Maand: September 2003

DINSDAG 30 SEPTEMBER 2003

Ek dink toe, ek het 56 maande lank in Nommer 15 gebly, natuurlik gaan ek ’n bietjie verlore voel noudat ek nie meer daar hoort nie. En ek voel nog nie werklik of ek hoort, hier in … Benewelde Lig nie. Toe besef ek, ek het nie veel van ’n keuse nie: Een of ander tyd sal ek noodwendig my eie huis of woonstel moet koop, waar ek dan sal wéét ek behoort.

Die volgende gedagte het feitlik onmiddelik die vorige gedagte opsy geskuif: ’n Mens kan onmoontlik nie soveel premie wil plaas op fisiese adres as jou “plek in die wêreld” nie. Hoekom nie? Dit kan nie as ’n beginsel universeel en oor tydsgrense toegepas word nie!

Ons primitiewe voorouers het nie die konsep geken van private eiendom nie. Hulle het voortdurend getrek van plek tot plek. Elke keer as dit tyd was om te loop, het hulle die vuur laat doodgaan in hulle grot, hulle steenkoolsketse teen die wande miskien een laaste kyk gegee, gesorg dat al die oues en al die kinders op-tou is, en weggestap. En elke individuele lid moes tog ’n bewussyn gehad het van hoe en waar hulle behoort, dan nie? Wat sou aan hulle ’n bewussyn gegee het wat naastenby gelyk is aan die gevoel wat die moderne mens het as hy of sy weet hulle is waar hulle “behoort”?

Die antwoord lê in verhoudings, in gemeenskap met ander.

Elke keer wat ons voorouers hulle karosse styfgetrek en hulle spiese vasgevat het, het hulle in groepe getrek. Daar was mans en vrouens, kinders, broers en susters, en miskien nog ’n paar neefs en niggies. Die verhoudings wat elke individu met die ander gehad het – wat deur daaglikse kontak bevestig is – het aan hulle ’n bewussyn gegee dat hulle behoort aan iets wat groter is as net hulleself. Wat hulle gehad het, was ’n mobiele grondslag van plek en lidmaatskap.

As ek gedurende die huidige periode van my lewe in ’n intieme verhouding betrokke moes wees, sou die verandering van adres aansienlik minder steurend gewees het vir my “sense of belonging”. Hoekom? Omdat die verhouding vir my ’n sterker grondslag sou gee as fisiese adres.

Nietemin, omgewing moet tog ’n bydraende rol speel, of hoe? Selfs al is ek in ’n intieme verhouding betrokke met die liefde van my lewe, sal dit tog nie dieselfde wees om in Moskou te woon as in, sê, Pretoria of Johannesburg nie. Waar sy vandaan kom en waar ék vandaan kom sal natuurlik ook ’n rol speel. As sy ’n gebore en getoë Moskowiet is, sal sy tog sekerlik meer tuis voel in Moskou as ek, en ek sal weer meer tuis voel in … wel, enige van die plekke in Suid-Afrika waar ek al prente teen mure vasgeplak het.

Omgewing en fisiese adres speel wel ’n rol in die graad waartoe jy voel dat jy behoort. Maar ek glo dat verhoudings – noue, betekenisvolle verhoudings – ’n belangriker rol speel, en ’n meer standvastige grondslag verskaf.

* * *

Verhoudings is instellings waaraan jy behoort. Voorbeelde wat hierdie punt sal illustreer sluit in Romeo en Juliet, Sokkerspeler en Spice Girl, die Pous en die Katolieke Kerk, Brand en sy woonstel …

Romeo-en-Juliet is groter as net Romeo, of net Juliet. Om in ’n verhouding te wees, gee aan jou ’n meer konkrete sin van plek en identiteit as wanneer jy alleen is. Dis een van die redes hoekom mense so verlore en weerloos voel as ’n verhouding tot ’n einde kom; as die instelling wat jou deel gemaak het van iets groter as net jy, verbrokkel.

Familie- of gesinsverhoudings gee natuurlik ook aan jou ’n sin van plek en identiteit. Hoekom het ek foto’s van my familie teen my mure? Want dit is sigbare simbole van my lidmaatskap aan iets wat groter is as net die enkele ek. Vriendskappe tel ook onder hierdie klassifikasie. In ’n intieme verhouding met ’n ander volwasse persoon, ervaar jy egter ’n meer tasbare en konkrete bevestiging van lidmaatskap aan iets wat groter is as net die enkele jy.

Dieselfde waarde wat die foto’s teen my mure het, word ook gevind in ringe wat uitgeruil word by die huwelikseremonie, foto’s wat rondgedra word in beursies, en verskeie ander artikels wat dalk niks vir iemand anders sal beteken nie, maar vir die twee mense wat deel is van ’n intieme vennootskap, simbole is van hulle wedersydse erkenning van lidmaatskap.

