Suid-Afrika is waar ek die meeste van my behoeftes en ambisies kan vervul. Die enigste behoefte wat ek nie hier kan vervul nie, is die behoefte om “verder” te leef – om deel te wees van ’n groter wêreld. Selfs al het jy maar net ’n gewone lewe in ’n ander land, het dit altyd ’n dimensie van “verder” as net die plek waar jy groot geword het. Jy verbreed jou verwysingsraamwerk, jou lewenservaring, jou eerstehandse kennis van die wêreld.
Watse behoeftes kan ek hier, in Suid-Afrika, vervul? Die behoefte om deel te wees van ’n gemeenskap, om êrens te behoort, om ’n rol te speel, om betrokke te raak, om ’n herberg op eie turf op te bou, steen-vir-steen, boek-vir-boek, stoel-vir-stoel, mat-vir-mat, en een aandenking op ’n slag.
Ek het maande gelede al die insig gehad dat ek nie sommer net een dag in ’n middelklas voorstad wakker gaan word nie, dat ek nie hulpeloos ingesuig gaan word in die middelklas in nie. Die waarheid is, selfs al werk jy doelgerig daaraan vir jare om ’n Voorstedelike Kleinburger te word, is daar geen waarborg dat jy een sal word nie, siende dat jy omtrent ’n vlekvrye kredietrekord moet hê voor jy op die uitnodigingslys kan kom vir ’n tee-party in die gemiddelde voorstad. Selfs al kwalifiseer jy, hang dit steeds van jou af – wil jy werklik hierdie lewe hê?
Wat ek wil doen, is om ’n inkomste te genereer van my huis af. Die mees ambisieuse, mees ideale manier om dit te doen, is om ’n voltydse skrywer te wees. Om my inkomste aan te vul, kan ek deeltyds klasgee – EFL, geletterdheidskursusse, en so aan.
[Die kantoorwerk] wat ek op die oomblik doen, is instrumenteel tot hierdie ideaal. As ek weer oorsee gaan oor ’n paar maande, sal dit ook goed wees. Die verskil is dat ek op hierdie stadium in ’n plek is waar ek sekere belangrike behoeftes kan vervul – presies waarvoor ek in die eerste plek teruggekom het Suid-Afrika toe.
Ek bevind myself op ’n straathoek, met ’n snaakse jas en ’n hoed op my kop, besig om na karre te staar wat mense werk toe pendel.
Maar kom ons kom by die punt. Ek het ’n paar opsies:
1. Om ’n entrepreneur te wees
2. Om weer in die buiteland werk te probeer kry
3. Om plaaslik werk te probeer kry
Wat betref die eerste opsie: Dit was die plan waarmee ek hier aangekom het op 6 Mei. Intussen het ek uitgevind dat dit tyd en geld sal vat voor ’n mens kan begin geld maak met ’n projek. Ek glo dat dit ’n risiko sal wees om myself uitsluitlik op hierdie opsie toe te spits, onder die huidige omstandighede.
Wat betref opsie twee, wat is die voordele daarvan om nou weer oorsee te gaan? Geld om studieskuld te betaal, en geld wat ek kan spaar om ná tussen ses en agtien maande terug te kom en in projekte te belê. Daar is ook die voordeel van reiservarings. Wat is die nadele? Ek is op hierdie stadium gereed om myself te verbind aan dinge – en dis ’n moerse erkenning, in ag genome my ou weersin aan die idee. Ek het ’n geweldige sterk behoefte om êrens te behoort, om betrokke te wees by organisasies en by mense, en myself te verbind aan verhoudings, en aan planne, en idees. Die dinge waaraan ek myself wil verbind is hier – in Suid-Afrika. As ek nou weer oorsee moet gaan, moet ek weer die vervulling van hierdie behoeftes op die langtermyn skuif, ’n paar tapes en ’n paar boeke en ’n paar ander los items in my rugsak gooi, en myself weer tydelik elders anders gaan vestig. Dit is teenstrydig met alles wat ek hierdie laaste paar maande gedink en besluit het. Verder is daar geen waarborg dat ek meer geld sal kan maak oorsee as wat ek op die medium- en langtermyn kan maak in my eie land nie. Laastens, wat presies wil ek oorsee doen? Ek is nie juis ekstaties oor die moontlikheid om weer English Teaching te doen in die Verre Ooste nie, en ek sien beslis nie kans om in Engeland my humeur vir ’n klomp ongeskikte kinders te gaan verloor nie.
