Etiket: planne

Brand Smit en ’n besoldigde posisie

SATERDAG 24 MEI 2003

Ek dink nie ek kan nog ’n jaar in Taiwan bly nie. Dis nie dat ek skielik moeg is vir die plek nie. Dis nie dat ek nie weet ek kan volgende maand op vakansie gaan, terugkom, die kleuterskoolwerk los, fokus op my Chinees en my teaching materiaal vir ses maande, en ’n ander woonstel kry nie. Dis nie dat ek nie weet ek kan dan volgende Februarie vir twee maande op vakansie gaan, en terugkom en ’n ander werk kry nie.

Waaroor dit gaan, is bloed: my familie. My ouers raak nie jonger nie. My jongste suster, met wie ek altyd ’n noue verhouding gehad het, is al ’n paar jaar getroud, en ek het nog net een keer sedertdien by hulle aan’t huis gekuier. My ouer suster woon in Engeland. Ek sal graag ook by haar wil gaan kuier, maar dat ek dit nog nie kon doen nie, is ten minste nie iets waaroor ek skuldig voel nie, want sy het, soos ek, weggegaan.

Nog ’n ding: Onlangs het die nuus gebreek dat my ouer suster swanger is met haar eersteling. My jonger suster kan ook enige tyd swanger raak. Waar laat dit my? Die “oom” wat in die Verre Ooste woon, wat miskien een keer per jaar kom kuier? En wanneer my ouer suster en haar gesin Suid-Afrika toe gaan, is die kans goed dat ek aan die ander kant van die planeet sit. Dis nie goed genoeg nie.

Een ding wat weereens bevestig is die laaste paar jare in my observasie van Taiwannese mense en hulle kultuur, is hoe belangrik familie is. Ek sien oupas wat laatmiddag in die straat afstap wat weet hulle sien weer daai aand, soos elke aand, hulle kleinkinders. Ek sien ouers wat hul eie kinders én hulle broers of susters se kinders by dieselfde kleuterskool optel. Dít – dit is die lewe wat ek wil hê! ’n Lewe van gemeenskap, waar ek my ouers gereeld kan besoek, en naweke by my suster en swaer kan braai. En as hulle dan kinders het, om te sien hoe hulle my onmiddellik herken, en vir my ’n storie vertel soos ’n kind net ’n storie vertel vir iemand wat nie ’n vreemdeling is nie. En wie weet, as dinge dan so uitwerk, dan sien ek ook hoe my eie kinders eendag so is met my suster en my swaer. Dan is daar my ouer suster en haar man. Goed en wel, Engeland is ’n bietjie ver vir ’n weeklikse braai, but it’s still a hell of a lot closer than the Farthest East!

’n Vraag het soos ’n vlaggie wat aan ’n veer vas is by my mond uitgespring die oomblik toe hierdie gedagtes geregistreer het as ’n nuwe verwikkeling: Hoe gaan ek dit regkry?

Soos verskillende bestanddele maar altyd saamvloei op enige oomblik om iets groots te produseer, was ek dié keer besig om ’n George Orwell boek te lees met die titel, Coming up for Air. Die ou gaan in die eerste honderd bladsye of so erg aan oor Engeland in die twintigs, en oor ’n betrekking wat jou net genoeg geld gee sodat die kinders nooit regtig weet dat julle nooit baie geld gaan hê nie, met die vrou wat altyd kla oor rekeninge en so aan. Ek dink toe half dromerig: “Hmm … ’n job, nè?”

Om iets wat naastenby kwalifiseer as ’n vaste betrekking te beklee in Suid-Afrika is gewoonlik vir my niks meer as ’n ietwat vermaaklike teoretiese moontlikheid nie. Ek sal so nou en dan ’n vlugtige dagdroom daaroor hê. Maar dit is ook iets wat ek vrees, as gevolg van my probleem met gesagsfigure, en omdat ek bang is ek mors my lewensdae in ’n ewigdurende stryd om genoeg geld bymekaar te maak. En as dit nie ’n kantoor job is nie, dan enige van ’n duisend ander jobs waar jy moet sê, “Ja Baas,” en “Dis waar, ek hét lelik drooggemaak. Ek belowe ek sal nooit weer nie.” En dan huis toe gaan in die aande en met niemand wil praat nie, of op almal wil skree.