Opsommenderwys: 1) Verhoudings – en veral vir die volwasse persoon, intieme verhoudings – is instellings waaraan die individu behoort. 2) Hierdie instellings is nie beperk tot ’n fisiese plek nie, en gaan saam waar die persoon hom- of haarself ook al bevind (indien dan nie altyd in fisiese terme nie, wel op wyses wat affekteer hoe die persoon voel en dink). 3) Hierdie instellings is groter as net die enkele individu, en dra ten sterkste by tot die bewussyn wat ’n persoon het van sy of haar plek in die wêreld.

Ten laaste kan ek net spekuleer watse verskil dit sou gemaak het aan my lewe hier in Taiwan as die “huis” hier was. Gestel my ouers, my twee susters, my swaers, ooms en tannies, en neefs en niggies was ook op hierdie stukkie aarde woonagtig, sou ek steeds gevoel het asof ek in ballingskap is? Sou ek steeds so vasberade geklou het aan die konsep van SUID-AFRIKA-AS-HUIS?

Sekerlik sal daar mense wees wat ’n alternatiewe posisie sal inneem op hierdie punt, wat sal praat van kultuur en landskap en klimaat en sulke dinge. Ek mis ook die berge, die see, die vlaktes, supermarkte waar mense Zulu en Sotho en Afrikaans praat, en waar jy biltong en melktert kan koop met dieselfde gemak as wat ’n mens ingelegde suurkool of ryswyn in hierdie deel van die wêreld kan koop. Maar al hierdie dinge is lawwe sout as jy nie die hoofbestanddeel het van betekenisvolle persoonlike verhoudings in jou lewe nie.

______________________

DINSDAG 30 SEPTEMBER 2003

Terwyl ek vanaand uit die Carrefour stap met nog goedkoop VCD’s en twee bokse ontbytpap, ontstaan die gedagte by my dat ek tot ’n baie groot mate ’n ongelukkige persoon is. Soos almal het ek my beter oomblikke, maar om die waarheid te sê voel ek al ellendig sedert ek hoërskool verlaat het (nie dat daai deel van my lewe ’n hedonistiese helrit was nie). Dit behoort nie vir jou as leser teen hierdie tyd te veel van ’n skok te wees nie, en dit was sekerlik geen geheim vir myself nie.

Die rede vir my voortdurende ellendigheid is gelukkig eenvoudig om vas te pen, siende dat ek meeste van my dae en nagte spandeer in diepe kontemplasie opsoek na oorsake vir presies sulke dilemmas – ek vind dit moeilik, selfs onmoontlik, om myself te verbind aan die hoofstroom van lewe waarbinne meeste van my tydgenote hulle bestaan voer (oftewel dan my karikatuur van die sogenaamde “mainstream”).

Waarom hierdie gebrek aan entoesiasme? Lang storie kort, ek glo dat die dood immer wagtend is. En as gevolg van die skadu van my eertydse geloofsoortuigings glo ek verder dat, wanneer jy voor die Hekke van die Hemel en die Hel staan, jy gevra sal word om te verduidelik wat jy met jou lewe aangevang het.

As jy antwoord dat jy ’n goeie vaste betrekking gehad het en regtig ’n aanwins was vir die maatskappy, sal die reaksie, in my opinie, heel waarskynlik wees dat dit nie goed genoeg is nie. As jy voortgaan deur by te voeg dat jy ook in ’n intieme verhouding betrokke was, en dat julle verhouding regtig ’n pragtige voorbeeld was aan ander, sal die antwoord miskien ’n glimlag ontlok, maar nie veel meer nie. Die aanvanklike reaksies sal jou miskien ’n bietjie gespanne laat, so jy verander dalk jou storie so effens. Jy vertel dat jy en jou maat ook reeds ’n afstammelinkie verwek het, en dat ’n tweede enetjie reeds driftig op pad is. “Veels geluk!” sal die Hekwag dalk sê, “maar gaan gerus voort.”

As jy aan die ander kant in die posisie is om te kan sê, “Ek het ’n boek geskryf oor die betekenis van die lewe, en ek het regtig ellendig gevoel meeste van die tyd,” mag jy, so glo ék in elk geval, dalk net ’n halwe kans hê op ’n plek in die paradys.

* * *

Hier sit ek dus met ’n bakkie vars ontbytpap, krappend aan meer notas oor my ellendige bestaan, opsoek na beter antwoorde oor die doel en betekenis van my lewe as dié wat ek reeds geformuleer het.

Ek reken die feit dat ek die woonstel wat ek vir 56 maande lank beset het, verlaat het om presies 4:39 vanmiddag,[1] vul my nie met hoe ek veronderstel ’n LSD-trip behoort te voel nie. Ek voel effens verlore. En die kakkerlakke in my nuwe hoofkwartier is nie bevorderlik vir ’n beter gemoedstoestand nie. Ek het ook ’n donkergroen laken oor my sitkamervensters gedrapeer, maar dit blyk ’n onaangename effek op my te hê – ’n bewuswording van intense afgeslotenheid.