Nou, opsie drie. Wat sal dit my baat om werk te kry in Suid-Afrika? My belangstellings is wyd, so ek hoef nie myself te beperk tot ’n spesifieke beroepsveld, of ’n bepaalde tipe werk nie. Enige iets wat rofweg binne my belangstellingsveld val, sal oukei wees, solank dit vir my ’n basiese inkomste gee. Ek hou in elk geval my oë oop, en my ore op die grond, vir ander projekte en idees om so ’n basiese inkomste aan te vul.
Woensdag 10 Junie 1998
Hier volg die konklusie van bogenoemde bespreking: Johannesburg bied tans vir my al die geleenthede wat ek wil aangryp, en dit stem die meeste ooreen met wat ek tussen Februarie en April in Korea besluit het. Ander opsies, soos English Teaching in die Ooste, of om Engeland toe te gaan, bied voordele wat Johannesburg nie noodwendig bied nie. Maar alles in ag genome, vergestalt Johannesburg tans by verre die meeste van dit wat ek nou met my lewe wil doen, en waarin ek belangstel.
Die kruispad waarby ek nou staan, is aan die een kant om soos ’n poep te wees – vir ’n klein rukkie te stink voor ek in die niet verdwyn. Aan die ander kant kan ek die uitdaging aanneem wat voor my lê: om my rekening (by wyse van spreke) met die establishment te vereffen, en dan die vryheid te hê om te kan kies wáár, hóé en op watter terme ek ’n verhouding met hierdie establishment sal hê.
Woensdag 27 Mei 1998
Dis my vierde week terug in Suid-Afrika.
Een aspek van my beplanning in Korea waar detail redelik skaars was, was die sogenaamde “entrepreneur projekte”. Wat sou dit behels? Ek het geweet dis ’n swakpunt in my beplanning, maar ek het gereken as ek eers by die huis is, sal ek met mense kan praat wat meer weet van hierdie dinge.
Dis drie weke later. Wat ek uitgevind het sover, bevestig wat ek vermoed het. Om die waarheid te sê, as jy ernstig is daaroor om geld te maak – wat ek vermoed meeste mense nie werklik is nie, is daar meer as genoeg boeke beskikbaar oor alles wat ’n mens nodig het om te weet.
Kortom, as jy glo geld gee jou mag, en jy’s desperaat genoeg om hierdie mag te bekom, is die pad wat jy moet loop nie ’n hoogs geheime, slegs bekend aan ’n gelukkige minderheid vergroeide voetpaadjie nie. Dis ’n goed gekarteerde pad, dog ’n pad wat ek glo meeste mense – wat die potensiaal het om dit te kan loop – nie kies om een of ander rede nie.
Een probleem is dat om ’n projek aan die gang te kry en dit sover te ontwikkel dat dit geld maak, jy ten minste ’n paar maande nodig het. Daar is natuurlik projekte wat vir jou vinniger ’n inkomste kan gee, maar weereens vat dit tyd om aan so ’n projek te dink.
Feit is, jy kan nie in ’n kombuis ingaan en dink jy gaan ’n meesterstuk opkook net omdat jy honger is nie. Selfs die beste sjefs het sekere dinge nodig: die regte bestanddele (geld), ’n goeie resep (metodes, konkrete planne, of spesifieke projekte), en tyd – as die sjef nie genoeg tyd het nie, gaan die eindresultaat rou wees, of dit gaan bloot platval.
Wat stel ek voor? Ek mag dalk minder as ses maande nodig hê om ’n suksesvolle projek te loods, maar vanuit die staanspoor moet ek voorbereid wees om ten minste só lank te spandeer op navorsing en voorbereiding. Ek moet ook finansieel voorbereid wees om in al my behoeftes te kan voorsien vir ten minste ses maande.
’n Plan van Aksie, dus: ’n Goeie plan vandag is beter as ’n perfekte plan môre. Ek moet ’n Plan van Aksie formuleer vir Vandag, in ag genome Vandag se Situasie, Vandag se Probleme, en Vandag se Behoeftes. Ek moet alles wat ek voorheen gesê het, heroorweeg, en alles herbeplan in ag genome die kennis wat ek vandag het oor my situasie.
Nou goed, ek gaan nie maande se gedagtes hier opsom nie. Dis voldoende om te sê ek soek steeds na dieselfde ding, naamlik die vermoë om keuses te kan maak en te kan oorgaan tot aksie. Hoe ek hierdie vermoë gaan bekom, is slegs ’n middel tot ’n doel.
