BrandSmit.net

DONDERDAG 11 DESEMBER 2003

Inleiding

Ek kyk nie meer TV nie. Ek sou graag wou sê dis omdat ek dink dis ’n mors van tyd, en dat ek daai uur of drie beter kan benut deur FreeCell op die rekenaar te speel. Wat egter gebeur het was dat ek nie vooruit betaal het vir my cable TV toe ek Juliemaand Suid-Afrika toe was nie, en die dame wat altyd die geld kom haal het, het dit toe laat afsny. Die rede hoekom ek dit nog nie weer laat aktiveer het nie, is wel polities gemotiveer. Ek het meer CNN gekyk as enige ander kanaal, en ek kon dit nie meer verduur om in die gesigte van George W. Bush en sy hoof-oorlogsheer Donald Rumsfeld vas te kyk nie.

Wat ek deesdae doen om my ontbyt meer vermaaklik te maak, is om te lees. Ek het onlangs ’n boek van L.S. Stavrianos teruggekry van ’n vriendin wat dit vir twee jaar lank geleen het, en ek dog toe dit sal aangename leesmateriaal wees op ’n nugter maag. Die titel van die boek is The World Since 1500 – A Global History. Dit sluit hoofstukke in oor die Renaissance, Protestantisme, die Ottomaanse Ryk, en die ontdekking deur Westerse seevaarders van lande wat hulle nie geweet het bestaan nie. Daar is ook ’n hoofstuk oor Europa se wetenskaplike, industriële en politieke rewolusies, en hoe dit die wêreld gevorm het wat ons vandag ons s’n noem.

Die Philosophes

’n Goeie geskiedenisboek lei soms tot insigte oor jou eie lewe, oor hoe dit gekom het dat jy leef soos jy leef, dink soos jy dink, en glo waarin jy glo. So was dit dan toe ek die oggend by die stuk kom oor die Verligting.

Saam met heerlike Australiese hawermout, Amerikaanse muesli, en twee ander ontbytpappe wat ek saam met eersgenoemde twee kombineer, het ek ingeneem dat die hoofkarakters in die Verligting die sogenoemde philosophes was. Hierdie groep, so’t ek geleer, moenie verwar word met formele filosowe nie. Die philosophes was nie diepsinnige of sistematiese denkers in enige veld nie. Hulle was hoofsaaklik literêre figure, populiste wat eerder uit die joernalistieke as akademiese rigtings gekom het.

Die twee belangrikste idees van hierdie groep was Vooruitgang en Rede. Hulle het geglo dat menslike lewe stadig maar seker sal verbeter soos die tyd aanstap, sodat elke geslag beter lewens sal lei as die vorige geslag. Hoe kon hierdie voortdurende vooruitgang gehandhaaf word? Deurdat mense gebruik maak van hulle redenasievermoë.

Hierdie advokate van vooruitgang was oor die algemeen gekant teen die bestaande orde. Hulle het toneelspele, romans, opstelle en weergawes van geskiedenis geskryf om hulle idees te populariseer, en om die noodsaaklikheid van verandering te illustreer.

Die philosophes was sterk beïnvloed deur die bevindings van die Engelse fisikus en wiskundige, Isaac Newton. Hulle het geglo, soos Newton gedemonstreer het, dat daar natuurlike wette is wat nie net die natuur reguleer nie, maar ook die menslike samelewing. Op grond van hierdie oortuiging het hulle rede toegepas op alle terreine van die lewe, ten einde die natuurlike wette vas te stel wat bepaal het hoe dinge werk. So is mense, instellings en tradisies onderwerp aan die toets van rasionaliteit.

Hierdie groep populiste het ’n stel rewolusionêre beginsels ontwikkel waarvolgens hulle ’n totale herorganisasie van die samelewing voorgestel het. Op die gebied van ekonomie was hulle leuse “laissez-faire” – wat daarop neergekom het dat mense toegelaat moet word om die ekonomiese aktiwiteite te onderneem wat hulle goedvind. Die Skotse ekonoom en filosoof, Adam Smith, het in sy boek An Inquiry Into the Nature and Causes of the Wealth of Nations in 1776 geargumenteer dat individue gemotiveer word deur selfbelang wanneer dit kom by ekonomiese aktiwiteite, en dat elke man sy eie belange beter ken en verstaan as enige amptenaar van die staat.