Hoekom sou George Orwell van alle mense die idee van ’n “job” vir my lekker laat klink? Sy hoofkarakter het immers aan soortgelyke dinge geglo as wat ek daagliks aan myself resiteer as persoonlike dogma. Miskien was dit nie in die eerste plek die idee van ’n vaste werk nie, maar die idee van mense om jou, ’n vrou en kinders, en plekke wat jy ken. En miskien was dit ook omdat ek weet dat ek die konsep van ’n vaste betrekking – so sentraal aan ’n lewe van middelklas semi-sekuriteit – koppel aan al die dinge waarna ek vir jare lank al smag.

Hierdie verband tussen wat ek vrees en wat ek begeer hou my nou al vir hoe lank in ’n ongewenste situasie vasgevang. Ek wil die goeie dinge hê wat ’n mens gewoonlik kan kry as jy ’n sogenaamde job het, sonder om in werklikheid so ver te gaan om my eie oortuigings te verloën en ’n vaste werk te probeer bekom – of dan ten minste iets wat op papier lyk soos ’n vaste werk.

Is dit nie hoekom ek vir die duisendste Saterdagaand alleen in my woonstel in die Verste Ooste sit, terwyl my familie op ’n ander kontinent die vleis begin uitsit vir vanaand se braai nie? Omdat dit dogma geraak het dat Brand Smit nooit ’n besoldigde posisie sal kan verduur nie.

______________________

Gaan terug Suid-Afrika toe … kom terug Taiwan toe

DINSDAG 6 MEI 2003

Verlaat Taiwan op 4 September 2003. Teen Oktober is ek in Bronkhorstspruit, in ’n goedkoop woonstel. Teen Maart 2004 is ek terug in Taiwan.

MAANDAG 12 MEI 2003

Hoekom wil ek teruggaan Suid-Afrika toe? Omdat ek moeg is, en omdat ek ter wille van my struggle nodig het om dáár te struggle vir ’n tyd.

* * *

Ek wil nie hê al my oortuigings en geloof in myself moet net wees wat dit is omdat dit aan my Taiwan ervaring gekoppel is nie. [Dink aan myself as ’n elektriese toestel, en my Taiwan ervaring as die bron van elektrisiteit. Ek kan derhalwe net bestaan as hierdie persoon as gevolg van die krag van hierdie een bron.] Maar wat gebeur as hierdie dinge nie gekoppel is aan een of ander realiteit nie – óf Taiwan, óf verifieerbare sukses as skrywer, óf geld, of iets anders? Die persoon ervaar ’n traumatiese konflik tussen sy interne realiteit (geloof in homself) en eksterne realiteit (ander se beskouing van hom). Dit lei tot vervreemding van die persoon van sy omgewing, en moontlik “anti-sosiale” gedrag, wat kan lei daartoe dat die Sielkundige Welstand Polisie die persoon “arresteer” en sy beweging en gedrag beperk tot ’n institusie, en meer spesifiek ’n vertrek waartoe net húlle die sleutels het.

* * *

Dit is dus van allergrootste belang om my interne realiteit te verbind aan ’n eksterne realiteit wat deur ander gesien en erken kan word, en wat dan, ten minste tot ’n voldoende minimum graad, my interne realiteit kan bevestig.

* * *

Gaan terug … moeg? Ja, moeg daarvoor om nie my lewe met my familie te deel nie. En moeg daarvoor om ’n vreemdeling te wees in ’n vreemde plek. Maar ek wil terugkom? Ja, wanneer ek weer bereid is om die prys te betaal.

______________________

Ballingskap dertien

Laat dit gesê word, soos ek ook vroeër genoem het, dat ’n mens moeg raak, nie oud nie. En so het dit ook gebeur met my in Taiwan. Vier jaar lank al skryf ek “ballingskap” essays, en tot onlangs het ek dit selfs oorweeg om die titel te verander. Want – is ek na 47 maande werklik steeds in selfopgelegde ballingskap? Hoekom het ek in die eerste plek, na ek in ’95 tot die besef gekom het dat ek nie meer ’n enkele akademiese boek se reuk kon verduur nie, nie begin werk soek soos talle van my tydgenote, en besig geraak met wat beskryf kan word as ’n meer konvensionele post-universiteitsbestaan nie? Hoekom het ek na ’n land toe gegaan wat ek nie eers aanvanklik op ’n kaart kon vind nie, om ’n werk te doen waarvoor ek geen ervaring gehad het nie, om my kop neer te lê – wie kon weet waar?

