Persoonlike Agenda, Boek Twee – Bladsy 14

Waar is my plek in die Groot Hiërargie?

DONDERDAG 12 JUNIE 2003

Die Wêreld van die Werkende Volwassene is jou voorland as jy oud genoeg is om die skool te mag verlaat en iemand bied aan om jou te betaal vir jou arbeid; ook as jy na ’n paar jaar aan ’n tersiêre instelling klaar is met al jou toetse en eksamens, of as jy moeg geleer is, of as jy moet begin om jou studieskuld terug te betaal.

Negentien-ses-en-negentig was die eerste jaar van my volwasse lewe wat ek nie meer ’n student was nie. Dit was die eerste jaar wat ek moes demonstreer waar ek gaan inpas in die Groot Hiërargie. Die jaar het vir my begin in ’n munisipale woonstel – sonder meubels, want ek het alles verpand gedurende die laaste paar weke van die vorige jaar. Ek kon van daai heel eerste maand van my post-universiteit volwasse lewe nie die huur bekostig van ’n munisipale woonstel nie. Teen die middel van hierdie maand is die elektrisiteit ook afgesny, so ek kon nie eens die nuwe fase van my bestaan vier met ’n koppie tee nie.

As jy na jou tersiêre opleiding nie begin met een of ander betaalde arbeid nie, en jy woon óf in ’n munisipale woonstel sonder elektrisiteit, of by jou ouers vir ’n paar maande, of in jou ouer suster se sitkamer (eers in die middel van die sitkamervloer, dan agter die rusbank), is jy in die oë van jou vriende, jou familie, ander mense wat jou ken, en in die oë van die breë gemeenskap, ’n mislukking.

Om oorsee te gaan, is – soos dit ook was in die middel-negentigs – een manier om hierdie negatiewe beskouing van jou persoon vry te spring. As jy emigreer, of ’n werk aanvaar in die buiteland waarvoor jy ’n formele werkspermit ontvang voordat jy vertrek, is dit een ding. Jy’s steeds in ’n formele werksituasie wat tydgenote in jou eie land kan verstaan, en tot ’n mate mee kan vereenselwig. As jy aan die ander kant net ’n rugsak of twee tasse pak, en jy gaan Engeland toe vir ’n jaar of twee, of jy gaan werk in Noordoos-Asië as ’n Engelse onderwyser vir ’n jaar of drie, word dit oor die algemeen gereken dat jy sal “terugkom” een of ander tyd om dán ’n lewe te begin in jou eie land as ’n Werkende Volwassene, en jou Plek in die Groot Hiërargie in te neem.

My jare in Korea en Taiwan val in hierdie tweede kategorie van Oorsee Gaan. Die verskil is dat ek na sewe jaar nog steeds nie weer my opwagting gemaak het in die Republiek om my plekkie in die son in te neem nie. (Daar was wel die eksperimentele terugkeer in 1998 wat geëindig het in ’n bediendekamer met pienk mure, maar dit was gou genoeg verby.)

Ek weet egter nou dat ek al vir amper ’n dekade lank sukkel om ’n antwoord te vind op ’n spesifieke vraag: Waar is my plek in die Groot Hiërargie?

My gesukkel met hierdie vraag kan tot ’n groot mate toegeskryf word aan die feit dat ek nie gemaklik sit in middelklas geselskap nie – as gevolg van die armblanke jare, en ook as gevolg van my persoonlike ideologie van Kreatiewe Onafhanklikheid voor Finansiële Gemak.

Sonder ’n antwoord op bogenoemde vraag was dit nog altyd moeilik om uit te werk watse tipe lewe ek wil lei as ’n Werkende Volwassene, met watse tipe werk ek myself sal kan vereenselwig, waar ek sal (wil) woon, met wie ek sosiaal sal kan omgaan sonder om soos ’n “mislukking” te voel, en watse tipe lewe ek ’n gesin sal kan gee.

