BrandSmit.net

WOENSDAG 1 OKTOBER 2003

Identiteit is soos ’n eksterne kenteken (of versameling kentekens) wat ons ronddra en vertoon om aan ander te wys wie ons is. Identiteit help ons ook om die verhouding te verstaan tussen ons en ons omgewing en alles en almal wat deel is daarvan. Wát ons is, strek egter veel dieper as wié ons is. Ek glo verder dat identiteit ’n oorlewingsmeganisme is wat ons spesie aangeleer het in die proses van ewolusie, omdat vroeër meganismes wat dieselfde funksies gehad het as identiteit vandag, tot ’n groot mate afgestomp geraak het.

Elkeen van ons kan ’n hele lys dinge aframmel, wat almal wat wou weet sou oortuig dat ek nie Ronald Reagan is nie, en jy heel moontlik nie Napoleon Bonaparte nie. Ons het name, nasionaliteite, moontlik beroepe, telefoonnommers, selfoonnommers, identiteitsnommers, paspoortnommers, kredietkaartnommers, adresse, bloedtipes, alma maters, herinneringe van hoërskool, belangstellings, gunsteling vakansieplekke, ambisies en drome … net om ’n paar te noem. Maar nie een van hierdie dinge, of die hele klomp saamgegooi, is meer as net inligting óór ons nie.

’n Plant, hoe diep sy wortels ook al in die grond is, ís nie die grond nie. Die plant bly ’n plant, en die grond bly grond. Ons identiteite is moontlik iets soortgelyks. Die plant het die grond nodig om te oorleef in die tuin. Ons – vlees-en-bloed, verstandelik aktiewe, lewende organismes – het identiteit nodig om te kan oorleef, in die eerste plek, en dan verder, om behoorlik te kan funksioneer in die omgewing waarbinne ons lewens uitgeleef word. Al die elemente waaruit individuele identiteit saamgestel word, is groter as die individu en sy of haar identiteit: taal, nasionaliteit, voorouers, geskiedenis, en so meer. Die manier hoe ’n individu elemente van identiteit onttrek – by wyse van spreke – uit sy of haar omgewing, is dus, op ’n manier, soortgelyk aan ’n plant wat voedingstowwe onttrek uit die grond ten einde te kan oorleef.

As die formulering van jou ware identiteit nie die einddoelwit is nie, wat is? ’n Aanvanklike antwoord blyk te wees, “plek in die wêreld”. Geen mens kan sy of haar plek in die wêreld vind of definieer sonder om eers uit te sorteer wie hulle is in verhouding met alles om hulle nie. Identiteit is die middel tot hierdie doel.

Hoekom wil ons weet waar ons “plek in die wêreld” is, waar ons “behoort”?

Alle tekens dui daarop dat ’n spanningslose toestand die primêre strewe is van alle organismes – insluitende die mens. Soos ons almal weet, is daar meer dinge wat spanning veroorsaak in ons lewens as wat ons in een leeftyd kan aftel. Daar is dinge wat ons fisiese bestaan bedreig; dinge wat ons sielkundige welstand bedreig; die oervrees om te verdwyn in die nietigheid die dag wanneer ons sterf. Dan is daar die kakofonie van tale, kulture, subkulture en ander verskille tussen ons dat ’n mens amper wil glo dis ’n wonderwerk dat ons mekaar nie uitmoor ter wille van ons eie kanse op oorlewing nie … of eerder, dat dit nie méér gebeur as wat alreeds die geval is nie. Die primêre strewe van ’n spanningslose toestand manifesteer in die begeerte om veilig te voel, in die sterk drang om onsself te beskerm.

Een relatief effektiewe manier om onsself te beskerm, om ietwat veiliger te voel, en ’n bietjie beter te voel oor die moontlikheid van verdwyning, is om te wees tussen ander “soos ons”. Hierdie beginsel is so oud soos die lewe self, en dit manifesteer in nasionalisme, godsdiens, bloed-is-dikker-as-water, vriendskappe, subkulture, die manier hoe wilde diere van dieselfde spesie saam groepeer, en in die geblaf van honde in die nag.

Die behoefte om veilig te voel stimuleer die behoefte daaraan om êrens te behoort. Ten einde lidmaatskap van een of meer groepe te bewerkstellig, benodig ons inligting oor onsself – daarom die soeke na identiteit.

Die probleem is dat hierdie “soeke na identiteit” in baie gevalle ’n uitgerekte proses is, en die drang na veiligheid – soos die redes om te vrees vir ons lewens – kan nie wag tot jy jou regte naam van die dakke kan uitskree nie.

