede dekade van die een-en-twintigste eeu is dit algemene kennis dat akademiese instellings politieke agendas volg, en as akademici nie die dominante politieke ideologie onderskryf nie, is hulle salarisse – die manier hoe hulle huur betaal en kos en klere koop – in gedrang.)

DINSDAG 26 DESEMBER 2019

12:48

Maak dit die wandade van die man wat sy vrou fisies mishandel minder euwel omdat sy dag na dag, maand na maand by hom bly eerder as om te vlug?

Nee.

Maar watse boodskap stuur dit vir vrouens in verhoudings waar hulle mishandel word, om na hulle te verwys as magtelose slagoffers? Watse hoop gee dit vir vrouens in sulke verhoudings?

Aan die einde sit jy met twee opsies:

Opsie 1: Sien die vrou as ’n magtelose slagoffer. Vrouens wat dan nooit hulle aggressiewe mans verlaat het nie, hoef dan nooit te voel dat hulle enige iets kon gedoen het om hulle eie situasies te verbeter nie. Die boodskap aan vrouens wat tans in sulke verhoudings betrokke is, is dat hulle maar net moet hoop iemand red hulle. Want hulle is self magteloos.

Opsie 2: Sien die vrou in ’n verhouding met ’n man wat haar fisies en emosioneel aftakel, as iemand met die vermoë om iets daaraan te doen. Sy sal waarskynlik slim te werk moet gaan en braaf moet wees om haarself en moontlik haar kinders te beskerm, maar sy hét die vermoë en die mag om haar lewe te verbeter. Dis goeie nuus vir vrouens wat tans in so ’n verhouding vasgevang is. Maar die boodskap aan die vrou wat in die verlede in so ’n verhouding was, en net losgekom het omdat haar man tot afsterwe gekom het, of op een of ander manier aan die pen gery het, is dat sy iets aan haar situasie kón gedoen het – maar ongelukkig nooit so ver gekom het nie, omdat sy dalk altyd aan haarself gedink het as magteloos.

* * *

Siende dat ek reeds polities inkorrek is, en op sensitiewe tone trap, nog ’n vraag: Wanneer het die onderdrukking van die swart bevolking begin in Suid-Afrika? Biblioteke vol navorsing is al gedoen hieroor, en dalk sal my argument soos ’n eend uit die water geskiet kan word met die battery van artillerie-vuur van mense slimmer as ek.

Op hierdie punt moet ek ook duidelik maak dat ek spesifiek verwys na die swart stamme en ander swart groepe soos bekend was aan politieke leiers en blanke burgers in die agtiende en negentiende eeue.

Die geskiedenis van magspolitiek tussen wit mense en bruin mense in hoofsaaklik die Wes-Kaap, tussen wit mense en die San in aanvanklik die Suid- en Oos-Kaap, en tussen wit en Indiër-mense in oorspronklik KwaZulu-Natal, is anders as die geskiedenis tussen wit groepe en verskeie swart stamme en nasies. Slawe het in opstand gekom van tyd tot tyd. Die San het guerrilla-oorlog gevoer teen wit boere en gemeenskappe. Die Griekwas het bondgenootskappe gesmee met ander groepe en ook op hul eie in militêre konflik gekom met wit gemeenskappe.

Maar tussen wit en swart was daar ten minste ’n dosyn konflikte wat kwalifiseer as oorlog. Daar was die nege grensoorloë in die Oos-Kaap, en ’n paar opstande. Daar was drie oorloë tussen die Basotho’s en die burgers van die Vrystaat. Daar was etlike bloedige oorloë tussen die Voortrekkers en later burgers van die Transvaal en Natal, en die Ndebele onder Mzilikazi, en die Zoeloes onder Dingaan en later ander leiers. En dan was daar verskeie oorloë tussen Britse koloniale magte en die Ndebele, en teen die Zoeloes. Meeste van hierdie militêre konflik het tot ’n einde gekom teen 1880. Tot en met hierdie tyd het swart en wit teen mekaar geveg as gelykes. Mens kan wel argumenteer dat wit soldate gewere en kanonne gehad het, maar swart krygers het weer ander voordele aan hulle kant gehad, om nie te praat van die feit dat ook húlle gewere in die hande kon kry nie – en wel gebruik het, soos in die Anglo-Zoeloe Oorlog van 1879.

My punt hier is dat ek swaar sluk aan die narratief van die swart persoon in Suid-Afrika wat al vir 300 jaar ’n magtelose slagoffer is van wit oorheersing. Hierdie narratief het duidelik politieke waarde in die Suid-Afrika van die een-en-twintigste eeu, maar ek vind dit uiters vreemd wanneer mense die militêre mag van swart nasies in die agtiende en veral negentiende eeu afmaak as onbenullig. Het hierdie mense nog nooit beskrywings gelees van Xhosa- of Zoeloe-krygers nie? Het hulle nog nooit gelees van die militêre oorwinnings wat Mzilikazi en Moshoeshoe behaal het oor wit kommando’s nie?