’n Interessante situasie het ontstaan in ons gesin wat betref hierdie hele aangeleentheid. My ouers het albei van die platteland gekom en hulle pad oop gewerk na die Stedelike Middelklas toe. Dinge het skeefgeloop net toe hulle die kruin van sukses bereik het in hulle middel veertigs. Van toe af was hulle in en uit (meestal in) die Armblankeklas. My ouer suster het die spel goed bemeester, en geniet deesdae ’n relatief gemaklike Middelklasbestaan as beloning. My jonger suster, wat agt jaar oud was toe sy saam met die gesin die Armblankeklas binne gestruikel het, kan saam met haar eggenoot met gemak geklassifiseer word as Werkersklas – of dan Aspirant Middelklas.

Ek? Ek is ’n moeilike geval. Ek het die geleentheid gehad om lidmaatskap van die petite bourgeoisie te bewerkstellig as ’n hoërskoolonderwyser. Om ideologiese redes, ’n probleem met gesag, ’n klein porsie kunssinnigheid, en veels te veel ambisie het ek die geleentheid beleefd van die hand gewys.

Waar pas ek dus in, in hierdie Groot Sosio-Ekonomiese en Kulturele Hiërargie? Ek is niks anders nie as ’n Armblanke Intellektueel.

______________________

Die nuwe etiket (dele een tot vier)

DINSDAG 10 JUNIE 2003

Die nuwe etiket (i)

[…]

Die nuwe etiket (ii)

In terme van wat ek nou doen vir ’n inkomste, die hoeveelheid geld wat ek verdien, en my tersiêre kwalifikasies, kan ek oorweeg word vir Lidmaatskap van die Middelklas. In terme van die sosio-ekonomiese omstandighede waarin ons gesin onsself bevind het tydens my jeug in die middel tot laat tagtigs, is ek ’n Armblanke. In terme van my hang-ups en onsekerhede, is ek ’n Armblanke. As ek nou teruggaan Suid-Afrika toe en ’n betrekking aanvaar as ’n hoërskoolonderwyser, sal ek net ’n kerf bokant die werkersklas wees; in ander woorde, Petit bourgeois. As ek teruggaan Suid-Afrika toe en struggle van maand tot maand, maar my kreatiewe onafhanklikheid behou, sal ek ’n Armblanke wees.

Die nuwe etiket (iii)

Vraag: Wil ek ’n “armblanke” wees?

Antwoord: Dis nie ’n kwessie van waar ek wíl wees nie, dis ’n kwessie van waar ek ís. En wat gaan ek in elk geval antwoord? “Ek wil middelklas wees”?

Klasbewussyn is soos politieke bewussyn – gekoppel aan jou persoonlike ervarings. Met politieke opstand is daar altyd mense wat vra, “What’s the big deal?” So is daar sekerlik vele van my tydgenote wat sal wonder waaroor presies skop ek soveel stof op.

As ek my eerste 14 lewensjare moes deurgebring het in ’n armblankebuurt, in ’n armblankehuis, met armblankekos op die tafel, armblankeklere aan my lyf, en armblankevakansies in die agterplaas, sou ek moontlik meer van ’n gevoel gehad het dat ek êrens behoort. (Sou dit my lewe beter gemaak het? Nie noodwendig nie. Die saak is immers meer kompleks as net om ’n sin van lidmaatskap te ervaar.)

Wat ’n middelklashuis, middelklasklere, middelklaskos, middelklasvakansies, en ’n idee van wat die toekoms mag inhou vir my gegee het tot ek 14 jaar oud was, was eerstehandse kennis van die sogenaamde bourgeoisie, asook vriende wat grootgeword het in die wêreld van die middelklas. Die belangrikste seëning wat ’n aanvanklike middelklaslewe egter vir my gegee het, was ’n relatiewe maklike pad na tersiêre opleiding, wat my aan die einde kennis en insig en selfs ervaring gegee het van die Groter Wêreld.

