Kategorie: Post Ongetiteld, volume een

MAANDAG 3 MEI 2004

Deel een: Wil ek teruggaan Suid-Afrika toe, of …

Vra die regte vrae.

Kyk ek iets mis? Is daar dinge wat ek nie in ag neem nie? Ek skryf feitlik alles neer wat ek dink oor hierdie onderwerp, maar een ding wat ek al vir ’n geruime tyd oorweeg is nog nie genoteer nie: Is ek veronderstel om hier te wees? […]

Almal het hulle eie behoeftes, en almal skrop en pik rond op die Groter Werf tot hulle kan gaan sit, tot hulle kan toelaat dat die stof gaan lê. Hoekom is ek na 63 maande nog in Taiwan? Hoekom verdien ek nie meer geld sodat ek na net ses maande kan huis toe gaan nie?

[…]

Veroorsaak my vrese en swak reputasie as ’n funksionerende volwassene in Suid-Afrika ’n begeerte om in Taiwan aan te bly? Is vrese soms goed? Ek meen, mense trou deels omdat hulle bang is om alleen te wees, reg? Sommige mense maak nie gebruik van geleenthede om oorsee te woon en te werk nie omdat hulle bang is hulle sal verlore voel.

Die hele aangeleentheid van bly-in-Taiwan-of-gaan-huis-toe gaan gebuk onder te veel ander issues, te veel essays, te veel woorde, vorentoe-en-terug, vorentoe-en-terug. Dit gaan gebuk onder die vyf jaar wat ek nou al daaroor praat.

Ek wens ek kon myself as Regter van Planne diskwalifiseer, en eerder ’n Paneel van Wyses aanstel, ’n besluitnemingsforum wat nie geskaad is deur ’n geloofwaardigheidskrisis en “ek het reeds te veel dit of dat gesê” nie, wat nie gebukkend voortsukkel onder die karos druppend van vyf jaar se sweet en woorde nie.

[…]

Wat is my probleem? Ek wil teruggaan Suid-Afrika toe. Ek wil meer tyd met my familie spandeer as net die miserabele drie of vier weke van ’n vakansie. Aan die ander kant, behalwe vir die feit dat my familie nie hier is nie en ek derhalwe nie meer tyd kan spandeer met hulle nie, is my lewe in Taiwan ’n handgekerfde stoel wat die reële manifestasie is van hoe ek nog altyd wou geleef (of “gesit”) het.

Moet ek dit ignoreer, en so ook my vrese asof dit nie waardig is om aandag aan te gee nie?

Ek wil ’n opinie waag: Ek het nie die vaagste benul hoe dit sal voel om nie meer in Taiwan te woon nie. Nie die vaagste benul nie.

[…]

Gaan ek nog ’n dosyn bladsye vol skryf, of gaan ek by die donderse punt uitkom?!

Die punt: Settle in Taiwan. Vergeet van teruggaan Suid-Afrika toe. Besoek jou familie twee of drie keer per jaar tot jy ’n lewe kan bewerkstellig wat nog beter is as dit. (Maandag 3 Mei 2004 om 10:25)

“Sal dit nie die perfekte einde wees vir die hele repatriasie vraagstuk nie? Die skokkende, finale twist! The unexpected ending …” (Hierdie was die laaste sinne van ’n monoloog wat ek hardop die afgelope 45 minute in my sitkamer gevoer het.)

Die hoofkarakter verraai homself, en draai teen beloftes wat hy in bloed geskryf het!

Dis belaglik, maar dis presies my punt!

Oor die afgelope paar jare het die twee planne wat ek nou uiteindelik noem Settle In Taiwan en Permanent Terugkeer spesifieke byname gekry: Om permanent terug te keer het die “mooi” plan geword, die “korrekte” plan, die “radikale” idee – die plan wat, wanneer ek dit uiteindelik en beslis aankondig, ’n gejuig sal laat oprys uit die “skare”, wat die perfekte einde sal wees vir “my jarelange strewe, soos vervat in die Persoonlike Agenda …”

In kontras hiermee is die plan om te settle in Taiwan (“Ag tog,” sug die skare). Hierdie is die sissie plan, die plan wat die “hoofkarakter” sal kies as hy nie kans sien vir die mooier, meer romantiese, radikale plan nie. Dit is die plan van ’n verraaier, die plan van iemand wat toelaat dat sy vrese die oorhand kry.

Ek vra dus weer, is dit nie die perfekte einde nie?!

Kap die een faksie weer terug: “Wil jy dan nou, na alles, weer sê dis onmoontlik om ’n goeie lewe in jou eie land te hê, waarvan gemeenskap met jou familie maar een aspek is?”

Waarop die ander faksie reageer: “Wat is Taiwan, en wat was dit die afgelope vyf jaar? ’n Fabriek in die bose stad, en ek ’n arm werker van die platteland wat hier kom werk het vir ’n paar jaar om genoeg geld te verdien, sodat ek kan teruggaan na my tuisdorp toe … to live happily ever after? Of was hierdie besoedelde eiland my huis die afgelope halwe dekade, my plek in die wêreld waar ek ‘onbeslommerd kon droom/waar ek kon praat oor wie en wat ek werklik is/sonder om te twyfel/en sonder om te skroom’?” (Is dit ’n burgeroorlog as jy jou eie poësie as ’n wapen gebruik in ’n argument teen jouself?)

’n Paar dae gelede het ek vir die eerste keer op ’n wyse wat werklik gewig gedra het, gepraat van permanent teruggaan Suid-Afrika toe. In die gees van die tyd is dit seker redelik dat ek ’n ander swaar woord moes gebruik vir die teenoorgestelde – settle, in Taiwan.