My vraag is weereens: Die onderdrukking van swart deur wit wat so ’n kenmerk was van die Suid-Afrikaanse samelewing van die twintigste eeu – wanneer het hierdie hoofstuk begin in die konflik tussen wit en swart in Suidelike-Afrika? Ek reken die 1880’s is ’n goeie plek om te soek vir ’n antwoord.

My volgende vraag: Na ten minste ’n eeu van soms suksesvolle weerstand – waar gewapende kryger teen gewapende burger gestaan het, hoe het dit gebeur dat die onderdrukking van swart mense so omvattend deurgevoer is na 1880?

14:25

Ek sien nie swart mense in Suid-Afrika as lang-lydende historiese slagoffers nie. Daar was gebeure soos Sharpeville in 1960 en Soweto in 1976, en daar was regeringsbeleid soos die pasboeke en gedwonge verwyderings, maar dit was alles in die laaste honderd jaar. As ek dink aan historiese swart figure, sien ek die Xhosa-kryger op die Oosgrens; ek sien die imposante figure van Mzilikazi en Moshoeshoe; ek sien die intimiderende figuur van die Zoeloe-kryger op die groen heuwels van Natal; ek sien intellektuele soos Sol Plaatje en Steven Biko; ek sien politieke leiers soos Oliver Tambo, Nelson Mandela, Walter Sisulu, en hul eggenote Winnie Mandela en Albertina Sisulu.

Ek sien die periode 1880-1990 as ’n historiese anomalie waartydens ’n kritiese persentasie van swart volwassenes in Suid-Afrika skynbaar aanvaar het dat hulle tweedeklas burgers is van hul geboorteland, en waartydens ’n kritiese persentasie van swart volwassenes aanvaar het dat hulle kinders fabriekswerkers, tuiniers, padwerkers en huishoudelike helpers sal word eerder as ingenieurs, dokters, tandartse, wetenskaplikes en akademici.

______________________

Duiwels in die Withuis – tweede notas

DINSDAG 11 JULIE 2017

Het Ronald Reagan, George H.W. Bush, hulle CIA-hoof William Casey, en ander mense in die Reagan administrasie geweet hoe die mense wat hulle opgelei en bewapen het, dorpies in Guatemala aangeval en voor die voet mans, vrouens, en kinders vermoor het? Het hulle geweet hoe kinders se koppe stukkend geslaan is teen rotse? Het hulle geweet hoe die mense wat hulle opgelei en bewapen en morele ondersteuning gegee het, gelag het omdat ou mense soos skape geblêr het toe hulle kele afgesny is met stomp messe?

Het die politieke leiers in Washington ondersoek ingestel toe sulke gerugte die rondtes begin doen het? Indien nie, hoekom nie?

Indien hulle wel geweet het, en dit afgemaak het as die prys wat betaal moet word om “kommunisme” te stuit, is dit nie onredelik om te verklaar dat as Lucifer self met ’n bok se bebloede kop op sy skouers in die Withuis gesit het in die plek van Reagan en sy trawante, hy nie ’n meer destruktiewe invloed sou gehad het op miljoene mense se lewens in Sentraal-Amerika as wat Reagan, Bush, Casey en dosyne ander kermende demone tydens hierdie periode wel gehad het nie.

Maak geen fout nie: Die Sowjet-Unie was dalk die “Evil Empire”, maar jy hoef nie ver te soek vir bewyse dat Amerika onder Ronald Reagan die “Koninkryk van Lucifer” was nie.

———–

Meer inligting:

Dos Erres massacre

Buried On a Hillside Clues To Terror; Scientists Uncover Evidence of a Massacre

Foreign policy of the Ronald Reagan administration: Guatemala

Guatemalan Slaughter Was Part of Reagan’s Hard Line

Call Attention to Ronald Reagan’s Criminal Involvement in Guatemalan Genocide

Western Hemisphere Institute for Security Cooperation, formerly known as the U.S. Army School of the Americas

En ’n redelike swak poging om Reagan te verdedig:

‘Did Reagan Finance Genocide in Guatemala?’

[Kortliks: Die Dos Erres-slagting word beskou as een van die aakligste voorvalle in die geskiedenis van Guatemala se lang en bloedige burgeroorlog. Die slagting het plaasgevind tydens die bewind van generaal Efrain Rios Montt, wat bekend was vir sy brutale taktiek teen vermeende linkse guerrillas en hul ondersteuners. Die Kaibil-eenheid was ’n besonder berugte spesiale magte-eenheid van die Guatemalaanse weermag, bekend vir hul uiterste brutaliteit en meedoënloosheid.

Die slagting by Dos Erres het begin toe die Kaibil-eenheid in die dorpie aangekom het om na wapens te soek en vermoedelik guerrilla-simpatiseerders. Die soldate het die dorpenaars bymekaargemaak en die mans van die vroue en kinders geskei. Die mans is weggeneem en tereggestel, terwyl die vroue en kinders onderwerp is aan terreur en geweld wat verkragting en marteling ingesluit het. Die soldate het toe stelselmatig die vroue en kinders doodgemaak, hul liggame in die dorp se put gegooi, en die huise afgebrand.