Wat op aarde kan help om hierdie proses minder traumaties te maak, om jou angs te verlig as jy nog nie mooi weet wie jy is, en waar jy inpas nie? Anders gestel, wat kan jou angs verlig terwyl jy nog “soek” na jouself, en na jou plek in die wêreld? Die antwoord so naby soos die naaste beursie vol banknote: GELD.

Hoekom laat geld – of dan, om oor meer as genoeg geld te beskik – jou beter voel as jy nie seker is van jou identiteit nie? Geld verminder die noodsaaklikheid van (’n goed gedefinieerde) identiteit deurdat dit die oorspronklike behoefte aan ’n bewussyn van persoonlike veiligheid en sekuriteit bevredig. Geld koop kos, klere, ’n dak oor die kop en deure en hekke met grendels en slotte; geld koop ook die dienste van ’n tandarts wanneer jou tande pyn, die hulp van dokters as iets anders verkeerd is, en dit koop medisyne in die geval van siekte en ’n bed in ’n goeie hospitaal in ernstiger gevalle; geld koop vermaak, geselskap, en in meer gevalle as wat meeste sal erken, is geld ook direk of indirek bevorderlik vir die ontwikkeling van vriendskappe. Om op die langtermyn toegang te hê tot voldoende kapitaal, is om te weet dat al bogenoemde beskikbaar is wanneer dit benodig word; om te weet dat al bogenoemde beskikbaar is wanneer dit benodig word, is om veilig te voel.

Beteken dit hoe ryker die ou is, hoe minder hoef hy te weet oor homself? Nie heeltemal nie. Hoe ryker die ou is, hoe beter die kans dat hy gaan voel sy bestaan, vir nou, is beter verskans as dié van die boemelaar in die rioolpyp. En hoe beter hy voel oor sy kanse op oorlewing, hoe minder sy dringende behoefte aan alternatiewe maatreëls om ’n bewussyn van sekuriteit te bewerkstellig – naamlik die oortuiging dat hy êrens behoort, saam met iemand of ’n groep mense. Om te verskyn buite die gemak en beskerming van sy veilige tuiste, mag wel die persoon se sin van persoonlike veiligheid verminder, wat die behoefte sal stimuleer om te wys waar en hoe hy behoort – dat hy [X] is in ’n omgewing waar meeste mense verstaan wat [X] beteken. Natuurlik sal geld uiters handig te pas kom in die aanskaffing van toepaslike (en in vele gevalle voorafverpakte) Kentekens van Identiteit – vryelik beskikbaar op die Internet, uit bestel-per-pos katalogusse, of ’n wye keuse van poetsblink inkopiesentrums.

Wat ook al die verskil tussen die kind van geld en die res van die samelewing se kinders wanneer dit kom by identiteit, dit verander niks aan die feit dat, selfs al kan jy ’n boek skryf oor jou eie identiteit en oor jou persoonlike agenda in hierdie wêreld, dit steeds nie die volle waarheid omsluit oor wát jy is nie.

In terme van materie is jy soveel pond vleis, soveel liter bloed en soveel meter vel. En het jy regtig wetenskaplikes nodig om aan jou uit te wys tot watter graad jy dieselfde is as ’n hond of ’n bobbejaan?

Die vraag na WIE jy is, is so prakties soos die regte moersleutel in ’n werkswinkel: Dit dien ’n doel, en die doel is ’n bewussyn van persoonlike sekuriteit.

WAT jy is, is egter moeiliker om vas te vat. As ons net soveel pond vleis en bloed en vel en bene minder of meer is as ons troeteldiere, met (meeste van die tyd) ’n brein wat meer ontwikkeld is, dan moet selfs ék wonder of ek my tyd mors deur te doen wat ek doen. Dan maak dit mos ten volle sin om skaamteloos geld na te jaag vir geen ander rede nie as die sekuriteit, en die vermaak en gemak wat dit kan koop.

Wat daarvan, moet mens uiteindelik vra, as ons net soveel pond vleis en been meer of minder is as ’n wilde dier, en niks meer nie? Of is die feit dat ons breine soveel meer ontwikkeld is, so belangrik dat ooreenkomste in organiese samestelling tussen die mens en ander “minder ontwikkelde” lewensvorme regtig nie eintlik saak maak buite die laboratorium nie?