Op die gebied van godsdiens was die philosophes sterk gekant teen godsdienstige fanatisme en onverdraagsaamheid. Sommige het ateïste geword, en was van mening dat godsdiens net ’n instrument is in die hande van die staat. Ander was meer agnosties in hulle oortuiging, en het gereken hulle kan die bestaan van God nie erken, óf ontken nie. Die meerderheid was deïste, wat die bestaan van God erken het, en dat Hy verantwoordelik was vir die skepping van die heelal. Hulle het egter aangedring daarop dat God na die skepping die wêreld toegelaat het om te funksioneer volgens bepaalde natuurlike wette, en dat Hy nie inmeng in die natuurlike gang van sake nie.

Die groot idee op die gebied van politiek was die Sosiale Kontrak. Een van die meer bekende philosophes, Jean-Jacques Rousseau, het geglo dat hierdie kontrak ’n ooreenkoms tussen gelyke is, en nie soos die Engelse filosoof John Locke wat geglo het dat regering ’n politieke kontrak is tussen die regeerders en die geregeerdes nie. Rousseau het in sy werk van 1762, The Social Contract, die regering beskryf as ’n “kommissie”. Hy’t verder geglo dat rewolusie ’n regverdigbare aksie is waardeur mense hulle regmatige mag weer kan opeis.

Hierdie idees oor ekonomie, godsdiens en politiek was in konflik met die gevestigde instellings en praktyke van die dag. Ook in teenstelling met gevestigde idees het die philosophes aan hulleself gedink as lede van die menslike ras, eerder as Fransmanne of Europeërs. Hulle fokus was op die vasstelling van sosiale beginsels wat universeel toegepas kon word, soos Newton se beginsels van die natuurlike wêreld.

Dit was my eerste groot ontbyt ontdekking. Ek het my linkerhandpalm getref met my regtervuis en vir die buurman oorkant die stegie geskree, “Ek het altyd gewéét ek is iemand se kind!”

Die philosohes was populiste. Ek sien myself as nie soseer akademies ingestel nie, as gefokus op wat vir die gewone mens van praktiese waarde is.

Die philosophes was gekant teen die tradisionele instellings en praktyke van hulle dag. Natuurlik! Ek is ’n snotpikker teen pruikdraende hardebaarde soos Rousseau, maar ook ék maak piepgeluide teen die tradisionele instellings en praktyke van my tyd.

Selfs in terme van godsdiens drink ek eerder tee saam met ateïste, of speel eerder kegelbal met agnostici en deïste as saam met voorstedelike predikante – behalwe vir die enkele voorstedelike predikante wat ook eerder uithang saam met andersdenkendes.

Ek glo ook dat dit moontlik is dat elke geslag beter vooruitsigte kan hê as dié wat hulle voorafgaan, mits almal hulle koppe gebruik.

Al die idees wat ek so graag wil propageer kom dus van lank voor my tyd af. Dit het ek nog altyd vermoed, en ’n bietjie van geweet, maar nou kan ek datums en name gee aan die fondasies van my eie oortuigings.

Dit was egter die ekonomiese beginsels van die Verligtes wat my ’n voorsmaak moes gee van wat my ontbyt op ’n ander oggend surerig sou laat proe.

’n Nare waarheid: Is wie ek werklik is, wie ek dink ek nie is nie, en is wie ek dink ek is, in direkte teenstryd met wie ek werklik is?

’n Paar dae later – en ’n paar dekades later in die geskiedenisboek – sit ek weer met ’n bakkie ontbytmengsel en ’n koppie swart koffie, gereed om nog ’n dag in my lewe te begin met ’n kort geskiedenisles. Die eerste groot politieke rewolusies van die Westerse wêreld vir eers verby, kom ek toe by die drie groot ideologieë wat sou lei tot meer opstand en verandering – nasionalisme, liberalisme, en sosialisme.