* * *

Vir weke lank het die rebelle ’n stryd gevoer teen die regeringsmagte, teen die status quo. Dokumente is een aand op groot skaal vernietig in dofverligte kantore in die hoofstad. Daar was gerugte van rebelle in die voorstede, van swaargewapende mans wat in die voortuine van verskrikte burgers gesit en braai het.

Toe kom daar ’n teenaanval, die Maandagoggend, op een flank van die rebelle-leër. Twee groepe wat mekaar moes aanvul het onderling stry gekry, en die regering het dit slim uitgebuit. ’n Skietstilstand is uitgeroep, en die regering en die rebelle het gesels. Die regering het verduidelik dat die twee kante vir dieselfde ideaal stry. Moet hulle dan nie eerder saamwerk nie, is herhaaldelik voorgestel.

Teen weekseinde was daar weer in die voortuine baklei. Teen Sondag was die regering so te sê op sy knieë.

Sondagnag laat loods die regering ’n desperate propaganda-aanval. Hulle laat weet as die volk hulle vir eers berus by die huidige bestel, die regering bereid is om ’n toegewing te maak: die tydelike reünie van familielede wat tydens die Ballingskap geskei geraak het.

Die rebelle verloor steun, vir die eerste keer in drie weke. Die regering praat weer met die rebelle-leiers. Laasgenoemde dring aan dat hulle genoeg proviand en ammunisie het om die stryd onbepaald voort te sit, maar gee toe dat die manne moeg is. En, laat hulle ook hoor, as die volk dan dinge so wil hê, moet daar seker maar gepraat word, vir eers. Van hulle kant af het die regering erken dat daar steun is vir die ideologie van die rebelle selfs in die regering se eie geledere.

Daar word besluit dat dinge op so ’n manier hervorm kan word – as die rebelle vir eers terugstaan – dat die bestel anders daarna sal uitsien binne die afsienbare toekoms.

Dit was Maandagmiddag. Dinsdag het mense weer werk toe gegaan, kinders is skool toe, en geld het hande verwissel op die markte.

Teen Woensdag was daar egter weer onrustigheid in die lug. ’n Groot groep mense het teen Woensdagnag laat voor die regeringskantore begin uitkamp. Die regering het die konklusie van die pratery aan die volk bekend gemaak, wat dit – tot die regering se teleurstelling – halfhartig aanvaar het.

Teen Donderdagoggend was daar genoeg van ’n rumoer dat die rebelle-leiers weer die kanonne begin laai het. Albei kante het weer hulle saak aan die volk gestel. Manifeste en planne is verduidelik, weer geformuleer, en op plekke verander sodat die volk dan nou eenmaal kan besluit.

Die volk was moeg. Aan die een kant was daar die werklike begeerte vir verandering, en die aantreklike humanistiese ideologie van die rebelle. Die volk was nietemin bewus van die probleme wat rewolusie sou bring – daarvan het die rebelle-leiers seker gemaak met duidelike voorbeelde uit die geskiedenis. Opofferings sou gemaak moes word – daaroor het die volk nie getwyfel nie. Hulle het ook onthou van die vorige poging tot verandering wat gesneuwel het na ses maande. Die harde werklikheid van die huidige bestel kon egter nie geïgnoreer word nie.

So ook, kon die rebelle-leiers nie die probleme van hulle huidige veldtog afskryf as maklik oorkombare struikelblokke nie. Hulle was inderdaad by ’n kruispad.

Teen die Vrydagaand het die rebel-leiers aan hulle vegters en aan die volk verduidelik dat die volle implementering van hul ideologie onmoontlik sal wees indien die rewolusie op die huidige tydstip deurgevoer word, in ag genome a) beperkte fondse, wat gestrek sal moet word om die status quo omver te werp, en b) die besluit van die leierskap dat langtermyn ideale nie in gedrang gebring moet word ter wille van korttermyn voordele nie.