Nog ’n vraag: Hoe affekteer dit ons ambisies, ons beskouing van gemeenskap, ons drome oor die toekoms, ons hoop vir die volgende geslag, as ons glo dat niks buite ons fisieke bestaan lê nie, as betekenis in die lewe en definisies vir goed en sleg gevind moet word binne dit wat ons kan dink en voel en ervaar – individueel, en as individue in gemeenskap met ander wat soortgelyke ervarings het? En hoe verander dit die onderwerp as dit moet blyk – bo redelike twyfel – dat ons meer ontwikkelde breine ’n aanduiding is dat die mens deel is van iets wat verder strek as dit waarvan kameelperde en kokkerotte en spinnekoppe deel is?

______________________

DINSDAG 30 SEPTEMBER 2003

Ek dink toe, ek het 56 maande lank in Nommer 15 gebly, natuurlik gaan ek ’n bietjie verlore voel noudat ek nie meer daar hoort nie. En ek voel nog nie werklik of ek hoort, hier in … Benewelde Lig nie. Toe besef ek, ek het nie veel van ’n keuse nie: Een of ander tyd sal ek noodwendig my eie huis of woonstel moet koop, waar ek dan sal wéét ek behoort.

Die volgende gedagte het feitlik onmiddelik die vorige gedagte opsy geskuif: ’n Mens kan onmoontlik nie soveel premie wil plaas op fisiese adres as jou “plek in die wêreld” nie. Hoekom nie? Dit kan nie as ’n beginsel universeel en oor tydsgrense toegepas word nie!

Ons primitiewe voorouers het nie die konsep geken van private eiendom nie. Hulle het voortdurend getrek van plek tot plek. Elke keer as dit tyd was om te loop, het hulle die vuur laat doodgaan in hulle grot, hulle steenkoolsketse teen die wande miskien een laaste kyk gegee, gesorg dat al die oues en al die kinders op-tou is, en weggestap. En elke individuele lid moes tog ’n bewussyn gehad het van hoe en waar hulle behoort, dan nie? Wat sou aan hulle ’n bewussyn gegee het wat naastenby gelyk is aan die gevoel wat die moderne mens het as hy of sy weet hulle is waar hulle “behoort”?

Die antwoord lê in verhoudings, in gemeenskap met ander.

Elke keer wat ons voorouers hulle karosse styfgetrek en hulle spiese vasgevat het, het hulle in groepe getrek. Daar was mans en vrouens, kinders, broers en susters, en miskien nog ’n paar neefs en niggies. Die verhoudings wat elke individu met die ander gehad het – wat deur daaglikse kontak bevestig is – het aan hulle ’n bewussyn gegee dat hulle behoort aan iets wat groter is as net hulleself. Wat hulle gehad het, was ’n mobiele grondslag van plek en lidmaatskap.

As ek gedurende die huidige periode van my lewe in ’n intieme verhouding betrokke moes wees, sou die verandering van adres aansienlik minder steurend gewees het vir my “sense of belonging”. Hoekom? Omdat die verhouding vir my ’n sterker grondslag sou gee as fisiese adres.

Nietemin, omgewing moet tog ’n bydraende rol speel, of hoe? Selfs al is ek in ’n intieme verhouding betrokke met die liefde van my lewe, sal dit tog nie dieselfde wees om in Moskou te woon as in, sê, Pretoria of Johannesburg nie. Waar sy vandaan kom en waar ék vandaan kom sal natuurlik ook ’n rol speel. As sy ’n gebore en getoë Moskowiet is, sal sy tog sekerlik meer tuis voel in Moskou as ek, en ek sal weer meer tuis voel in … wel, enige van die plekke in Suid-Afrika waar ek al prente teen mure vasgeplak het.

Omgewing en fisiese adres speel wel ’n rol in die graad waartoe jy voel dat jy behoort. Maar ek glo dat verhoudings – noue, betekenisvolle verhoudings – ’n belangriker rol speel, en ’n meer standvastige grondslag verskaf.

* * *

Verhoudings is instellings waaraan jy behoort. Voorbeelde wat hierdie punt sal illustreer sluit in Romeo en Juliet, Sokkerspeler en Spice Girl, die Pous en die Katolieke Kerk, Brand en sy woonstel …

Romeo-en-Juliet is groter as net Romeo, of net Juliet. Om in ’n verhouding te wees, gee aan jou ’n meer konkrete sin van plek en identiteit as wanneer jy alleen is. Dis een van die redes hoekom mense so verlore en weerloos voel as ’n verhouding tot ’n einde kom; as die instelling wat jou deel gemaak het van iets groter as net jy, verbrokkel.