Op hierdie punt is dit belangrik om te noem dat ek die afgelope dekade van opinie was dat ek ietwat van ’n sosialis is. As dit net ’n spel van mening was, sou ek my vlag opsteek vir die Bolsjewiste eerder as vir die tsaar in 1917, vir Mao en sy Rooi Leër eerder as die nasionaliste van Chiang Kai Sjek in die Chinese burgeroorlog, vir Fidel Castro eerder as Batista in 1959, en beslis eerder vir Karl Marx en Friedrich Engels as vir die uitbuiters van mans, vrouens en kinders in onder andere die fabrieke van negentiende-eeuse Engeland. (Die realiteit wat binne enkele jare mense se lewens sou versuur in Bolsjewistiese Rusland, Rooi China onder Mao, Kuba onder Castro en talle ander sogenaamde sosialistiese republieke, is ’n totaal ander storie.)

Ek sien myself ook eerder as liberaal as konserwatief. Maar wat beteken hierdie etikette van identiteit in historiese konteks?

Om jouself liberaal te noem, beteken volgens definisie dat jy jouself verbind tot die idee van emansipasie van die individu van beperkinge neergelê deur klas, maatskappy of regering. Goed, sover smaak my ontbyt so lekker soos enige dag, en my kop knik soos ek weereens my eie gesig in die teks sien.

Die volgende sin het my egter laat gryp na my bitter, swart koffie: “[The rise of liberalism] was intimately related to the rise of the middle class [and] it has remained essentially a middle-class movement in its theory and source of support.” (Eie kursief)

“Wat beteken dit?” het ek paniekerig uitgeroep. “Is ek middelklas net omdat ek myself as liberaal eerder as konserwatief sien, en omdat ek glo in die emansipasie van die individu?”

Die geskiedenis van liberalisme het droewiger gelyk hoe verder ek gelees het.

Liberalisme in Engeland in die sewentiende eeu het middelklasbelange gedien. Die Amerikaanse konstitusie – ’n liberale dokument volgens die maatstaf van die tyd – was noukeurig opgestel om die belange van die klas van eiendomsbesitters te beskerm en te bevorder. Selfs die Franse Rewolusie, wat meer radikaal was in liberale beginsels, was hoofsaaklik gefokus op die belange van die Franse middelklas!

Die liberalisme wat vorm aangeneem het tydens die Engelse, Amerikaanse en Franse Rewolusies was toegespits op gelyke burgerregte, en nie noodwendig gelyke politieke en sosiale regte nie.

Liberalisme kon egter nie onveranderd bly nie. Die werkende massas – dié wie se hande en gesigte vuil was aan die einde van ’n lang werksdag – het toenemend hul stemme dik gemaak as gevolg van ’n toename in geletterdheid, en ook as gevolg van vakbondorganisasie. Klassieke liberalisme moes na die verloop van ’n eeu of wat plek maak vir ’n ietwat meer demokratiese weergawe. Een resultaat hiervan was dat meeste mans, ten minste, teen die einde van die negentiende eeu die reg gehad het om ’n kruisie op ’n stembrief te trek.

Die beginsel van laissez-faire – ’n sentrale idee van die Verligtes van die agtiende eeu wat die middelklas so goed gepas het in die negentiende eeu – moes ook aangepas word. Die beleid van minimale inmenging van regeringskant in ekonomiese sake het nie goed gelyk in die aangesig van die bitter daaglikse realiteit van die werkersklas nie. Burgerregte en stemreg het nie aanvanklik veel verander aan die armoede en maatskaplike ellende wat veroorsaak is deur lae lone, lang werksdae, werkloosheid, siekte en ouderdom nie. Die werkers het derhalwe hulle stemreg en vakbondorganisasie begin gebruik om hulle saak vir sosiale hervormings te stel.