Die heldhaftige pogings van die rebelle het die regering geskud, en die volk is rusteloos. Die regeringsleiers weet dat hulle plegtige voorneme om die huidige bestel te hervorm ’n belangrike faktor was in die konklusie van hierdie laaste veldslag.

Die volk is rusteloos, en winde van verandering waai. Hoewel die rebelle vir eers sal retireer, hoewel die leiers en die voetsoldate vir eers sal rus, bly die kanonne ingestel op die instellings van die regering. Glimmend. Gereed. Die huidige bestel is kennis gegee.

(Saterdag 4 Januarie 2003)

’n Vergelyking van Hervormde Planne 1 & 2

[…]

(Dinsdag 7 Januarie 2003)

Faktor vier, en die implikasies

Toe dink ek goed, ek is nou ’n bietjie rustiger oor die hele “plan” issue. Op pad huis toe ’n paar dae gelede – terwyl ek verby ’n man ry wat vars lemoensap van ’n trokkie af verkoop – dog ek, eintlik is hierdie plek nie so sleg nie. Die lug is blou, die vrouens fris, en jy kan vars lemoensap van ’n trokkie af koop op pad huis toe.

Die middag op pad na die tennisbaan neem ek die gedagte verder. Ek dink toe weer aan die hele storie van ’n week gelede toe ek gedink het as ’n mens vier jaar gelede met ’n vierjaarplan hier aangekom het … en dat dit wel goed sal wees, en dat dit nie onmoontlik is om steeds my huidige planne uit te voer, én soort van besig te wees met ’n drie-tot-vyfjaarplan nie. En toe dink ek aan vakansie, en om ’n pelgrimstog aan te pak om slagvelde van die Eerste Wêreldoorlog te besoek.

Kort voor lank dink ek weer aan my idees vir volgende jaar, en dat ek reken ek moet … uhm … en dis alreeds Dinsdagnag/Woensdagoggend, 14/15 Januarie 2003. Mooi.

______________________

Onderhoud tussen “Brand” en die “wysgeer”

MAANDAG 13 JANUARIE 2003

(BRAND besef kort na hoërskool dat hy nie meer in die dieselfde kamer wil woon waar hy sy laaste skooljare geslyt het nie. Hy’t nie ’n sent op sy naam nie, maar hy glo “alles sal uitwerk”. Die eerste deel van die onderhoud dateer uit hierdie periode.)

BRAND: Ek is nou klaar met skool. Ek dink dis tyd dat ek my ouerhuis verlaat – die wêreld op my eie aandurf. Wat is my opsies?

WYSGEER: Wel, jy kan óf teen die muur by die poskantoor slaap elke aand, óf jy kan vir jou ’n “plek” kry, met ’n deur wat jy kan toemaak as jy binne is, en wat jy kan sluit as jy uitgaan. ’n Plek het ook die voordeel dat jy van jou “goed” daar kan hou, soos bokse vol gemors wat jy nie wil weggooi nie, en ou klere, ou liefdesbriewe, koppies om koffie uit te drink en so aan. Die probleem is dat jy moet betaal, elke maand, om in so ’n plek te kan woon.

BRAND: Wat moet ek doen om geld in die hande te kry?

WYSGEER: Jy kan dit steel, maar jy kan opeindig in die tronk as jy gevang word. Plus, dis verkeerd om te steel. Die alternatief is dat jy werk daarvoor.

BRAND: Ek het ’n paar jaar gelede koerante afgelewer … Wat anders kan ek doen?

WYSGEER: Jy kan skottelgoed was in ’n restaurant, of karre by verkeersligte. Of jy kan grimering verkoop. Of worsrolletjies.

BRAND: Dit klink nie na lekker werk nie.

WYSGEER: Jy kan natuurlik werk doen wat miskien ’n bietjie interessanter is, maar daarvoor moet jy opgelei word. Siende dat hierdie onderhoud afspeel in die vroeë negentigs, beteken dit jy moet universiteit toe gaan.

BRAND: Watter universiteit? Kan ek Stellenbosch toe gaan?

WYSGEER: In ag genome dat jou ouers in hierdie tyd in Pretoria woon, sou ek sê die universiteit van Pretoria is sekerlik die meer redelike opsie.