Hoe voel ek daaroor? Hoe voel ek op 3 Mei 2004 oor die idee van om te settle in Taiwan?

Antwoord: Die helfte van my … die helfte van my kop, my hart, my longe, my maag, die helfte van al my organe en ledemate wil sê: “Kom ons doen dit. Laat die proses tot ruste kom. Ons is moeg vir al die onsekerheid, vir al die rondval tussen planne en idees.”

Wat beteken “settle in Taiwan”? Dit beteken presies dieselfde as “permanent teruggaan”. Dis beslis, vir nou. Albei mag oor vyf jaar verander, of oor twee jaar, of glad nie. Dit sal wel beteken dat ek ’n bietjie rus vir my siel kan kry.

Dan weer, wat sê die ander kant van my siel, my hart, my kop, en al my ander organe en ledemate? Dit sê ek kan leef sonder Steers knoffelsous, en die Spar se biltong en pekanneut terte, en tweedehandse boekwinkels en kerkbasaarstalletjies en Hospice shops met boeke onder R10. Dit sê ek kan leef sonder Monkey Gland burgers met ekstra knoffelsous en Black Label by die Spur. Maar ek mis my familie.

Ek hou van Taiwan. Ek hou van my woonstel hier. Ek hou van die buurt met die Chinese burgeroorlogveterane wat laatmiddag in die klein parkie onder die bome sit en kaartspeel. Ek hou van die feit dat ek in ’n stad woon, maar dat ek al vir twee jaar met net ’n fiets oor die weg kom. Ek hou van die feit dat ek R7 500 per maand verdien deur veertien Engelse klasse per week te gee. Ek hou van die feit dat Tokyo net drie ure se vlug weg is, en Hong Kong net ’n uur.

Ek kan verder sê dat die misdaadsyfer laer is hier as in Suid-Afrika, dat ek hier na middernag deur donker strate kan ry sonder om ’n beroerte te kry van vrees as ek langs ’n groep jong Taiwannese gangsters stop by die verkeerslig. Dit sal seker ongeloofwaardig klink as ek moet beweer dat dit nie ten minste een van my oorwegings sal wees om Taiwan te kies bo my geboorteland nie; feit is dat dit nie swaar genoeg weeg om die byl na die een, of die ander kant toe te laat val nie.

Ek hou van Taiwan. Ek is lief vir Suid-Afrika (wat dit ook al in werklike terme beteken). Maar my lewe hier het ’n kwaliteit wat my veel duurder sal kos in my eie land – drie slaapkamer woonstel in ’n veilige, werkersklasbuurt, tien minute se fietstrap van die dorp af, twintig minute se trap van die middestad af. Suid-Afrika se natuurskoon het nie sy gelyke op hierdie eiland nie (ten spyte van ’n paar scenic spots), maar die Taiwannese urban environment – waar ek 99% van my tyd spandeer – is ook van so ’n aard dat ’n inkomste van R20 000 per maand in Suid-Afrika nie sal kan kompenseer vir wat ek hier het nie.

Laasgenoemde is ’n debatteerbare punt. Waarvan praat ek? Restaurante, museums, kunsgalerye, vlooimarkte? Nee. Suid-Afrika het beter restaurante, meer museums, beter kunsgalerye, cooler vlooimarkte. Maar ek kan nou my huis verlaat, drie ure in elke rigting intrap, en orals is daar lewe – woonstelgeboue, huise, restaurante, klein noodle shops met goedkoop kos, kafees, kroeë, coffee shops, karaoke parlours, klein winkels, groter winkels, nog meer klein eetplekke, nou stegies met winkels wat handgemaakte tradisionele musiekinstrumente verkoop, nagmarkte as ek die nag intrap, oggendmarkte andersins waar mens vars groente en selfs varser viskoppe kan koop; nog eetplekke waar studente, kantoormense en konstruksiewerkers met stof op hulle gesigte ’n bord kos kan koop met rys, vleis en groente vir tussen R10 en R15; nog meer kafees, nog mense – buite, op die sypaadjies, in klein parke, buite goedkoop restaurante, langs plastiektafels met klein gasbraaiers laat in die nag. Ek kan vir ure aanhou ry, en hierdie is die tonele wat my sig gaan vul. Of ek kan na die volgende stad toe ry. Met my fiets. Is dit moontlik om dit te vergelyk met uitgestrekte Suid-Afrikaanse voorstede waar, as ’n kafee nog naby genoeg is om te voet te bereik om ’n brood te gaan koop, jy dit heel moontlik nie na tien in die aand kan doen nie omdat die kafee klaar toe gaan wees?

“As jy nie hou van middelklas suburbia nie, gaan bly in ’n township,” sal iemand dalk sê, “of gaan bly in ’n buurt waar jy wél na middernag met jou fiets kan ry na ’n plek waar mense om rooi plastiektafels voor ’n Woolworths warm noedels sit en slurp.”

Huh?!

Hoekom moet ek myself die heeltyd regverdig? Hoekom moet ék myself die heeltyd verduidelik? Ek wil nie in ’n township gaan bly nie – wat ek veronderstel ’n beter gevoel van gemeenskap het as ’n meer welgestelde buurt – omdat dit my nog meer sal laat uitstaan as om ’n Westerling te wees in ’n buurt vol Taiwannese. Ek wil nie in ’n meer welgestelde buurt gaan woon nie, want dis nie my styl nie, selfs al kan ek dit bekostig. En ek wil nie in Hillbrow gaan bly nie, want dis te onveilig.

