MAANDAG 5 JULIE 2004
I
“Die Persoonlike Agenda van Brand Smit” is ’n versameling van meer as honderd stukke wat handel oor een persoon se idees van wat dit beteken om te lewe, wat die mens nodig het om te kan oorleef en relatief suksesvol te kan funksioneer in die moderne wêreld, en wat dit moontlik beteken om “gelukkig” te wees.
Die stukke is gewortel in my eie lewe vir die eenvoudige rede dat ek myself as primêre laboratorium rot gebruik het – omdat ek niemand anders beter ken as myself nie. Die feit dat dit outobiografies is, impliseer nie dat ek dink my lewe is, of was sover interessanter as meeste ander mense s’n nie – die teenoorgestelde is heel waarskynlik nader aan die waarheid.
Veral die afgelope vyf jaar van my lewe [1999 tot 2004] was om verskeie redes bevorderlik daarvoor dat ek sekere vrae gevra het oor my eie lewe, ’n paar antwoorde in die proses uitgedink het, en sekere beginsels geïdentifiseer het oor wat ’n “gelukkige” lewe moontlik kan behels. Ek glo dat hierdie dinge relevant kan wees vir ander mense wat ook die vraag wil beantwoord wat dit vir húlle beteken om te lewe.
II
Die boek handel oor die volgende scenario: ’n Man het na hoërskool universiteit toe gegaan, en ’n kwalifikasie verwerf in die sogenaamde geesteswetenskappe. Benewens kennis en insig – wat hom later handig te pas sou kom – het hy ook in die proses daarin geslaag om duisende rande se studieskuld te akkumuleer. Hy het altyd geweet hy sal self verantwoordelikheid moet aanvaar vir hierdie skuld – sy ouers is al vir jare gewikkel in hul eie stryd om finansiële oorlewing.
Na universiteit het hy nie baie hard gesoek vir ’n betrekking van enige aard in sy eie land nie, om redes wat hy destyds net vlugtig kon formuleer. Agtien maande na hy sy laaste tersiêre kwalifikasie verwerf het, het hy na Suid-Korea vertrek om daar geld te gaan verdien as ’n Engelse onderwyser. Na twee jaar het hy teruggekeer na Suid-Afrika, en ’n heroïese, maar totaal mislukte poging aangewend om in te val by die “konvensionele gang van sake”. Agt maande later het hy teruggekeer na Noordoos-Asië. Vir die afgelope vyf jaar is hy woonagtig op die eiland van Taiwan.
Die hoof protagonis van hierdie verhaal is nou in sy vroeë dertigs. Hy besit geen eiendom nie. Hy besit nie ’n motorkar nie. Hy is nie getroud nie, en hy’t geen kinders nie. Hy is ook nie tans betrokke in ’n intieme verhouding nie. Hy is duisende kilometers van sy naaste familie af – wat hy baie mis, en van die land van sy geboorte. Hy het nie spaargeld van betekenisvolle proporsies nie, en hy is steeds besig om sy studieskuld te delg – stadig, maar darem.
Tog is hierdie man relatief tevrede met homself. Hoekom? “Die Persoonlike Agenda van Brand Smit” poog om die redes hiervoor uiteen te lê.
III
’n Jong man stap deur die Galery van Volwasse Lewens. Hy kyk met ’n mengsel van verwarring en ’n tikkie vermaak deur die uitstalling wat illustreer hoe vele volwasse mense hul tyd verwyl op aarde. Hy sien die werk wat mense doen, die huise, die kinders, die jaarlikse vakansies, die familie-saamtrekke en so aan.
Deur al die vertrekke en gange vol hangende portrette kry hy, so reken hy, ’n gebalanseerde beeld van goeie tye asook moeilike tye wat moontlik ook op hóm wag.
Dit is egter die werk wat volwassenes doen wat sy aandag spits. ’n Paar sogenaamde beroepe lyk vir hom ietwat indrukwekkend, maar sy oorwegende indruk is, “Jislaaik, vrek die mense nie van verveling nie?!” So sal hy aanstap na ’n volgende uitstalling van beroepe. “Sjoe,” sal hy hardop sê, “ek kan nie dink dat mense hierdie dinge doen, elke dag van hulle lewens tot hulle oud word nie!” Dan sal hy deur nog ’n paar vertrekke stap. “Goeie donder!” sal hy weer uitroep. “Hoe kan hulle van ’n mens verwag om sulke vervelige werk te doen?”