Hierdie proses het gelei tot ’n nuwe stel idees wat genoem is demokratiese liberalisme – en leiers wat gepredik het dat die staat verantwoordelik is vir ál haar burgers, nie net die middelklas nie. (Die hervormings van hierdie tyd sou uiteindelik lei tot die welsynstaat van die kontemporêre tyd.)

Ten spyte van die nuwe, meer humanistiese baadjie wat liberalisme sedert die laat negentiende eeu begin dra het, het dit sy glans verloor as die hoofman onder die ideologieë van die dag. Die belangrikste rede hiervoor was dat die advokate van die nuwe beweging nie daarin kon slaag om voldoende steun te wen onder die groeiende werkersklas nie.

Hoekom op aarde sou die mans en vrouens van die stof-en-roet-klas nie demokratiese liberalisme omhels nie? Hoekom sou hulle dit nie verwelkom as die beste beleid wat hulle ooit sou kon kry in hulle armsalige lewens nie? Die rede was ’n nuwe ideologie, aangenaam op hulle tonge soos warm sop wat ’n honger man op ’n wintersoggend laat hoop op beter dae – en selfs laat glo daarin! Werkers het toenemend hulle steun, en hul stemme as kiesers, gegee aan verskillende sosialistiese strominge. Hierdie ontwikkeling het die liberaliste in verskeie lande ingedruk tussen die konserwatiewes aan die regterkant, en die sosialiste links.

* * *

Wat het dit alles met my te doen?

As mens nie ’n probleem het met die middel stratum van die geïndustrialiseerde wêreld en die tipe lewe wat gewoonlik daarmee geassosieer word nie, sal al hierdie geskiedenis net interessante leesmateriaal wees. My dilemma is dat ek sorgvuldig ’n identiteit ontwikkel het en ’n gepaardgaande persoonlike dogma aanmekaar gesit het wat daarop neerkom dat ek gekant is teen vele aspekte van middelklasbestaan – of dan my eie somtyds eendimensionele portret daarvan. Op een of ander stadium sedert my universiteitsdae het ek verder tot die gevolgtrekking gekom dat my anti-middelklas sentimente van my ’n ondersteuner van sosialisme maak. Ek het myself derhalwe toenemend geassosieer met die “werkersklas” – as gevolg van my eie agtergrond en my persoonlike leefstyl, asook in terme van my persoonlike politiek.

Ek was egter altyd bewus van die teenstrydighede. Die “werkers” in my eie familie is hoofsaaklik geïnteresseerd in ’n stabiele middelklaslewe, en hulle skuif ongemaklik rond – op sitkamerstelle wat hulle maar te bly is hulle op krediet kon koop – as ek praat van ’n jaar of twee in Taiwan en hoeveel geld hulle sal kan spaar as hulle ooit moes besluit om óók so iets te doen. “Werklike” werkers gee meer om vir ’n stabiele arbeidsituasie, en droom van miskien ’n beter kar. Ek is bereid om gemak en heelwat plesiere van die lewe op te gee solank ek net vrye uitdrukking kan gee aan my werklikheidservaring, en niemand “Baas” hoef te noem nie. “Werklike” werkers, oftewel dan ten minste dié met wie ek persoonlike kontak het, aanvaar die wêreld waarvan hulle deel is meestal soos dit is – wat nie te sê is dat hulle nie ook ryk en vry wil wees, en van tyd tot tyd die behoefte aanvoel om die “Baas” agter sy rug te spot nie.

Die kern van die saak hier is my eie identiteit, hoe ek glo ek inpas in die polichromatiese landskap van sosio-ekonomiese klasse asook politieke en ekonomiese ideologieë en gepaardgaande etikette, en hoe ’n kombinasie van oortuigings dit moontlik maak om suksesvol te kan funksioneer in die moderne beskawing.