Hierdie wêreld, hierdie omgewing, hierdie stad waar ek tans woonagtig is in die suide van Taiwan, dit is my ideale wêreld! Dit is die tipe wêreld waar ek wil bly! Hoekom moet ek dit regverdig? Hoekom moet ek dit verduidelik? Dit is so reg vir my soos wat Houghton is vir ’n ryk advokaat, so reg soos Soweto vir enige ou wat gemaklik is daar, so reg soos Hillbrow vir enige mens wat graag in Hillbrow wil woon!

Hoekom kom woon almal nie hier nie? Hoekom moet ek dit regverdig dat ek nie dáár wil bly nie? Wat van as ek my plek in die son gevind het? Hoekom moet ek dit opgee vir ander mense se politieke argumente?

Hoekom is daar Zimbabwiërs in Kaapstad, Nigeriërs in Johannesburg, en Taiwannese in Bronkhorstspruit? Omdat hulle redes het hoekom hulle dáár wil wees, en nie op ander plekke nie! En miskien mis hulle ook dinge van die plekke waar hulle vandaan kom! Miskien het ook húlle geliefdes agtergelaat! Wat moet ek nóg sê as hierdie stukkie aarde my paradys blyk te wees?!

En hoeveel ander immigrante, en “illegal aliens” en langtermyn “toeriste” kan woon in omgewings wat hulle spesifieke geaardhede, en hul ambisies en persoonlike politiek beter pas as die omgewings waar hulle vandaan kom, en nog steeds twee keer per jaar hulle familie besoek vir tot ’n maand op ’n slag? Ek kan dit nog nie doen nie, maar dit is beslis binne my bereik!

As ek werklik so weemoedig en vol verdriet is oor my lewe in Taiwan, weg van my mense af, hoekom haak ek nog hier vas na 63 maande? Hoekom het ek boekrakke, en muurbehangsels, en elektriese waaiers? Hoekom sit ek en skryf op ’n Maandagmiddag as ek kan inpak, of geld kan verdien vir my repatriasie? Omdat ek nou al vir jare sit met ’n fokken groot dilemma: Wat doen ’n mens as jy ’n plek gevind het waar jy die tipe lewe kan leef wat jy verkies – waarvan jy vroeër in jou armoede en sukkelry net gedroom het, maar sonder om jou familie af te skryf?

Jy hou op om sirkels rondom die punt te dans. Jy sê wat enkele dae, of weke, of maande gelede ondenkbaar … nee, onverwoordbaar was.

Jy sê: Hierdie eiland van ballingskap is my huis, my plekkie in die son. Hier gaan ek ’n paar potplante aanskaf, en weer die een boks vol boeke uitpak wat ek twee maande gelede ingepak het om ’n ander punt te maak.

Jy sê: Hier gaan ek bly, want hierdie vreemde wêreld is waar ek meer tuis voel as ooit tevore in my lewe.

Wat van my geliefde suster in Bronkhorstspruit, en haar opregte pleidooi aan ’n broer wat sy effens nader aan haar sal wil hê as die ander kant van die planeet?

Ek sluit my oë en sê met opregte liefde: Ek het nie ’n fokken clue hoe dit sal uitwerk vir my om op Bronkhorstspruit te woon nie.

My behoefte aan gemeenskap met my familie beïnvloed my oordeel oor die voor- en nadele van Bronkhorstspruit tot so ’n mate dat ek nie myself behoort te vertrou as ek dink Bronkhorstspruit sal orraait wees nie.

Nog ’n moontlikheid wat ek net kan ignoreer as ek onvergeeflik naïef wil wees, is dat ek dalk wel Bronkhorstspruit leefbaar vind vir ’n paar maande, maar my suster en swaer besluit om terug te trek Vryheid toe, of Phalaborwa, of enige ander plek waar hulle meer geld kan verdien. Trek ek saam? Of het ek inderdaad my eie lewe? Moet wat vir hulle goed genoeg is, noodwendig goed genoeg wees vir my, omdat ek eerder Saterdagaande saam met hulle wil braai as om deep fried seekat te eet terwyl ek alleen sit en video’s kyk in my woonstel in Taiwan?

Ek het in ’n vorige stuk gevra of daar nie ’n alternatief is tussen Volle Repatriasie en Bly-Maar-In-Taiwan-En-Gaan-Een-Keer-Per-Jaar-“Huis”-Toe-Vir-Vakansie nie. Die antwoord, soos ek ook toe geweet het, is in verskeie vorme al lankal op die tafel: om meer as een keer per jaar, en vir langer periodes as drie of vier weke, my land, en my familie te besoek (verblyf kan op meer maniere uitgesorteer word as ek wat ’n spaarkamer beset vir weke op ’n slag).

Ek het ook al gepraat van werksvakansies, maar ook dít het daarop neergekom dat ek na een of twee rondtes van kuier-werk permanent sal terugkeer na Suid-Afrika – veral as ek ’n beter begrip gekry het van hoe dit sal uitwerk.

Sonder om onnodig krities te wees oor die idee van ’n sogenaamde werksvakansie, voel ek amper lus om uit te bulder: STOP THIS MADNESS! Erken wat jy nou al vir jare weet! Erken dat jy gemaklik is op hierdie plek waar jou boeke reeds in rakke staan, jou ornamente op ou kassies, en waar jou lappe reeds teen jou mure hang! Settle down, for crying out loud! Of erken dat jy dit reeds vir jare al doen …

* * *

Dis nou drie-uur, Maandagmiddag 3 Mei 2004. Ek skryf nou al sedert ek my vier ontbytpappe afgesluk het met koffie wat vanoggend buitengewoon sterk was. Ek het intussen ’n draai gaan ry deur die buurt wat ek ’n paar bladsye gelede probeer beskryf het, verby die paar akkers groen rysland met die woonstelgeboue op die rand daarvan, deur die straatjie waar ryker veterane en hulle nageslagte woon in dubbelverdieping huise, tot by die 7-Eleven waar ek ’n bottel groen tee en ’n warm middagete gekoop het.