Familie- of gesinsverhoudings gee natuurlik ook aan jou ’n sin van plek en identiteit. Hoekom het ek foto’s van my familie teen my mure? Want dit is sigbare simbole van my lidmaatskap aan iets wat groter is as net die enkele ek. Vriendskappe tel ook onder hierdie klassifikasie. In ’n intieme verhouding met ’n ander volwasse persoon, ervaar jy egter ’n meer tasbare en konkrete bevestiging van lidmaatskap aan iets wat groter is as net die enkele jy.

Dieselfde waarde wat die foto’s teen my mure het, word ook gevind in ringe wat uitgeruil word by die huwelikseremonie, foto’s wat rondgedra word in beursies, en verskeie ander artikels wat dalk niks vir iemand anders sal beteken nie, maar vir die twee mense wat deel is van ’n intieme vennootskap, simbole is van hulle wedersydse erkenning van lidmaatskap.

Opsommenderwys: 1) Verhoudings – en veral vir die volwasse persoon, intieme verhoudings – is instellings waaraan die individu behoort. 2) Hierdie instellings is nie beperk tot ’n fisiese plek nie, en gaan saam waar die persoon hom- of haarself ook al bevind (indien dan nie altyd in fisiese terme nie, wel op wyses wat affekteer hoe die persoon voel en dink). 3) Hierdie instellings is groter as net die enkele individu, en dra ten sterkste by tot die bewussyn wat ’n persoon het van sy of haar plek in die wêreld.

Ten laaste kan ek net spekuleer watse verskil dit sou gemaak het aan my lewe hier in Taiwan as die “huis” hier was. Gestel my ouers, my twee susters, my swaers, ooms en tannies, en neefs en niggies was ook op hierdie stukkie aarde woonagtig, sou ek steeds gevoel het asof ek in ballingskap is? Sou ek steeds so vasberade geklou het aan die konsep van SUID-AFRIKA-AS-HUIS?

Sekerlik sal daar mense wees wat ’n alternatiewe posisie sal inneem op hierdie punt, wat sal praat van kultuur en landskap en klimaat en sulke dinge. Ek mis ook die berge, die see, die vlaktes, supermarkte waar mense Zulu en Sotho en Afrikaans praat, en waar jy biltong en melktert kan koop met dieselfde gemak as wat ’n mens ingelegde suurkool of ryswyn in hierdie deel van die wêreld kan koop. Maar al hierdie dinge is lawwe sout as jy nie die hoofbestanddeel het van betekenisvolle persoonlike verhoudings in jou lewe nie.

______________________

DINSDAG 30 SEPTEMBER 2003

Terwyl ek vanaand uit die Carrefour stap met nog goedkoop VCD’s en twee bokse ontbytpap, ontstaan die gedagte by my dat ek tot ’n baie groot mate ’n ongelukkige persoon is. Soos almal het ek my beter oomblikke, maar om die waarheid te sê voel ek al ellendig sedert ek hoërskool verlaat het (nie dat daai deel van my lewe ’n hedonistiese helrit was nie). Dit behoort nie vir jou as leser teen hierdie tyd te veel van ’n skok te wees nie, en dit was sekerlik geen geheim vir myself nie.

Die rede vir my voortdurende ellendigheid is gelukkig eenvoudig om vas te pen, siende dat ek meeste van my dae en nagte spandeer in diepe kontemplasie opsoek na oorsake vir presies sulke dilemmas – ek vind dit moeilik, selfs onmoontlik, om myself te verbind aan die hoofstroom van lewe waarbinne meeste van my tydgenote hulle bestaan voer (oftewel dan my karikatuur van die sogenaamde “mainstream”).

Waarom hierdie gebrek aan entoesiasme? Lang storie kort, ek glo dat die dood immer wagtend is. En as gevolg van die skadu van my eertydse geloofsoortuigings glo ek verder dat, wanneer jy voor die Hekke van die Hemel en die Hel staan, jy gevra sal word om te verduidelik wat jy met jou lewe aangevang het.