Ten spyte van al hierdie dinge klou ek vas aan die oortuiging dat nuwe tye voor my lê. Ek oorweeg immers tans ’n transformasie van my totale wese – ’n algehele metamorfose. Ekis moeg daarvoor om ellendig te wees. Ek is moeg daarvoor om nie te “weet” nie. Ek is moeg daarvoor om rond te sweef soos ’n verkoolde stuk koerantpapier by ’n Saterdagbraai. Ek is selfs besig om hoogs ontevrede te raak oor my huidige finansiële situasie. Ek is ook moeg vir kakkerlakke, klam vloere, lugbesoedeling, gebreekte wasmasjiene, toilette waar die ring en die deksel verskillende, ewe afstootlike kleure is, en baddens net groot genoeg om my groottoon in te druk.

Ek beplan om hierdie skryfprojek klaar te maak en myself dan te kwalifiseer as … ’n rekenmeester. Ek sal onherkenbaar wees vir vriend, vyand en familielid. Ek sal ’n duur pak klere kantoor toe dra, en ’n duur horlosie sal aan my linkerpols hang. Aan my voete sal ek die beste kwaliteit skoene dra, mét sokkies. En ek sal ’n motorkar bestuur, en ’n nuwe huis bewoon – sonder kakkerlakke, in die regte deel van die dorp.

Beplan ek om “uit te verkoop”? Beslis. Ek beplan om alles in my vermoë te doen om my huidige oortuigings te verloën. Ek sal my bes doen om skaamte te kultiveer vir my jare van armoede en kreatiewe ambisies. Ek sal al my notaboeke verbrand. Ek sal nooit weer ’n pen besit nie, behalwe as dit ’n goue pen is wat aan my geskenk word deur ’n maatskappy as dankbetuiging vir jare se getroue diens. Ek sal elke aand láát werk in die desperate hoop dat ek bevorder sal word. Ek sal trou en twee kinders kry, maar ek sal nie eens aan ’n grassnyer vát nie omdat dit benede my nuwe status sal wees.

Ek sal die plakkaatseun wees van volmaakte geluk. En ek sal vergeet dat daar ooit ’n tyd in my lewe was wat ek nie “geweet” het nie, of wat ek probeer het om te “verstaan”.

Op hierdie punt moet ek myself egter in die rede val. My wasgoed moet opgehang word, en ek moet na die 7-Eleven toe stap om kakkerlak valletjies te koop. En na hierdie nuutste uitbarsting is my notaboek nog nader aan sy einde. Plus, ek kan definitief doen met ’n nuwe pen …

———————-

[1] Hierdie was reeds die Dinsdag na die Vrydag wat meeste van my besittings en meubels na die nuwe woonstel toe gekarwei is. Ek het tot op hierdie Dinsdag nog heen en weer gery met plastieksakke vol ou koerante en kosbare ornamente.

______________________

DONDERDAG 25 SEPTEMBER 2003

Is die issue van “ballingskap” steeds relevant?

Die einde van hierdie literêre projek kom nie net omdat ek genoeg bladsye vol getik en geskryf het vir die totaal om ’n “boek” genoem te kan word nie. Ek glo – miskien omdat ek regtig wíl glo – dat ek nou ’n beter begrip het van hoe dinge werk as wat die geval was tien jaar gelede. Ek het ’n paar beginsels geïdentifiseer wat ek glo geldig is vir alle mense, en oor alle tye heen. Nie een van hierdie insigte of beginsels is oorspronklik nie; dit was nietemin belangrik dat ek dit self, op my eie tyd, moes uitsorteer, en in my eie woorde moes weergee. Ek het ook nou ’n meer gevorderde waardering van my eie naam (by wyse van spreke), en ek het ’n vae idee ontwikkel van hoe ek inpas in die massa lewe buite my woonsteldeur.

Is die issue van ballingskap, so sentraal in die “verhaal” van hierdie projek, egter steeds relevant? Is dit steeds belangrik dat ek moet “huis” toe gaan?

Hierdie projek het ’n ewolusie ondergaan. Ek het nie oorspronklik die skryfproses onderneem met die idee van ’n boek as ’n eindresultaat nie. Al wat ek geweet het, was dat ek onseker was oor sekere dinge in my lewe, en dat dit gehelp het om dinge neer te skryf. Om te skryf is ook ’n goeie manier om lang dae en nagte produktief te spandeer as jy die wêreld buite jou voordeur meestal vermy. Skryfwerk was, en is ook steeds my hoofbron van vermaak, benewens die feit dat dit my vat van punt A na punt B in sielskwessies.

So ook het ek nie hierdie tweede rondte van ballingskap [na die eerste een in Korea] op myself geforseer met die doel om antwoorde te kry op vrae nie. Hierdie projek het begin as ’n gekrap in notaboeke en op weggooipapier, en as briewe aan vriende en familie. My reis na Taiwan het begin as die beste roete uit kantoorwerk en ’n bediendekamer. Maar wat kan jy doen as sekere vrae hulleself aan jou opdring, of nog erger, as ’n boek aan die binnekant van jou skedel klop, en “ballingskap” blyk die enigste manier te wees om aandag te gee daaraan?

Is ek dan, vir die derde keer, steeds in ballingskap? Het ek steeds nodig om huis toe te gaan?

______________________