“Wat het jy gedoen?” wil ek myself amper paniekerig vra as ek dink aan wat ek gesit en skryf het sedert ontbyt.

Omdat ek nie lus is om die bladsye uit my notaboek te skeur nie – en omdat dit in elk geval teen my beginsels sal wees, het ek geen ander keuse nie as om te verklaar dat die oorlog verby is.

Die uitslag? Ek het gewen. En hopelik ook my ouers, wat nie meer bekommerd hoef te wees dat ek in hulle buitekamer sal intrek ’n paar maande na my repatriasie terwyl ek sonder ophou praat oor hoe ek in Taiwan van die een kafee tot die ander stad kon gery het op my fiets terwyl ek opstelle uitgedink het nie. En hopelik ook my geliefde suster in Bronkhorstspruit (of in Vryheid, of in Phalaborwa) as ek twee keer per jaar vir ’n paar Saterdae in ’n ry gaan voorstel, “Hoe lyk dit met ’n braai?” En hopelik ook my geliefde ouer suster as ek gedurende een van my trips “huis” toe ook ’n week of twee in Engeland gaan kuier. En hopelik sal my tande ook wen wat ek hier kan laat stop vir R60 sonder dat ek ’n mediese fonds het. En hopelik ook my aanstaande vrou en kinders wat meer van die wêreld sal sien as net ’n stowwerige agterplaas in ’n plattelandse dorpie êrens in Suid-Afrika.

Ja, hier sit ek, om 25 minute oor drie, op Maandagmiddag 3 Mei 2004 en ek verklaar plegtig: Ek gaan settle. In Taiwan. En ek gaan Augustus en September by die familie kuier (en elke tweede aand by die Spur eet). Ek gaan die goeie stryd stry, net waar ek is. Ek gaan handhaaf waaraan ek gebou het die afgelope vyf jaar, en ek gaan my boekrakke en my antieke kassie hou net waar dit is. My plek in die son, my huis, is hier. Ek is ’n ewige banneling, ’n tydlose buitestaander, omdat dit is soos ek dit wil hê. My plek is waar ek hoort. En vir nou is dit hier.

* * *

[…]

DINSDAG 4 MEI 2004

Beteken wat ek gister geskryf het dat ek nié meer wil teruggaan Suid-Afrika toe nie?

My antwoord is dit, ek het ’n keuse gemaak wat vir my sal gee wat ek al begeer vir so lank as wat ek kan onthou, naamlik stabiliteit, ’n gevoel dat ek “gearriveer” het, dat die soektog na my eie plek in die heelal oor is. As ek kan vrede maak met wat ek besluit het, beteken dit ek kan ’n bietjie ontspan, ek kan my swaard omskep in ’n ploeg, ek kan konsolideer, ek kan begin handhaaf-en-hou (of ek kan voortgaan om te handhaaf waaraan ek gebou het vir die afgelope vyf jaar). Die gevoel wat dit vir my gee is sterk. Dis fokken kragdadig. Ek wil amper so ver gaan om te sê as ek wou teruggaan Suid-Afrika toe … moes ek dit verlede Vrydag gedoen het.

* * *

Ek dink ek het net moeg geraak. Ek het skielik onlangs begin praat van permanent teruggaan Suid-Afrika toe. Settle in Taiwan is net ’n ander vervulling van dieselfde behoefte. Hierdie behoefte is die belangrikste faktor wat verstaan moet word in die skielike U-turn van idees en kontemplasies oor my toekoms. Hierdie behoefte is die sleutel, die as waarom die settle in Taiwan idee draai.

Ek dink ek is moeg vir onsekerheid. Ek is moeg vir hardloop, om dinge na te jaag wat altyd drie of vier maande weg is, dinge waarvoor ek “net 150 000 bymekaar moet skraap”.

Hierdie moegheid het Sondag ’n kritiese punt bereik, nadat ek laatmiddag hier uitgery het op my fiets, en die son so ’n sagte lig op ’n buurt gegooi het waarvan ek by die dag meer hou. Ek het toe geweet dit gaan kom, maar ek het nie op daai oomblik tyd gehad om dit te verwoord nie (koffie en fliek saam met ’n vriendin tot elfuur).

Ek het Sondagaand geweet ek is moeg gehardloop, dat ek rus vir my siel wil hê – en as ek dit hier kán kry, dan vat ek dit (selfs al kan ek dit moontlik ook in Suid-Afrika kry).

Ek gaan dus doen wat ek nog altyd gesê het ek nie sal doen nie – ek gaan settle vir minder. (Dinsdag, twintig minute oor vyf in die namiddag)

(Hoekom voel dit asof ek net ’n gewone mens geword het met daai laaste woorde? En hoekom voel dit goed?)

* * *

As dit ’n heroïese ding sou wees om terug te gaan Suid-Afrika toe, sou dit nog een ding gewees het. Maar as ek slaag in my dreigemente en my planne van die afgelope paar jaar, gaan enige iemand regtig vir my handeklap? En as ek misluk, gaan enige iemand kyk na my gesig, of my naam vra, voor hulle oor my trap?

* * *

[…]

Ek is moeg vir halsoorkop fantasievlugte waar enige lewe op enige plek in Suid-Afrika goed genoeg sal wees, solank dit naby aan my familie is. Ek is lief vir my familie, maar die here alleen weet daar is ander oorwegings wat ’n volwassene wat verantwoordelikheid aanvaar vir sy eie lewe, in ag moet neem.