Die nasleep van die Dos Erres-slagting het tot ’n aantal regstappe gelei teen partye wat verantwoordelik gehou is. Pedro Pimentel Rios, ’n voormalige Kaibil-soldaat, is uit die Verenigde State aan Guatemala uitgelewer en tot meer as 6 000 jaar tronkstraf gevonnis vir sy rol in die slagting. Twee ander voormalige Kaibil-soldate is ook tot dieselfde tronkstraf gevonnis. Die internasionale reaksie op die slagting was egter grootliks gedemp, met baie Westerse regerings wat voortgegaan het om die Guatemalaanse weermag te ondersteun ten spyte van hul goed gedokumenteerde rekord van menseregtevergrype.

Die nalatenskap van die Dos Erres-slagting spook steeds in Guatemala, en dien as ‘n herinnering aan die gruwels wat tydens die land se lang en bloedige burgeroorlog gepleeg is.]

______________________

Duiwels in die Withuis – eerste notas

DONDERDAG 22 JUNIE 2017

Ek was op pad terug van die Chinese restaurant toe ek dink aan Amerika se geskiedenis van ongeregtigheid teen nasies wat nie sterk genoeg was om hulleself te beskerm nie. Kon gedink het aan die Filippyne so amper 120 jaar gelede, Iran in die 1950’s, Vietnam in die 1960’s.

Spesifiek het ek hierdie keer gedink aan hoe die Amerikaanse regering opgetree het om ’n enkele maatskappy (die United Fruit Company) se belange te beskerm in Guatemala in die 1950’s; hoe hulle vuil gespeel het, gelieg het, en mense bedrieg het ten einde ’n progressiewe, demokraties verkose nasionale leier omver te werp; ’n leier wat reeds die proses begin het om aan die mense van Guatemala ’n bietjie menswaardigheid te gee na dekades van verstikkende armoede en uitbuiting deur die Amerikaanse maatskappy.

Ek wonder toe: Watse geregtigheid is daar vir die slagoffers?

Dit: Geskiedenis veroordeel die gewetenlose kriminele wat mense van hul waardigheid beroof het, en van enige kans op ’n ordentlike lewe.

Ek weet dit is karige troos vir honderd-duisende mans, vroue en kinders wat gely en gesterf het omdat hierdie gulsige, kortsigtige duiwels die aarde bewandel het. Maar ten minste is die waarheid opgeteken, swart-op-wit, vir enige iemand wat wil weet.

———–

Indien jy meer wil lees oor hierdie geskiedenis, is die volgende skakels ’n goeie begin:

1954 Guatemalan coup d’état

Congress, the CIA, and Guatemala, 1954

An Apology for a Guatemalan Coup, 57 Years Later

[Kortliks: In 1954 het die Verenigde State se regering, met die steun van die United Fruit Company, ’n staatsgreep in Guatemala georkestreer wat die demokraties-verkose president, Jacobo Arbenz, omvergewerp het. Die voorwendsel vir die ingryping was die beskuldiging dat Arbenz sag op kommunisme was, en derhalwe ’n bedreiging vir Amerikaanse nasionale veiligheid. Die eintlike motief agter die staatsgreep was egter om die belange van die United Fruit Company te beskerm, wat groot hoeveelhede grond in Guatemala besit het en bekommerd was oor Arbenz se grondhervormingsbeleid. (John Foster Dulles, die destydse Amerikaanse minister van buitelandse sake, en sy broer, die destydse CIA-direkteur, Allen Dulles, het ’n beduidende verhouding met die United Fruit Company gehad deur hul vennootskap by die regsfirma Sullivan & Cromwell, waar hulle talle transaksies vir die maatskappy gefasiliteer het.)

Die operasie is deur die CIA uitgevoer en het ’n reeks taktieke behels, insluitend sielkundige oorlogvoering, propaganda en die gebruik van plaaslike anti-kommunistiese groepe. Die CIA het onder andere ’n vals radiostasie geskep wat boodskappe uitgesaai het wat ontwerp is om onenigheid en verwarring onder die mense van Guatemala te saai. Hulle het ook gerugte en vals inligting oor Arbenz en sy regering versprei om die openbare mening teen hom te keer.

Ná die staatsgreep het die nuwe diktator, Carlos Castillo Armas, baie van die maatskaplike hervormings wat Arbenz geïmplementeer het, onder meer grondhervorming en arbeidsbeskerming, omgekeer. Hy het ook opposisiepartye verbied en ’n regime van terreur en geweld gestig wat vir dekades geduur het. Duisende mense is gedurende hierdie tydperk deur regeringsmagte gemartel, verdwyn of vermoor.

Die United Fruit Company het voortgegaan om voordeel te trek uit sy bedrywighede in Guatemala, en die Amerikaanse regering het voortgegaan om die regime te ondersteun deur militêre en ekonomiese hulp te verskaf. Die nalatenskap van die Amerikaanse ingryping in Guatemala word vandag steeds gevoel, aangesien die land sukkel om ’n demokratiese samelewing te bou en die menseregtevergrype van die verlede aan te spreek.]

______________________