BRAND: Maar ek wil regtig graag Kaap toe gaan …

WYSGEER: Dan gaan jy Kaap toe. Ek is seker daarvan jy kan jare van broekskeur oorleef, en mense wat onvriendelik met jou is omdat jy nie die huur kan betaal nie.

BRAND: Wat dink jy moet ek studeer? Waarvoor moet ek opgelei word?

WYSGEER: Wel, waarin stel jy belang?

BRAND: Ek hou van geskiedenis, en godsdiens, en sulke goed.

WYSGEER: Wel, jy kan nie ’n predikant word nie, want jy’t nie geld vir teologie studeer nie. Dit lyk vir my onderwys is jou enigste werklike opsie. Jy kan probeer om ’n beurs te kry wat jou klasgelde sal dek.

BRAND: Fantasties! Maar … beteken dit nie ek moet later ’n onderwyser word nie?

WYSGEER: In teorie … hey, wat het van die laaste stuk pizza geword?!

(’n Paar jaar later …)

BRAND: Ek wil nie meer ’n onderwyser word nie. Ek wil Sielkunde swot, of Filosofie, of my meestersgraad in Godsdienskunde doen, of in Geskiedenis. Ek wil ook oorsee gaan vir ’n paar maande. Europa is so ’n interessante plek …

WYSGEER: Jy kan nie bekostig om Europa toe te gaan nie. Dit kos baie geld, jy weet?

BRAND: Wel, ek het ’n studielening by die bank. Ek kan dalk …

WYSGEER: ’n Lening? By die bank? Ek dog jy wou nooit skuld maak nie – veral nie by ’n bank nie!

BRAND: Ek weet. Dis ’n lang storie …

(’n Paar maande later. BRAND is terug van sy Europese reis.)

BRAND: Sjoe, nou’t ek nie meer enige geld nie. En ek wil baie graag teruggaan Europa toe. Om die waarheid te sê sal ek na enige plek toe gaan, solank dit net oorsee is. Maar waar sal ek weer geld in die hande kry?

WYSGEER: Hier’s ’n advertensie in die Cape Times vir onderwysers in Korea. Hulle sê hulle sal selfs vir jou vliegtuigkaartjie betaal …

BRAND: Ag, shit. Dan moet ek seker maar Korea toe gaan.

(Na 22 maande in Korea is BRAND terug in Suid-Afrika.)

BRAND: Ek wil behoort, en ek wil myself toewy aan iets of iemand. Ek wil nie meer verlore ronddwaal nie. Ek wil ’n skrywer wees, en ’n scholar. En mag is alles. In elke verhouding kan jy sien wie’s meer in beheer, hoewel dit in die ideale verhouding wissel volgens die situasie. Maar as jy nie mag het nie, het jy niks – geen vryheid nie, geen keuse nie. Ek het meer mag nodig. En ek hoef nie meer bekommerd te wees dat die sosio-ekonomiese middelklas my sal insuig terwyl ek slaap nie. ’n Mens moet actually baie hard werk om daar in te kom. So ek kan maar ontspan. Nou’t ek net meer geld nodig, want my spaargeld van 22 maande in Korea is besig om vinnig op te raak. Miskien moet ek weer oorsee gaan …

(BRAND oorleef vir agt maande in die land van sy geboorte. Vir ses maande lank werk hy in ’n kantoor, en vind eerstehandse bewyse vir sy vermoedens oor geld, mag, en verhoudings. Hy woon onder andere in ’n bediendekamer met pienk mure, waar hy slaap op ’n “matras” wat bestaan uit twee stukke spons wat hy met sellotape aanmekaar geplak het.

Aan die einde van hierdie eksperiment in “Belonging & Commitment” pak hy weer sy klere en kassette in ’n sak, en met geld wat ’n vriend in Taiwan vir hom geleen het, is hy weer op pad – terug Verre Ooste toe.

’n Paar weke na hy gearriveer het, het hy ’n werk, ’n woonstel, en ’n bromponie. Na ’n paar jaar het hy bygekry ’n hond, ’n elektriese kitaar, en ’n rekenaar. En twee Chinese woordeboeke.

Die laaste deel van hierdie onderhoud vind plaas kort nadat hy besluit het om, voorlopig, ’n vyfde jaar op die subtropiese eiland aan te bly.)