Lees verder: Die strydbyl kap vas teen my muur – dele twee tot vier

______________________

SATERDAG 1 MEI 2004

Twee gedagtes

Ons, mense, het hierdie ongelooflike vermoë om te weet ons gaan sterf en tog hou ons aan om ons hare te kam, ons tande te borsel en ons ontbyt te eet … in die aangesig van hierdie aller verskriklike kennis! Hoe doen ons dit?

Baie mense spandeer hul dae deur goed op te gaar – materiële besittings – wat hulle nie kan saamvat wanneer hulle fisiese bestaan oor en verby is nie. Ek spandeer my dae deur woorde op te gaar wat ek kan agterlaat.

Eindkontemplasie III

Toe kry ek my verdiende loon vir gedagtes oor persoonlike geluk, en vir die doodslag wat ek ’n verwaande, dapper kakkerlak toegedien het net voor ek gaan slaap het – ek droom die heelnag van die dood!

Staan moeisaam op nege-uur, en ry om ontbyt te gaan koop. Son skyn lekker, ry tussen die mense deur by die oggendmark, en ek dink toe sinies, “Dis nou wat mens kry as jy reken jy voel gelukkiger deesdae – en as jy ’n kakkerlak doodgetrap het.”

Toe, om die volgende draai, wag ’n Halleluja-koor en ’n neon reklamebord wat nog ’n brokkie waarheid aankondig op my pad na verligting: “Ons moet streef daarna om gelukkig te wees juis omdat die dood elke dag op ons spoor is!”

______________________

VRYDAG 30 APRIL 2004

Dis Vrydagoggend om 10:09 en die krag is af. Spaces that severely affect perception of reality, and spaces that alter mood. As deel van my Anti-Beuselagtigheidsliga se program gaan ek ’n Nasionale Baardmaand reël, waartydens mans – en vrouens as hulle wil – sal onderneem om vir ’n maand lank nie te skeer nie. Nou dat ek daaraan dink, ’n anti-grassnyer beweging klink ook na ’n fantastiese idee. Een van die redes hoekom ek altyd aangetrokke is tot ambisieuse planne is omdat die “storie” soveel beter is, en die inspirasie waarde soveel meer as om veilig te speel. Musiek kan ook tot ’n groot mate jou belewenis van die werklikheid affekteer.

die krag is afgesny, so dan skryf ek maar ’n gedig

nog ’n paar gedigte binne my
sou ek so miskien die reëls oorskry?
as ek ’n klomp gedagtes bymekaar moet flans
sonder om te wag op die gebruiklike woestyn of krans

geluk is brood en botter
liefde – my ongebore seun en dogter
onkunde ’n kennis, en kennis is my vriend
hoop die meester wat ek graag wil dien

inspirasie word dan plegtig opgeroep
beter rymstruktuur is wat ek soek …

wetenskap, een

vanoggend breek die voorbladnuus
oplaas is dood nie meer te vrees nie
ons eie vlees kan ons nou kies
en dit dan vries, om later voort te leef!

wetenskap, twee

die lewe is soos wetenskap
liefde een plus een
verdriet ’n kleiner syfer, skat
as jy moet gaan, my los alleen

ons tel die goeie bymekaar
trek af die negatief, my lief
want wiskundig is dit tog te raar
om al die elemente bymekaar te skaar

’n goeie lewe is soos wetenskap
vriendskap, liefde, haat so min
as moontlik vir ’n hoopvolle begin
al verwar die einde met verlies, en somtyds min gewin

______________________

DONDERDAG 29 APRIL 2004

Hoekom sal ek ’n vier-maand werksvakansie wil vat eerder as om “permanent” terug te gaan? Anders gestel, wat is die voordele van ’n vier-maand werksvakansie bo volle repatriasie?

Die onderwerp van “huis toe gaan” is teen hierdie tyd so gelaai soos ’n kraal vol beeskak – ek kan omtrent nie my voet in dié of daai rigting sit nie, dan trap ek in iets. Dapper, en vol ongeskikte waagmoed gaan ek egter weereens probeer om iets te sê oor hierdie netelige aangeleentheid.

Om al my bokse te pak, dit een-vir-een agter my fiets aan te sleep poskantoor toe, ’n paar duisend rand te spaar, die helfte van my klere weg te bliksem en die ander helfte aan te trek vir ’n vyftien uur vlug sodat ek my tasse vol CD’s, VCD’s, foto-albums en boeke kan pak, en dan te arriveer in die Hoëveld met groot ambisies is, in een woord, romanties.

Nou, dit sou fatale kritiek gewees het teen die Volle Repatriasie idee as dit nie was vir die feit dat dit juis sulke romantiese, onverantwoordelike idees is wat my vul met rewolusionêre drif nie. Ek moet egter ’n nare werklikheid in die gesig staar, naamlik dat ons graag karikature van onsself kultiveer wat ons beter in ons eie oë laat lyk as die feilbare, en soms onromantiese, alles-behalwe-held figure wat ons werklik is.

Is ek desperaat om te glo dat ek die onverantwoordelike, romantiese rewolusionêr kan wees, nie net in die oë van ander of as ’n karakter in my eie boek nie, maar sodat ek meer respek vir myself kan hê? Want weet ek tog nie alte goed dat die ware ek veel nader is aan die beeld van die Versigtige Burokraat eerder as dié van die Rewolusionêre Held nie?

Ek sal besete wees met ywer en drif as ek in werklikheid soos ’n mal heldfiguur op die dak moet klim en kan uitgil: “Ek gaan huis toe! Met fokkol geld! Ek gaan my eie digbundels uitgee, en vir al die suckers in die straat pitte druk! Ek sal vir weke daarna Stukke Skryf Waar Al die Woorde Met Hoofletters Begin. Ek sal Lenin quote, en Jean-Jacques Rousseau, en Karl Marx.