Wil ek teruggaan Suid-Afrika toe en vir myself ’n twee slaapkamer huurhuis in ’n armblankebuurt soek? Nee. Wil ek teruggaan Suid-Afrika toe en tussen ’n klomp Armblankes gaan staan en uitroep, “Ek’s een van julle!”? Fok dit. Selfs Vladimir Lenin het gesê, “Less windy talk about ‘proletarian culture’, and let’s first rid ourselves of a serf mentality. We could do with some bourgeois culture for a start.” (Hy’t blykbaar in sy laaste toesprake en skryfwerk klem gelê op ordentlike opleiding en onderrig. Dis natuurlik ook waar dat hy ’n bietjie van ’n romantiese idee gehad het van mense wat gelukkig sal wees al werk hulle tien ure per dag in ’n fabriek, solank hulle party net aan bewind is. Miskien het hy gemeen dit sal alles goed uitwerk. Of miskien het hy nie omgegee vir individuele welsyn nie. Sou hy persoonlike geluk en vervulling gesien het as dekadente, kapitalistiese waardes?)

Die nuwe etiket (iv)/Mislukking en klasbewussyn

Hoe en waar jy inpas in die wêreld is, soos klas en politieke bewussyn, iets waaraan meeste mense eers begin dink as hulle hulself aan die verkeerde kant van die lyn bevind. (“Watter lyn?” sal baie mense weer vra, en by hulleself dink, “Jislaaik, hierdie ou het lekker baie issues!”)

Ek het vir jare geglo ek hoort in die middelklas – in die tagtigs in Suid-Afrika as ’n kind het ek geglo alle blankes is middelklasmense, maar later ook in terme van kleredrag, taalgebruik, toekomsvooruitsigte, tersiêre kwalifikasies, stokperdjies en belangstellings, en vriende. Tog, vir jare al sukkel ek met die oortuiging dat ek ’n mislukking is in hierdie spesifieke klas – die sosio-ekonomiese domein waar ek veronderstel was om te slaag. Die feit dat ek al jare in die Verre Ooste woon, het dit net moontlik gemaak om hierdie “mislukking” te verdoesel.

Hierdie mislukking was pynlik ooglopend tydens die periodes wat ek wel in Suid-Afrika gewoon het na ek klaargemaak het met universiteit. Ek kon nog in 1995 wegkom met die feit dat ek steeds op papier geregistreer was vir ’n tersiêre kursus – ek was dus nie ’n werklose armblanke nie, ek was ’n “nagraadse student”, maar van die begin van ’96 af was my werklike status in die Groot Hiërargie duidelik vir enige een wat sou omgee om te kyk.

Gedurende die ses maande wat ek in Johannesburg gewoon en gewerk het in 1998 was dit ook duidelik aan almal, en tot groot verleentheid aan myself, dat ek dit nie “maak” in die Middelklas nie. Hoe ’n mens ook al daarna gekyk het, ek was ’n mislukking in die klas waarin ek gewerk het, waarin ek gesosialiseer het, en waarin ek gewoon het – die bediendekamer waarvoor ek nie huur betaal het nie, was immers in ’n middelklasbuurt.

Van die oomblik wat ek in Taiwan aangekom het, kon ek weer hierdie mislukking kamoefleer. Vanaf 2000 het daar egter heelwat ander Suid-Afrikaners ook Taiwan toe gekom, wat óf voorheen suksesvol was in die Middelklas, óf ten volle verwag het om suksesvol te wees ás en wanneer hulle terugkeer Suid-Afrika toe. Ek het myself weereens in sosiale sirkels bevind waar ek gereken het ek die feit moes verdoesel dat ek ’n Middelklas Mislukking was in 1998, en ook sou wees as ek moes terugkeer enige tyd gedurende die afgelope drie-en-’n-halwe jaar (sedert 2000).

Oor hierdie wegkruipery en voorgeëry dat ek iets is wat ek inderdaad nie is nie, kan ek die volgende stelling plegtig bekend maak: Nie meer nie. (Of soos Roberto Duran in 1980 geprewel het in sy geveg teen Sugar Ray Leonard, “No más, no más.”)