Die hamer splinter die spieël

Soos reeds vermeld, het ek die afgelope paar jaar toenemend aan myself gedink as “linksgesind”, en as “werkersklas” eerder as “middelklas”. Om meer duidelikheid te gee aan hoe ek myself sien, het ek ook ’n paar jaar gelede begin om met groot entoesiasme vir Noam Chomsky aan te haal wat eenkeer gesê het: “Classical liberal tradition in the eighteenth century [stated that] at the root of human nature is the need for free, creative work under one’s own control. That must be at the basis of any decent society.”[1]

Ek glo beslis aan die reg van individue om hul eie saak te stel en om hulself uit te druk soos wat hulle dit goedvind (solank niemand anders te veel skade lei nie). Ek glo ook aan die reg van elke mens om te streef na vervulling van die inherente behoefte aan kreatiewe werk onder eie beheer.

As ek dus tot nou toe na myself in die spieël gekyk het en moes vra na my eie naam en plek in die Groter Landskap, kon ek met trots resiteer, “Ek is ’n klassieke liberalis, met ’n sterk affiniteit vir sosialistiese idees.” (En dan, siende dat ek voor die spieël was, sou ek sommer my armspiere so effens bult om te sien of ek darem saam met ander lede van die werkersklas ’n krat bo-op ’n trok sal kan gooi.)

Groot was my skok dus – en selfs meer onaangenaam as die eerste skok oor die verhouding tussen klassieke liberalisme en die middelklas – toe ek vanoggend lees dat sosialisme die groot antitese is van klassieke liberalisme! Hoe kan my een stel oortuigings die presiese teenoorstaande wees van my ander stel oortuigings?

Volgens Meneer Stavrianos beklemtoon liberalisme die individu en sy of haar regte. Sosialisme plaas die klem op die gemeenskap, en op kollektiewe welsyn. Liberaliste sien die samelewing as die produk van natuurlike wette. Sosialiste glo dat mense deur die gebruik van rasionele denke en aksie hulle eie maatskaplike stelsel en gepaardgaande verhoudings kan bepaal. Hulle glo verder dat menslike natuur hoofsaaklik die produk is van die maatskaplike stelsel waarbinne mense gebore word, grootword, en leef en werk as volwassenes.

Volgens hierdie beginsels glo sosialiste dat die euwels van die wêreld geëlimineer kan word deur die vestiging van ’n samelewing wat gefokus is daarop om kollektiewe welstand eerder as persoonlike wins te bevorder, en om samewerking onder die bevolking aan te moedig eerder as kompetisie.

Die klem van sosialisme lê dus by die groter gemeenskap eerder as by die individu – en by omvattende beplanning en bestuur van maatskaplike verandering eerder as om dinge op ’n natuurlike wyse te laat ontwikkel.

Verbysterd, en stikkend aan my droë pap en koue koffie, het ek verder gelees oor Plato wat gereken het ’n diktatorskap van filosowe kan die wêreld red, van Utopiese Sosialiste wat deeglike planne en beginsels uitgewerk het vir model gemeenskappe, en natuurlik oor Karl Marx wat verskil het van die Utopiërs deurdat hy die historiese ewolusie en funksionering van die bestaande kapitalistiese wêreld bestudeer het, en tot die konklusie gekom het dat kapitalisme te pletter geslaan sal word deur die hamer van die werkers in ’n klassestryd wat ’n sosialistiese samelewing tot stand sou bring.

Die hamer het egter klaar my identiteit aan’t skerwe geslaan, en die sekel het reeds my fyn beplanning van hoe ek inpas in die wêreld aan’t flarde geruk. Is ek dan na al hierdie jare, na al die stukke wat ek geskryf het in spot en vrees vir die middelklas, na die deeglike legkaart wat ek gesny en gepas het om te kan verduidelik hoe ek inpas in die Groter Geheel, is ek na al hierdie eerlike pogings gedwing om te erken wat ek nog altyd gevrees het? Is ek middelklas?

Epiloog

Ek lees nie meer my geskiedenisboek nie. Of, ek lees dit nie meer getrou elke oggend met ontbyt nie. Ek sou seker kon sê dis omdat breedvoerige inligting oor ideologieë my twee keer laat dink het oor my plek in die samelewing. Wat werklik gebeur het, was dat ek die einde van ’n hoofstuk bereik het, en ek kon nie meer die stapel ongeleesde koerante langs my stoel ignoreer nie.