En dan sal my laaste aand in Kaohsiung aanbreek. Ek sal in ’n leë woonstel tot lank na middernag na die plafon lê en staar. Ek sal my sigarette tip in ’n leë Coke blikkie. Ek sal die volgende oggend – voor ’n besete taxi-bestuurder met my lughawe toe jaag – vir oulaas by McDonald’s breakfast gaan koop, en depressief glimlag as die mooi meisie, onbewus van die realiteit, vir my in Engels probeer sê, “C U, A-gên …”

Op daai oomblik sal ek besef dis werklik. My tyd van rondspeel in die verste uithoeke van die planeet is verby. It’s time to face my enemy. En die Rooi Held sal nêrens in my binneste te vinde wees om my moed in te praat nie.

Is ek ’n sucker vir my eie propagandistiese toesprake? Is ek desperaat om Groot Planne te formuleer omdat dit so NIE mediocre is nie? Raak ek soms so terneergedruk oor my lewe in Taiwan dat ek myself vermaak tot amper in die afgrond oor planne wat in werklikheid nie so goed is nie?

Waar trek ’n mens die lyn tussen om aan die een kant verantwoordelik te wees teenoor jouself, om jou eie ware karakter, jou eie werklike vrese te konfronteer en te erken al is jy hoe verleë daaroor, en om aan die ander kant tog soms dinge te doen in die geloof dat dit sal uitwerk?

Ek vereis nie waarborge dat alles presies sal uitwerk soos ek dit verwag nie. Ek is nie bang om ’n bietjie te suffer nie. En ek is regtig nie gepla oor middelklas gemak of aansien nie. Maar ek verloor soms my grootste vennoot in die lewe, naamlik die vermoë om myself te motiveer, wanneer ek my hand oorspeel het. As die begeerte eers by my posgevat het om te verdwyn, om êrens in ’n gat te gaan kruip waar niemand my verleentheid kan aanskou nie, kan ek aan niks anders dink nie.

As ek eindig in ’n situasie in Suid-Afrika waar ek myself moet verduidelik (“Die planne het so goed geklink in my sitkamer in Taiwan,” sal ek dink terwyl ek my kop skud in ontkenning vir die nare werklikheid), as ek my besluite, en my oortuigings en aksies die heeltyd moet verdedig, sal daar nie veel tyd wees vir sosiale kritiek nie, en nie veel energie of motivering om te kritiseer wat ek so gereed is om hier en nou te kritiseer in my “hoofkwartier” in ’n veel veiliger omgewing nie.

Ek vra dus weereens, wat is die verskil tussen, a) om al my goed te los waar dit is, vir twee maande Suid-Afrika toe te gaan, dinge uit te kyk sonder om langstaande onsekerhede te ignoreer, en dan weer terug te kom na Taiwan vir ’n paar maande; en b) om al my goed te pak en, sonder om eers die spreekwoordelike naam of plek uit te sorteer, ’n lewe te begin in my eie land wat ek sal kan handhaaf-en-hou till death do us part?

’n Volgende vraag: Wat kwalifiseer as ’n radikale, dog onverantwoordelike plan? Antwoord: Enige van my planne die afgelope paar maande kwalifiseer as presies dit – ’n plan wat sê dat ek moet teruggaan met wat ek het, in die geloof dat “dinge sal uitwerk”.

Het dinge uitgewerk in die eerste van my radikale, onverantwoordelike planne toe ek in 1991 Kaap toe gegaan het? My persoonlike dogma dikteer ’n positiewe antwoord, maar die waarheid is nie so eenvoudig nie. Of moet die blote feit dat ek wel aan die einde gegradueer het aan my gunsteling universiteit alle ander oorwegings uit die pad vee?

Het my besluit om in 1998 Korea te verlaat, en meer spesifiek om ’n moontlike toekoms in Johannesburg te gaan soek, uitgewerk? Moet dit weereens goed genoeg wees dat ek nie een aand in die straat geslaap het nie, of dat ek nooit nodig gehad het om oorskiet mieliepap uit asdromme te krap nie? As dit al vereistes is vir ’n plan om te werk, hel, dan kan ek môre (of dan “einde Junie”) teruggaan.

As my vereistes ’n bietjie fancier is, dan moet ek noodwendig tot die gevolgtrekking kom dat om terug te gaan Suid-Afrika toe in 1998 inderdaad nie uitgewerk het nie. Hoekom nie? Omdat ek nie geweet het hoe ek ’n inkomste gaan verdien nie, ek het nie genoeg geld gehad om my eie behoeftes te cover vir langer as twee maande nie, en ek het nie naastenby ’n idee gehad van wat ek met my lewe wou doen nie. (Ek het wel ’n baie goeie idee gehad van wat ek nie met my lewe wou doen nie.) Toe ek na twee maande van rondkuier wel begin werk het in Johannesburg, het ek dit gedoen in die goeie geloof dat dit orraait sal wees. Dit was nie. Die werk was vervelig. Ek het nie geld gehad om behoorlike kruideniersware te koop nie. Ek het nie geld gehad vir sosiale drankies nie. Ek het nie ’n kar gehad nie. Ek moes ses-uur in die oggend opstaan, en dan fietsry kantoor toe. Ek het met tandpyn gesit vir weke lank omdat ek nie kon bekostig om tandarts toe te gaan nie. En het ek al genoem dat die werk vervelig was? Die werklikheid van daai paar maande in Johannesburg is een van die grootste faktore wat my al vir meer as vyf jaar vasgekluister hou in Taiwan.