Uiteindelik raak die kurator van die galery moeg vir hierdie ongeskikte uitbarstings. “Jong man,” berispe hy die besoeker, “mense doen meeste van hierdie werk nie omdat hulle dit geniet nie. Hulle doen dit vir die geld. Het jou pa en ma nie vir jou vertel dat ook jý eendag ’n inkomste moet verdien nie?”
Stadig maar seker dring dit tot hom deur dat mense geld verdien om huise te kan bekostig, en karre, klere, kos, vakansies by die see, speelgoed vir die kinders, en dinge soos tydskrifte en daaglikse koerante. Hy besef ook dat party mense regtig baie oud raak, en as hulle dan nie meer ’n inkomste kan verdien nie, hulle moet leef op geld wat hulle weggesit het tydens die jare wat hulle wel werksaam was.
Tog kan hy nie wegkom van die gedagte dat hy aan baie beter maniere kan dink om sy tyd te spandeer nie. Hy het nie ’n probleem met die idee van werk nie; dis net dat hy aan talle ander voorbeelde kan dink van werk wat baie meer opwindend sal wees, wat aan hom ’n gevoel sal gee dat die wyse waarop hy agt-plus ure per dag spandeer, meer werd is as net monetêre kompensasie. Hy glo ook dat hy homself veel makliker kan toewy aan hierdie ander werk waarop hy veertig of meer ure per week kan spandeer.
Die man verwoord dan hierdie gedagtes aan die kurator, wat weer geïrriteerd uit sy stoel opstaan en vinger in die lug vir die man skree, “Daai werk gee nie vir jou genoeg geld vir ’n huis en ’n kar en kos en klere en vakansies en speelgoed en medisyne en koerante nie! Verstaan jy dan nie? Van watse planeet af kom jy …”
Teen die tyd wat die man weer die muwwe, koel vertrekke verruil vir vars lug en sonskyn, voel hy ietwat paniekerig. Hy verstaan die hele storie van geld verdien en oud raak en so aan, maar hoekom sien hy nie sy toekoms in soortgelyke beelde as dié in die uitstallings nie? En hoe op aarde kan hy in teenstand wees as dit dan so ’n groot galery is, met so baie portrette, en soveel mense wat daarvolgens hul lewens lei?
Wie is hý om te dink hy kan iets anders probeer?
IV
Dis soos ’n fietsslot, of ’n kluis. Jy draai die slot tot by ’n nommer, en iets kliek in sy plek in. Dan draai jy dit na ’n ander nommer, en weer kliek dit. Weer draai jy die wieletjie, en weer val iets in plek. Nadat al die tande in die regte groewe geskuif het, gaan die slot, of die kluisdeur oop, en jy kan voortgaan met jou lewe.
Ek is net ’n gewone mens. Ek het dieselfde basiese struktuur as almal, en soos almal se “kodes” effens anders is, is myne ook relatief uniek. Maar die uiteinde is gewoonlik dieselfde: Alles val in plek, die deur gaan oop, en jy stap in.
Miskien is die probleem nie dat my kluisdeur nog nie oopgemaak het nie. Dis dalk eerder ’n geval dat die deur wél oopgeswaai het, maar ek het tot dusver verkies om buite te bly, die deur te ondersoek, die slotmeganisme te bestudeer, en die ander mense waar te neem wat almal deur dieselfde proses gaan van “insig” in die lewe van die volwasse mens, en “nou verstaan ek wat ek moet doen”.
Dit mag dalk ook aan die einde blyk dat my neiging om alles te bevraagteken, juis my unieke “kode” was. Wat in plek moes val, het dalk perfek so gebeur. Ek het dalk ingestap – of op die spreekwoordelike fiets geklim, en ek doen dalk presies die werk wat ek altyd veronderstel was om te doen.
______________________