As jy antwoord dat jy ’n goeie vaste betrekking gehad het en regtig ’n aanwins was vir die maatskappy, sal die reaksie, in my opinie, heel waarskynlik wees dat dit nie goed genoeg is nie. As jy voortgaan deur by te voeg dat jy ook in ’n intieme verhouding betrokke was, en dat julle verhouding regtig ’n pragtige voorbeeld was aan ander, sal die antwoord miskien ’n glimlag ontlok, maar nie veel meer nie. Die aanvanklike reaksies sal jou miskien ’n bietjie gespanne laat, so jy verander dalk jou storie so effens. Jy vertel dat jy en jou maat ook reeds ’n afstammelinkie verwek het, en dat ’n tweede enetjie reeds driftig op pad is. “Veels geluk!” sal die Hekwag dalk sê, “maar gaan gerus voort.”

As jy aan die ander kant in die posisie is om te kan sê, “Ek het ’n boek geskryf oor die betekenis van die lewe, en ek het regtig ellendig gevoel meeste van die tyd,” mag jy, so glo ék in elk geval, dalk net ’n halwe kans hê op ’n plek in die paradys.

* * *

Hier sit ek dus met ’n bakkie vars ontbytpap, krappend aan meer notas oor my ellendige bestaan, opsoek na beter antwoorde oor die doel en betekenis van my lewe as dié wat ek reeds geformuleer het.

Ek reken die feit dat ek die woonstel wat ek vir 56 maande lank beset het, verlaat het om presies 4:39 vanmiddag,[1] vul my nie met hoe ek veronderstel ’n LSD-trip behoort te voel nie. Ek voel effens verlore. En die kakkerlakke in my nuwe hoofkwartier is nie bevorderlik vir ’n beter gemoedstoestand nie. Ek het ook ’n donkergroen laken oor my sitkamervensters gedrapeer, maar dit blyk ’n onaangename effek op my te hê – ’n bewuswording van intense afgeslotenheid.

Ten spyte van al hierdie dinge klou ek vas aan die oortuiging dat nuwe tye voor my lê. Ek oorweeg immers tans ’n transformasie van my totale wese – ’n algehele metamorfose. Ekis moeg daarvoor om ellendig te wees. Ek is moeg daarvoor om nie te “weet” nie. Ek is moeg daarvoor om rond te sweef soos ’n verkoolde stuk koerantpapier by ’n Saterdagbraai. Ek is selfs besig om hoogs ontevrede te raak oor my huidige finansiële situasie. Ek is ook moeg vir kakkerlakke, klam vloere, lugbesoedeling, gebreekte wasmasjiene, toilette waar die ring en die deksel verskillende, ewe afstootlike kleure is, en baddens net groot genoeg om my groottoon in te druk.

Ek beplan om hierdie skryfprojek klaar te maak en myself dan te kwalifiseer as … ’n rekenmeester. Ek sal onherkenbaar wees vir vriend, vyand en familielid. Ek sal ’n duur pak klere kantoor toe dra, en ’n duur horlosie sal aan my linkerpols hang. Aan my voete sal ek die beste kwaliteit skoene dra, mét sokkies. En ek sal ’n motorkar bestuur, en ’n nuwe huis bewoon – sonder kakkerlakke, in die regte deel van die dorp.

Beplan ek om “uit te verkoop”? Beslis. Ek beplan om alles in my vermoë te doen om my huidige oortuigings te verloën. Ek sal my bes doen om skaamte te kultiveer vir my jare van armoede en kreatiewe ambisies. Ek sal al my notaboeke verbrand. Ek sal nooit weer ’n pen besit nie, behalwe as dit ’n goue pen is wat aan my geskenk word deur ’n maatskappy as dankbetuiging vir jare se getroue diens. Ek sal elke aand láát werk in die desperate hoop dat ek bevorder sal word. Ek sal trou en twee kinders kry, maar ek sal nie eens aan ’n grassnyer vát nie omdat dit benede my nuwe status sal wees.

Ek sal die plakkaatseun wees van volmaakte geluk. En ek sal vergeet dat daar ooit ’n tyd in my lewe was wat ek nie “geweet” het nie, of wat ek probeer het om te “verstaan”.

Op hierdie punt moet ek myself egter in die rede val. My wasgoed moet opgehang word, en ek moet na die 7-Eleven toe stap om kakkerlak valletjies te koop. En na hierdie nuutste uitbarsting is my notaboek nog nader aan sy einde. Plus, ek kan definitief doen met ’n nuwe pen …

———————-

[1] Hierdie was reeds die Dinsdag na die Vrydag wat meeste van my besittings en meubels na die nuwe woonstel toe gekarwei is. Ek het tot op hierdie Dinsdag nog heen en weer gery met plastieksakke vol ou koerante en kosbare ornamente.

______________________