Natuurlik het baie verander sedert die eerste keer wat ek myself gerepatrieer het terug na my eie land toe. Nie net het ek uitgesorteer wat ek wil doen met my lewe nie, ek doen dit reeds. Ek is ook werklik nie meer gepla oor die skyn van middelklas aansien nie – en ek verstaan die redes daarvoor. Verder is ek besig met etlike kreatiewe en kommersiële projekte wat ek hier kan toemaak op ’n Donderdagaand, en teen die Saterdagmiddag in Bronkhorstspruit kan voortsit asof ek net ’n bietjie TV gekyk het vir twee dae lank. Laastens weet ek wie ek is, en ek het die (literêre) dokumente om dit te bewys.

Wat is dus die probleem? Wat is die redes vir my onwilligheid om weer ’n radikale, onverantwoordelike plan te waag?

Soos almal het ek vrese, presies die tipe dinge wat ek onder die mat invee met die ambisieuse portrette van Rewolusionêre Karikature wat ek aan myself probeer afsmeer. Ek is net ’n mens; die Rooi Held is veel meer as dit. Ek is bang dinge werk nie uit nie; die Rooi Held gee nie ’n fok om nie. Ek is bang my geld raak op, en ek moet weer ’n bywoner word in vriende of familie se huise; die Rooi Held herinner my dat ek ’n bywoner sal wees met ’n vuil baard wat soos ’n vryheidsvlag in die wind sal wapper, en dat gedigte “regtig baie beter lyk op toiletpapier as in daai fancy notaboeke waarvoor jy so lief is”.

My grootste vrees is dus nie dat ek weer onseker sal wees oor wie ek is, of oor my waarde in die Groter Beskouing Van Dinge nie. My grootste vrees is nie dat mense my sal aanstaar in die Spar en sal dink ek is ’n boemelaar nie. My grootste vrees is om my selfrespek te verloor, en dit gebeur as jy nie vir jouself kan sorg nie. En wat het jy nodig om te sorg dat jy ten minste in jou eie behoeftes kan voorsien? Geld. Genoeg daarvan.

Wat my terugbring by die onbeantwoorde hoofvraag van hierdie stuk: Wat is die verskil tussen ’n “werksvakansie” aan die een kant, en aan die ander om Soos ’n Held Terug Te Keer Na Die Land Van My Geboorte? Die verskil is geld. Met laasgenoemde opsie is dit van allergrootste belang om oor voldoende kapitaal te beskik vir ten minste ’n paar maande om die onderneming ’n redelike kans op sukses te gee. ’n Werksvakansie, aan die ander kant, is ligter op die gemoed, en ligter op die beursie. Ek kan my familie se geselskap geniet vir meer as net die duur van ’n gewone vakansie, maar met die gemoedsrus dat as my agterent begin juk, dit nie verhoudings hoef te versuur, of my moraal tot so ’n mate hoef te beïnvloed dat ek die Rooi Held voor ’n aankomende trok wil in smyt nie. Minder kontant sal ook benodig word om ’n werksvakansie te finansier as wat die geval sal wees met volle repatriasie.

Die intelligente leser mag dalk teen dié tyd wonder wat presies ’n “werksvakansie” sal behels. In kort beteken dit dat al my besittings in Taiwan sal bly, en ek derhalwe Suid-Afrika toe gaan om in die eerste plek vakansie te hou, en in die tweede plek dat ek geld sal verdien terwyl ek op vakansie is.

Die nuuskierige – en verantwoordelike – leser mag dalk ook wil weet hóé ek geld sal maak vir net twee of drie maande op ’n slag voor ek weereens landuit vlieg. Ek glo dit is voldoende om te sê dat daar ’n antwoord op hierdie vraag is – en dit behels nie enige onwettige of immorele aktiwiteite nie, net vir die rekord.

’n Ander vraag mag dalk wees hoe dit my sal beïnvloed as ’n sogenaamde werksvakansie beter uitwerk as wat ek gereken het, en ek begin wens ek het nie al my boeke en beddegoed in Taiwan gelos nie. As dit gebeur … wel, dan kan ek terugkom Taiwan toe met die drif van ’n rewolusionêre held, begin inpak die oomblik as ek my woonstel betree, en vir die laaste paar maande op my bokse slaap voor die Glorieryke Finale Terugkeer Na My Geboorteland.

’n Paar dae gelede het ek in ’n notaboek verwys na die stryd tussen die werksvakansie idee en volle repatriasie as ’n stryd tussen twee teenoorstaande ideologieë, twee verskillende planne, twee verskillende leefwyses, elkeen met sy eie sterk- en swakpunte. Ek het verder gemeen dit verteenwoordig ’n verdeling van die “Rebelle magte” in faksies van Links en Regs. Laasgenoemde sê “Kompromitteer”. Eersgenoemde sê, “Geen kompromie. Gaan terug, stry die goeie stryd, kerf ’n nis uit, handhaaf en hou.”

Ek het myself skaamteloos probeer manipuleer om te gaan vir die “dapper” opsie, om nie bang te wees vir onaangename gevolge nie, om nie soos ’n lafaard te kompromitteer met fancy idees soos “werksvakansies” nie.

Wat kan ek tog nou sê? Die rooi held is ’n sissie …

______________________

MAANDAG 26 APRIL 2004

[Ek het op hierdie Maandag aan die einde van April 2004 ’n elektroniese dokument met teks begin vul wat uiteindelik die SLOTHOOFSTUK sou word. Die volgende paragrawe – wat ’n ou tema aanraak – was dus die oorspronklike begin van wat ek gereken het die laaste stuk sal wees van die “Persoonlike Agenda” projek.]

Die idee van “ballingskap” is steeds ’n bruikbare konsep om te verduidelik – aan myself, meer as aan enige leser van hierdie teks – wat ek die afgelope tien jaar van my lewe gedoen het.