BRAND: Ek wil huis toe gaan, maar waar sal ek woon? Hoe sal ek geld verdien? Ek moet maar net eenvoudig langer hier bly. Maar wat van as ek een of ander tyd wil trou? Wat van as ek eendag kinders wil hê? Waar gaan ek die regte vrou ontmoet? Hoe gaan ek geld verdien vir my en ’n vrou en kinders? Waar sal ons woon … want eintlik hou ek nogal daarvan om oorsee te woon, maar ek mis ook uit op al die KKNK’s en die Koos Kombuis konserte. Ek wil ook weer vir ’n slag behoorlike aartappelslaai eet. En ek wil my Chinees verbeter, en Russies leer praat. Ek wil van die huis af werk, want ek hou nie van kantore nie. Ek haat dit om ander mense se reëls – waarmee ek omtrent nooit saamstem nie – te moet nakom. En ek wil weer ’n bietjie Europa toe gaan. Dis so ’n mooi en interessante plek …

WYSGEER: Ag tog.

______________________

Ballingskap 7/Die 22 Oktober 2001 deklarasie

MAANDAG 22 OKTOBER 2001

Ses duisend boksies groentee, ses honderd pakkies dried beancurd, sestig “Finale Planne!” en ses Ballingskap opstelle later is ek nog steeds hier, agter my komper, besig om te skryf oor hoekom ek wel in “ballingskap” is, en wat ek volgende gaan doen.

(Moet ek nou in detail ingaan oor my nuwe post-“Belonging & Commitment” teorie? Moet ek praat oor die boekprojekte wat ek hierdie jaar gedoen het, en die stories wat ek nog wil skryf? Moet ek praat oor die feit dat ek al Level C songs op my keyboard kan speel, en dat dit my twintig minute gevat het om “Battle Hymn of the Republic” uit my kop te leer speel? Moet ek praat oor al die mense wat ek ontmoet het die afgelope paar weke? Moet ek ’n lyn spaar oor die Boney M Gold CD wat ek gekoop het met die eerste geld wat ek as ’n vryskutskrywer verdien het?[1] Moet ek met slim draaie praat oor hoe ek voel dis my morele plig om my ouers met hulle besigheid te gaan help? Moet ek in detail die huidige reeks planne uiteenlê, netjies met kolomme vir voor- en nadele? Moet ek verduidelik hoe ek, as ek nog X-hoeveelheid maande hier bly, al my skuld kan afbetaal? Hoe ek my blou kitaar en ’n klomp boeke saam met my kan vat as ek in April huis toe gaan, en dan einde Augustus – wanneer my skuld afbetaal is – myself lock, stock en res van die boeke verskuif na die plaashuis buite Pongola? Of hoe ek sonder ’n sent op my naam einde Februarie kan teruggaan Suid-Afrika toe, in die goeie geloof dat “dinge sal uitwerk”? Wat van die nuutste een? Ja, al gehoor van hoe hulle teachers soek in Londen? Hoe hulle iets soos £100 per dag betaal word? Kan ek vertel hoe ek al my skuld kan afbetaal in moontlik ’n jaar se tyd, en gedurende vakansies enige Europese stad of enige Eerste Wêreldoorlog slagveld kan besoek? Hoe lekker dit sal wees om gereeld my ouer suster te sien, en ook meer gereeld my ouers en my jonger suster? Is dit werklik nodig om nóg ’n Ballingskap opstel te annekseer met planne, en visioene, en drome, en realiteit? Of kan ek sommer net sê, “Hoesit, hoe hang hulle? Woef.”)

“Uhm … toets-toets, een-twee-drie-vier … kan almal my hoor? Ek dink ek gaan einde Februarie volgende jaar terug Suid-Afrika toe op ’n enkel-kaartjie, dan gaan ek registreer by daai teacher’s agency, en dan einde April, na [M.] en daai ander perd se troue, gaan ek Londen toe vlug, uh … vlieg, en dan my agterent trek deur drie maande van Britse skoolgeëry, en dan Berlyn toe gaan vir ’n week … of ’n Eerste Wêreldoorlog slagveld besoek. Dis al.”

———————-

[1] Ek het vir ’n paar maande lank teks geskryf vir ’n Engelse opvoedkundige tydskrif.

______________________