Wat toewyding aan ’n middel betref – kom ons noem dit argumentsonthalwe ’n “plan” – kan ek sê dat ek nie tans besig is met ’n spesifieke idee nie. Dit kan gesê word dat ek in ’n oorgangsfase is tussen Korea en die Volgende Plan. Dit is wat ek nou hier sit en doen. Ek is besig om die Volgende Plan te bedink.
[Hierdie stuk is een van die redes hoekom ek tussen 1999 en 2004 soveel keer so naby daaraan gekom het om Taiwan te verlaat en terug te gaan Suid-Afrika toe, en tog nooit die stap geneem het nie. Ek het dit gevrees om weer by iemand anders se kombuistafel te sit en hierdie tipe joernaalinskrywing te maak.]
Ek is 18 dae van Singapoer af, 21 dae van Johannesburg af. Ek het nog twaalf werksdae (en een klas) oor. Twintig kilogram bagasie is reeds weggestuur. Ek gaan tans deur my ou koerante. Ek beplan om volgende week absoluut niks te doen nie, net op my rusbank te sit en te wag vir die tyd om verby te gaan.
Ek voel opgewonde, ietwat angstig, miskien so snars sentimenteel. Alle vorige verwysings na hierdie tyd was altyd gemaak binne ’n sekere konteks – werk, mense, weer, geld, ervarings, tyd, emosies, ensovoorts. Noudat die langverwagte “laaste dae” aangebreek het, dink ek aan al daai tye, maar uit die aard van die saak word ek sterker beïnvloed deur die huidige realiteit.
Die afgelope maand of drie was soos ’n vergrootglas. Ek weet ek is by ’n kruispad, ’n belangrike nuwe deel van my lewe, en die brug wat daarna lei, word eersdaags oorgesteek. Hierdie is een van daai tye wat ek later sal onthou as intellektueel en emosioneel betekenisvol. Dit is die grond waarin diep betekenis gekweek word, die tipe tyd waarna mens later sal verwys as ’n rigtingwyser, ’n bepaler van toekoms. Die pad wat ek binne ’n week of drie sal binnestap, sal vir altyd sy begin hê in Korea, en in hierdie laaste dae.
Mens voel tog lus om te vra, opsommenderwys: Wat nou?
Ek gaan fokus op dit wat vir my belangrik is – kennis, vryheid van ’n wêreld wat nie vir my sin maak nie en wat geen aantrekkingskrag hou vir my nie, en ekonomiese onafhanklikheid. Hierdie drome, en veel meer is binne my bereik in my eie land.
Ek moet my drome najaag tot hulle vervul is, of tot daar nie meer lewe oor is in my nie. Ek het dit geweet toe ek hier aangekom het. Ek weet dit nou.
Ek het ’n volle sirkel gemaak. Ek is gereed.
Postscript, twee
Sondag 19 April 1998
Ek het groot geword in ’n wêreld waar die dominee die hoogste gesag in die gemeenskap was wanneer dit gekom het by etiek, moraliteit en teologie, en waar die staatspresident die hoogste gesag was op die gebied van politieke reg en geregtigheid. As hierdie twee karakters gesê het wit baasskap is reg, dan was dit inderdaad so. Hoe anders?
Genoeg daarvan. Ek het uiteindelik lig gesien op al dié gebiede. Vandag leef ek in ’n wêreld waar daar geen duidelike lyne, of merkers is wat die pad kan aandui wat ’n mens moet stap nie. Elke mens moet dit vir homself uitsorteer.
Wat ek wel geleer het, is dat geld belangriker is as baie ander dinge in die lewe. Hoe meer jy het, hoe beter. In die wêreld waarin ek leef, is dit elke persoon vir homself. Daar’s min genade vir ’n arm ou, en baie belonings vir die ryk man of vrou.
Ek is nie geïnteresseerd in die illusie van sekuriteit wat maatskappye belowe nie. Mense bou hulle huise op fondasies wat deur ander mense of besighede verskaf of geleen word, net om een dag tot hulle skok en smart, en dié van hulle familie, uit te vind dat dit oornag kan verkrummel. Hoekom moet ek myself onderwerp aan so ’n wêreld, as ek reeds oor hierdie kennis beskik, en reeds die skok, smart en vernedering ervaar het?