Ek het onlangs gereken dat my ballingskap in werklikheid begin het toe ek teruggekeer het van ’n vyf-week besoek aan Europa in 1995. Van die dag wat ek weer my voete op Republiek grond gesit het, het ek myself soms onbewustelik, en soms doelbewus gedistansieer van die wêreld om my – ’n geval van, “Ek is nie regtig hier nie. Ek is eintlik op pad êrens heen …”

In 1995 het ek besef dat die tyd wat ek vir jare al gevrees het, aangebreek het. Ek moes begin om meer geld te maak as wat ek verdien het met deeltydse werk as ’n student, want ek moes die post-universiteit wêreld van verantwoordelike volwassenes betree. Ek het ook geweet my stryd was elementêr: dit was óf geld verdien, óf boemelaarskap.

Om alles ’n bietjie te kompliseer, het ek ook gely onder die ietwat verwaande oortuiging dat ek “spesiaal” is, dat om “net” ’n konvensionele lewe na te streef sal beteken dat ek die eintlike doel van my lewe sal mis.

Twee jaar in Korea en meer as vyf jaar in Taiwan was hoe ek probeer het om verantwoordelik te wees sonder om vasgevang te word in die “rat race” – of dan, my eie oorvereenvoudigde beskouing daarvan, en terselfdertyd te poog om uit te sorteer presies wat die doel en sin van my lewe is, of veronderstel is om te wees.

Dit was ’n lang reis; nie so lank of moeilik soos ons voormalige legendariese president s’n nie, maar lank genoeg in my eie boek – by wyse van spreke.

Wat is hierdie boek waarvoor jy, die leser, soveel ure se vermaak opoffer? Is dit die moeite werd om te lees van my soeke na identiteit? Is dit interessant om te lees oor planne wat vir geen persoon buite my intieme binnekring van enige waarde is nie?

Hierdie boek is uiteindelik ’n klein venstertjie op die lewe van net nog ’n mens-dier, in meer opsigte soos jy as wat jy dalk bereid is om te erken in helder daglig. Dit is ’n storie wat handel oor één persoon se soeke na identiteit, na sy plek in die wêreld, en na wat vir hom belangrik is.

As ek nooit hierdie boek geskryf het nie, sou die wêreld heel moontlik dieselfde daarna uitgesien het as nou. Geen aardskuddende ontdekkings is gemaak nie. Geen bisarre staaltjies is vertel wat dalk vermaaklik kon wees nie. In bleker oomblikke kan mens selfs sover gaan om te sê dat hierdie hele literêre projek ’n mors van tyd was – in die Groter Beskouing van Dinge.

Die waarheid is egter dat ons daaglikse bestaan soms ver verwyderd voel van die Groter Beskouing van Dinge. Ons leef in die wêreld van vrot melk en kinders wat skree en vals musiek. Ons leef in ’n wêreld waar misdadigers wegkom met hulle kriminele dade, waar mense noukeurig bou aan kaarthuise wat deur ’n kil windjie omgewaai word die oomblik as hulle anderkant toe kyk om te sien hoe die son ondergaan. Dit is in hierdie wêreld waarin ek die afgelope tien jaar gesit en skryf het, en dit is in hierdie wêreld waar ek my heil moet vind.

Is my boek dus belangrik? Ja, want ék dink dis belangrik.

Dink jý hierdie boek is belangrik? Omdat ek nie my brood moet botter met geld wat ek verdien uit hierdie materiaal nie, kan ek eerlikwaar sê dat dit nie saak maak wat enige iemand daarvan dink nie. Dit is geskryf. Dit kan gelees word. Dis belangriker as ’n Koreaanse resepteboek in die gemiddelde Suid-Afrikaanse kombuis, maar minder belangrik as die Bybel. As enige iets waarde kan hê afhangende van die persoon of die situasie, dan kan enige iets wat enige iemand skryf oor sy of haar eie lewe, waarde hê.

So is dit dan ook met hierdie literêre projek.

Ek sit wel aan die einde met nuwe vrae, wat ek [aanvanklik] gereken het ek nie gaan vermeld in hierdie laaste hoofstuk nie [maar wat sover reeds genoem is in enkele aantekeninge]. Die vrae sluit aan by van die vraagstukke wat ek gedink het ek vir myself opgelos het deur die jare, maar wat teruggesluip het in die middel van die nag met skrikwekkende nuwe formulerings.

Hoe, om een voorbeeld te noem, definieer ’n mens die “self”? “Vind” jy jouself, of besluit jy wie jy wil wees, en word dit dan?

Hoe definieer ek konsepte soos “huis” en “plek” wat so gereeld gebruik is in hierdie bladsye, en wat mens altyd veronderstel almal op dieselfde wyse verstaan?

En nou dat ons op hierdie punt is, wat moet mens maak met die idee dat die raamwerk en beperkinge van taal van allergrootste belang is in filosofiese vraagstukke? Beteken dit “ek” is veel meer ’n produk van my kulturele herkoms, en veel meer afhanklik van veral die Afrikaanse en Engelse taalgemeenskappe as wat ek voorheen vermoed het? Sekerlik kan mens ’n bewussyn hê van die “self” sonder taal, dan nie? Maar kan ’n mens uitdrukking gee aan jou selfbewussyn as jy nooit ’n taal bemeester het nie, as jy nooit deel was van ’n gemeenskap wat ooreenkom oor die betekenis van die klanke waaruit ’n taal bestaan nie?

Wat is die mens dan, anders as ’n hoogs ontwikkelde soogdier?

En hoekom, terloops, is dit so belangrik om meer te wees as net nog ’n soogdier? Ek meen, eerder ’n soogdier as ’n reptiel, reg? Of is ek snobisties?

______________________