Ek sal op ’n dak klim en uitroep: “Ek is ’n Armblanke! Ek koester geen middelklas ambisies meer nie! En ek weier om verder voor te gee dat ek ’n kind van die middelklas is! My ouers is kunstenaars wat permanent pendel tussen die laer middelklas en die klas van Armblankes! Ek is ’n skrywer, en ’n Armblanke! Dit, julle skynheilige bastards, is die realiteit! Dit is my realiteit, en dit is al my realiteit vir twintig jaar lank!”

En terwyl ek op die dak is sal ek sommer vir die ander Armblankes ook skree, “Fok julle ook met julle serf mentality! Ek weier om weer in ’n poverty state of mind te verval waar ek laer trek met ander armgatte, en modder gooi na dié wat meer besit as ek … wat ’n kar het, en ’n mooi huis, en wat oorsese vakansies kan bekostig! Goed vir hulle! Mag hulle gelukkig wees! Watter een onder julle begeer nie hierdie dinge vir julleself en julle kinders nie?! Ek is nie een van húlle nie, maar ek is ook nie een van júlle nie! Ek is in ’n klas van my eie!”

En die Armblankes op die sypaadjie sal terugskree, “Ja, en voetsek jy met jou fancy universiteitsgrade en jou fancy Japannese kamera …”

______________________

In die naam van die vader

SONDAG 8 JUNIE 2003

Die Heersende Ekonomiese Stelsel van die Moderne Geïndustrialiseerde Wêreld eis daagliks slagoffers. Talle volwassenes eindig op as mislukkings in ’n omgewing waarin ook húlle hul koppe wou lig en sê: “Neem my ook ernstig op. Ek verdien ook om met respek behandel te word.”

As jy misluk as ’n volwassene in hierdie wêreld, en jy slaag nie daarin om weer op jou voete te kom nie, ly jy vir die res van jou lewe onder finansiële druk, en verduur jy teleurstellings, insidente waarin waardigheid prysgegee moet word, ontberings wat noodwendig jou lot is as jy nie genoeg geld het nie, vernederings, en trots wat gesluk moet word.

Ek het hierdie ding besef – dat die wêreld sommige volwassenes onderkry, dat hulle struggle vir al wat hulle werd is maar as die game teen jou gedraai het, jy moontlik nooit weer aan die wenkant sal wees nie. Ek het dit wysgeraak nie verlede jaar, of in Korea, of toe ek op universiteit was en my bewussyn van die wêreld meer gesofistikeerd geraak het nie. Ek het dit besef lank voor ek oud genoeg was om dit behoorlik te verstaan.

Van toe af het my broek effens gebewe elke keer wat ek gedink het dat my beurt ook gaan aanbreek om teen die groot manne in die kryt te klim. Dieselfde ouens wat hardebaarde plat bliksem, en dan hulle vrouens hardhandig uit die kryt verwyder as hulle wil help. My beurt sou kom, het ek altyd geweet, die dag dat my naam geroep sou word, wanneer die manne sou opkyk om te sien hoe lyk hierdie “Brand Smit” kêrel. En as hulle sien dis ék, sal hulle vir mekaar kyk, hulle wenkbroue lig, en glimlag. Want hulle sal weet: “Hierdie ou behoort nie vir ons te veel probleme te gee nie.”

Ek is die enigste seun onder drie kinders. My ma het altyd gedink ek is ietwat “spesiaal” (in die goeie sin, maar dis ook waar dat my ouers my op ’n stadium wou laat toets het vir verstandelike vertraagdheid), en ek was altyd geïnteresseerd in dinge van ’n spirituele aard. Dalk is dit nie soveel van ’n verrassing dat die idee by my posgevat het dat dit miskien nie “my lot in die lewe” is nie – om na universiteit werk te soek, en te trou en kinders te kry … en dan een fout te maak en dan is alles opgefok vir almal vir die res van hulle lewens.

“Miskien moet ek ’n skrywer word,” het ek gereken. “Ek glo mos ek het ’n spesiale roeping wat ek moet uitvoer!” Meantime is ek net in my moer in omdat niemand vir Boetie vertel het dis nie altyd hoe dit gaan in die Grootmenswêreld nie …

So kruip ek nou al vir veertien jaar lank weg in die Wêreld van Volwassenes – waaraan ek by verstek behoort omdat voldoende tyd al verby gegaan het sedert my geboorte.