Waar is mý plek in hierdie wêreld? Die antwoord is, ek het nie ’n plek nie. As ek sonskyn op my vel wil voel, moet ek dit self op my eie manier met die Bron uitsorteer. Ek moet vergeet van selfaangestelde Agente van die Son wat mens warmte en lig belowe, maar op húlle terme.
Postscript, drie
’n Brokkie inligting uit ’n ander bron:
“People who are believers in themselves are usually pessimistic about the world, but optimistic that they can make a difference, can persevere, by going against society’s grain, trends and habits because conformity is the bottom line that must never be crossed. Mad at the world but secure in their own, these people are like missionaries, seeking converts to subscribe to their own views. They are pessimistic about the fact that the majority will never change, but optimistic that they will personally make a difference.”
(Korea Herald, 25 Oktober 1996)
Postscript, vier
Vrydag 24 April 1998
Elke nou en dan kom die vraag oor ’n enkele ambisie, ’n enkele fokus weer op. In baie gevalle het dit te make met ander mense se persepsie van jou – of dan ten minste wat jý dink hulle van jou dink. Wanneer hierdie vraag opkom, voel jy soms die dringende en intense behoefte om ’n plakkaat om jou nek te hang wat sê: “This is what I am. This is what my life is about.”
Daar is ook tye wat mens in die versoeking is om uitdagend te wees en te sê: “Ek weet wie ek is. Ek weet wat my drome en ambisies is, en ek gee in elk geval nie om wat ander mense daarvan dink nie.”
Die probleem is, min mense is so selfstandig en vol selfvertroue dat wat ander mense van hulle dink, absoluut nie ter sake is nie. Ten spyte van die feit dat ek soms dink ek is immuun daarteen, is die teenoorgestelde eerder waar – ek is baie bewus van ander se opinies van wie ek is, en wat ek doen.
Dit laat my met ’n duidelike probleem. Siende dat ek nie ’n enkele woord – “Student”, “Ingenieur”, “Joernalis” of “Onderwyser” – om my nek kan hang nie, word ek blootgestel aan beskouings of indrukke van ander dat ek ’n onrealistiese dromer is – ’n man van groot woorde, maar nie van aksie nie.
Drie moontlike oplossings kan in hierdie verband voorgestel word: 1) Ek kan al die mense wie se opinies en beskouings van my ek as belangrik ag, vermy; 2) ek kan hoop op konkrete sukses binne ’n redelike tydperk, gesteun deur verbale versekering dat die sukses deel is van die “bigger picture” wat ek in gedagte het; 3) ek kan mense om die bos probeer lei met iets wat hulle sal beïndruk vir die oomblik, soos dat ek beplan om binne ’n maand of twee Europa toe te gaan, of so iets.
Daar lê ’n harde pad voor my. Ek moet verwag dat meeste mense nie beïndruk sal wees met my breedvoerige verduidelikings van my drome en ambisies nie. Ek moet verwag dat meeste mense gaan dink ek is ’n “onrealistiese dromer, ’n man van groot woorde maar nie van aksie nie.” Verwag dat dit soms gaan tref tussen die ribbes.
Ter afsluiting, en met die oog op hernude fokus, hoe sou ek antwoord as ’n vreemdeling – of ’n vriend – die vraag oor ’n enkele ambisie, “a singular determination” in my rigting slinger?
“Mag – om te kan doen wat ek wil doen,” sal ek antwoord sonder om in sy rigting te kyk, asof ek dit vir almal sê wat ooit wou weet, of wat wou vra maar nie ’n antwoord verwag het nie, of wat gevra het, maar nie voorheen verstaan het nie.
Laat ek jou ’n storie vertel van twee reisigers. Die een ou kom by ’n kruispad. Hy kyk in elke rigting, stap na die kassies wat by die begin van elke pad staan en neem ’n brosjure van elk. Dan lees hy elkeen sorgvuldig deur. Na ’n tyd gaan sit hy eenkant op ’n rots en vra hardop vir homself: “Watter een van die paaie moet ek vat?” So hou hy aan met dink, en die tyd gaan verby.
Die seisoene kom en gaan, en steeds sit hierdie ou op sy rots by die kruispad. En hy dink. Elke nou en dan haal hy ’n notaboekie uit sy hempsak en maak ’n paar aantekeninge. Dan dink hy nog. Van tyd tot tyd staan hy op, stap vir ure lank in die rondte, stop elke nou en dan, maak weer ’n paar aantekeninge, en gaan sit weer.