Die Bybel sê die sondes van die vaders word besoek aan die kinders. Bruce Springsteen sê, “They ain’t gonna do to me what I watched them do to you.” Wat goed en lekker uitdagend is as jy aan die einde ’n miljoenêr rockster is, maar wat doen jy as jy ’n ongepubliseerde skrywer in selfopgelegde ballingskap is, en jy wil huis toe gaan?

In die naam van die vader
So sal ek die wêreld dan benader

______________________

Soldaat in ’n groter oorlog

SATERDAG 7 JUNIE 2003

Miskien moet ek uit hierdie spel tree terwyl ek nog jonk genoeg is en nog ’n paar dinge het wat in my guns tel. Miskien moet ek erken dat ek my verwagtinge ver oortref het.

Ek sal teen die einde van hierdie jaar al sewe jaar lank in die Verre Ooste gewoon het. Ek kan ’n bietjie Chinees praat en lees, en teen die einde van hierdie jaar sal ek dit nog beter kan doen. Ek het lewenservaring opgedoen, plekke gesien en dinge gedoen waarvan ek nooit gedroom het nie. Ek het ’n versameling gedigte uit my siel gewring, en ’n biografiese tipe boek oor my (eerste) vier jaar in Taiwan. En ek het my verhouding met my krediteure verbeter tot so ’n mate dat hulle, ironies genoeg, aan my dink as ’n verantwoordelike volwassene.

Miskien is ek nou op my kruin. Miskien gaan niks van hierdie punt af ooit weer so goed wees soos nou nie. Miskien gaan ek drie of vyf of vyftien jaar van nou af terugkyk en sê, “Damn, dis waar ek weer ’n bord gesien het vir ’n afdraai wat my terug kon vat na die plek wat ek voorheen doelbewus verby gery het.” Miskien moet ek huis toe gaan, en soos ’n tweede span ou op pad terug na die kleedkamers die werklike helde op die skouers klap en sê, “Daarsy, manne! Sterkte!”

Is ek soos die pretender to the world heavy weight title wat, in alle eerlikheid, nooit so ver moes gekom het nie? En wat nou op die vooraand van sy titelgeveg besef hy’t almal om die bos gelei? En hý weet wat miskien een of twee mense in die skare vermoed: dat hy gaan val, lelik, op sy gesig, in die eerste rondte.

Of miskien is ek die Ware Jakob. Miskien is daar regtig iets wat ek wil sê …

Dan weer, wat is dit wat ek wil sê? Is dit nie waar dat al die stellings wat ek maak en al die argumente wat ek probeer verwoord, reeds gemaak en verwoord is nie? Is dit nie waar dat daar ander mense is wat presies dieselfde dinge sê nie? Is dit nie waar dat wat ek wil sê nie heeltemal so nuut en diepsinnig is soos wat ek soms reken dit is nie? Is dit nie waar dat ek nie exactly die Bewaarder van een of ander Geheim is nie? En is dit nie aan die einde waar wat daai ander ou in die Chuck Norris movie sê nie – dat die wêreld nie gered wil word nie? Is dit nie waar dat die wêreld maar net ’n bietjie vermaak wil word, en so nou en dan vertroos wil word, maar die res van die tyd uitgelos wil word nie?

Of is ek ’n soldaat, soos Chuck Norris in die genoemde movie, wat reageer op die ou wat glo die wêreld wil nie gered word nie, met ’n uitdagende, “Not my world”? Is dit ’n stryd, en moet ek wakker skrik en besef ek is reg, en dat ek al vir ’n paar jaar op die regte pad is? Dat dit nie een of ander simpel spel is waar die middelklas die Monopoly Meesters is nie? Dat ek inderdaad ’n soldaat is in ’n stryd waar die hele middelklaswêreld maar net die nuutste slagveld is?

Dit herinner my egter aan die Matrix, waar die hoofkarakters deur die telefoonlyne vlieg en dan in ’n gesimuleerde werklikheid vuiste klap met die bad guys. As jy sterf in die Matrix – in die gesimuleerde wêreld – dan’s dit die einde vir jou. Jou fisiese liggaam blaas dan sy werklike laaste asem uit in die werklike realiteit. So is dit ook met Die Wêreld van Geld, en Goeie Jobs, en Huiskoop, en Trou-en-Kinders-Kry, en Verantwoordelik Wees. Dit gaan nie uiteindelik oor hierdie dinge nie. Hierdie dinge is aan die einde net deel van ’n Groter Realiteit. Maar as jy misluk in jou skermutselings in hierdie wêreld, dan’s dit ook verby vir jou in die Groter Oorlog.

Is ek ’n Deelnemer aan ’n Groter Stryd?

______________________

Toekomsvisie, moontlikheid een

SATERDAG 24 MEI 2003

Brand Smit woon in Blousteenweg nommer 273. Hy’s getroud met Elsa Kleynhans (nou Junie was dit sewe jaar). Hulle het twee kinders: Martie is vyf en ’n half, en Ben is drie. Brand werk by ’n plaaslike koerant as sub-redakteur. Hulle het die huis in Blousteen gekoop drie jaar gelede by ’n werkskontak van Elsa se broer (net voor klein Ben se geboorte). Dis ’n aangename huis, met ’n kleinerige voortuin en ’n boom in die agterplaas. Brand sê altyd hy’t die huis gekoop omdat daar nie te veel gras is om te sny nie. Dan voeg Elsa elke keer by, “en die studeerkamer”.

Die gesin was verlede Desember Sodwana toe, en Brand het gesweer nooit weer nie. Die kinders het siek geword van die drinkwater, en hy en Elsa het daarna nie ’n nag se rus gehad vir ’n volle week nie. Brand het aanvanklik gesê hulle bly by die huis hierdie Desember, maar hy en Elsa het weer daaroor gepraat. Hulle beplan nou om ’n draai te gaan maak by familie van Elsa in die Weskus.

Brand praat so nou en dan oor sy jare in die Ooste; Elsa luister maar altyd geduldig. Soms, soos nou Aprilmaand, kom daar iemand kuier waarmee hy bevriend was in Taiwan. Hulle gesels dan tot laat in die nag oor dié en daai, oor tifone, besoedeling, epidemies, Engelse klasse, en Chinees.

Brand onthou nog ’n paar Chinese woorde, en hy sê altyd as hy weer Taiwan of China toe moet gaan, hy weer die taal sal kan optel. In die badkamer (die een langs die spaarkamer) hang ’n rol bamboespapier met groot Chinese karakters op. As ’n gas die badkamer gebruik het, hoop Brand altyd hulle vra hom wat die woorde beteken. Hy gaan dan gewoonlik aan daaroor tot Elsa hom herinner dat nie almal ewe geïnteresseerd is in Oosterse tale nie.

Brand het verlede jaar veertig geword, en as ’n geskenk aan homself ’n boek oor Confucius gekoop. Die boek lê in die sitkamer langs die stoel waar hy altyd sit, maar hy’t nog net die eerste paar bladsye gelees.

Hy skryf nog, maar meeste van die tyd is dit net goed vir die koerant. Hy’t eenkeer ’n artikel geskryf vir ’n nasionale tydskrif, en was baie opgewonde oor wat hy gereken het moontlik ’n nuwe bron van gereelde inkomste kan word. Dit was drie jaar gelede.

Brand is lief vir sy vrou, en hy’s toegewyd aan sy kinders. Hy hoop Martie gaan iets soos ’n argitek of ’n veearts word. Hoewel dit nog bietjie vroeg is om te sê, reken hy klein Ben mag dit dalk in hom hê om ’n skrywer te word. Hy vertel dit vir almal wat wil hoor, en lyk elke keer verleë as Elsa vir hom sê, “Laat die kind toe om sy eie mens te word.” Al wat hy dan sê voor hy oor iets anders begin praat, is dat hy dit in die seun se oë kan sien. ’n Skrywer, of miskien ’n sielkundige.

______________________