So sien hy ander mense kom en gaan. Soms sien hy iemand indraai by ’n pad, net om ’n paar maande later te sien hoe dieselfde persoon weer uitstruikel met ’n paar kneusplekke, ’n wond of twee, en miskien ’n hemp of ’n baadjie wat ’n skeur weg het. Dan sal hierdie persoon ’n rukkie staan, sy asem terugkry, en by ’n ander pad indraai. Die ou op die rots sal net sy kop skud, en weet hy doen die regte ding om eers te dink oor dinge. Hy wil tog nie soos daai ou opeindig nie, sal hy altyd reken. Later sal hy weer al om die rots stap, in dié rigting kyk, in daai rigting kyk, notas maak, en weer gaan sit, gesig in die hande.
Toe, een helder herfsdag, verskyn daar ’n ander ou op die horison. Toe hy by die kruispad kom, gaan sit hy op sy hurke. Hy snuif vir ’n oomblik die lug, kyk in ’n oostelike rigting, dan noord, en dan wes. Dan staan hy op, gooi sy sak weer oor sy skouer, en draai by een van die paaie in.
Die man op die rots hou hierdie ou dop. Soos die man wegstap, klap die ou op die rots sy tong en skud sy kop. Hoe kan hierdie man dan sommer net so besluit, wonder die ou, terwyl hý al jare daar sit en peins oor watter pad hy moet vat? Na soveel voorlopige konklusies, soveel stories wat mense hom vertel het oor die verskillende paaie, kan hy nog steeds nie besluit watter pad die beste is nie!
Vererg spring die ou toe van sy rots af en roep agter die man aan. Die man, wat alreeds ’n ent weg is, gaan staan, en kyk om. Die sitter drafstap hom tegemoet.
“Wag ’n bietjie … ek het jou dopgehou van daai rots af,” sê hy toe hy by die ou aankom, “en ek het gesien hoe jy hier arriveer. Ek het gesien hoe jy die lug snuif, en sommer net ’n rigting instap. Ek sit al hier vir jare lank. Ek weet alles van al die paaie af. Ek het al baie mense gesien kom en gaan, en ék kan nog steeds nie met sekerheid sê watter pad die beste is vir my nie. Meeste mense huiwer ten minste ’n dag of twee voor hulle ’n pad kies. Maar jý? Jy snuif die lug en begin net te stap! Hoe kan jy so seker wees van jou keuse?!”
Die ou kyk na die sitter, sug dan, en sê: “Jy sit nou al vir jare op daai rots. Jy’t al die opsies oor en oor bedink, heel moontlik al boeke vol aantekeninge gemaak. Maar wat het jy van al die jare se sit en dink? ’n Rots, en dis nie eens jou eie nie!
“Soos jý weet ek daar’s struikelblokke in hierdie pad wat ek gekies het. Daar wag mooi dae … en daar wag heel waarskynlik onweersdae, omstandighede wat my sal laat twyfel of ek die regte pad gekies het. Elke pad het hierdie elemente van onsekerheid.
“Die idee,” gaan die ou voort, “is nie om die pad te kies met die minste struikelblokke nie. Die idee is om jouself toe te wy aan ’n pad ongeag die struikelblokke, ongeag die risiko’s, ongeag mooiweer of onweer. Om jouself toe te wy aan ’n pad tot jy die einde van daai pad bereik het.
“As jy jouself toewy aan ’n pad, aanvaar jou medereisigers jou. Dan weet jy: jy hoort op daai spesifieke pad, op daai spesifieke tyd.
“By elke kruispad sien ek mense soos jy, mense wat vir jare lank op ’n rots sit en met hulleself argumenteer oor watter pad die ‘regte’ een is. Daar is nie ’n absolute ‘regte pad’ nie! Wat daar is, is toewyding. En dít kan enige pad die regte pad vir jóú maak.”
Die sitter laat sak met die hoor van hierdie woorde sy kop, en staar peinsend voor hom in die stof. Toe hy weer opkyk, is die ander ou reeds oor die eerste heuwel.
* * *
’n Paar dae later kom ’n afgematte reisiger by die kruispad aan. Hy sien eenkant ’n rots, en stap soontoe. In die lig van die laatmiddagson vang sy oog ’n inskripsie: Die regte pad vir jóú, is die pad waaraan jy toegewyd is. En as jy toegewyd is aan ’n pad, is dit die regte pad vir jou.