Wat maak die besonderhede in hierdie essay saak as ’n groot persentasie van die wêreldbevolking nie eens voldoende opvoeding kry, of gekry het, om die verskil te verstaan tussen die agtiende eeu en die negentiende eeu nie? Maak dit regtig saak of ek ’n poster van Karl Marx of Jean-Jacques Rousseau teen my muur het, as meer as die helfte van die wêreldbevolking nie vandag ’n behoorlike bord kos gehad het om te eet nie?

Ek voel ’n bietjie selfbewus oor my obsessie met identiteit en my plek in die wêreld, en as gevolg daarvan ’n belangstelling in die ontwikkeling van die ideologie van “free work under one’s own control”. Is hierdie dinge belangrik vir enige iemand anders? Het hierdie sogenaamde literêre projek van my net-net ’n halwe kans op ’n plek op iemand se boekrak omdat die gemiddelde leser nie net Tom Clancy en Stephen King kan lees elke dag nie? Weet almal min of meer waar hulle inpas in die samelewing? Sal iemand eendag vir ’n oomblik stilstaan tussen vergaderings en business lunches om my gemoedelik aan die skouer te vat en te sê, “Ons almal dink oor hierdie dinge, ons het net nie tyd om konstant daaroor te tob nie”?

Hoekom maak dit saak hoe en waar ek inpas in die Groter Geheel? Dit maak saak, omdat geen mens bokant ’n primitiewe vlak kan funksioneer as hy nie weet hoe en waar hy inpas nie.

Ek weet steeds nie lekker hoe en waar ek inpas nie. Die redes hoekom ek nie weet nie … wel, dis wat ek in die honderde bladsye van hierdie projek sover probeer verduidelik het.

(Die opsie is altyd daar dat ek myself kan beperk tot ’n gereduseerde realiteit waar dinge makliker sin maak, en waar my rol en funksie beter gedefinieer is, of makliker definieerbaar is. Die ding is, my bestaanswêreld is alreeds redelik beperk. As ek dit nog meer moet reduseer kan ek net sowel lid word van ’n godsdienstige kultus, of self een begin.)

Mens sal graag wil sê, “Al ken jy moontlik nie die korrekte akademiese formulering van jou plek in die samelewing nie, ken jy tog sekerlik die verskil tussen jouself en ’n armsalige wat krepeer in die agterbuurte van Kolkata, of in Lagos, of selfs Johannesburg, dan nie?”

Goed en wel. Maar wat presies is hierdie verskil? Ek eet meer, en meer gereeld. Ek slaap elke aand op ’n gemaklike bed. As ek siek is, kan ek doktor toe gaan. Ek het nie ’n motorkar nie, maar ek het ’n fiets. Ek besit ook nie die eiendom wat ek met my posters en my meubels en my fisieke teenwoordigheid vul nie, maar as ek nie in hierdie woonstel bly nie, is daar ander woonstelle waar ek ’n deur agter my sal kan toetrek in die aande.

Dit is wel ook so dat ek nie hierdie woorde skryf in die land waar ek die natuurlike reg het om te woon nie. Ek woon in hierdie land omdat ek ’n profyt maak vir besighede wat Engelse klasse verkoop aan die ouers van hoofsaaklik laerskoolkinders. Ek het dus toestemming van die owerhede om hier te woon, solank ek voortgaan om te voldoen aan die vereiste wat hulle laat instem het tot my teenwoordigheid op hierdie eiland. As ek nie meer elke dag my voorgeskrewe arbeidsrol in hierdie plek vervul nie, moet ek padgee.

Sou ek myself terug bevind in die land waar ek wel ’n geboortereg het om myself tuis te maak, sal die antwoord op die vraag na die verskil tussen my en ’n boemelaar in enige stad in die wêreld aanvanklik dieselfde wees: Ek sal elke dag eet, redelik gemaklik slaap, ensovoorts. Hierdie is egter verskille wat ek net as vanselfsprekend sal aanvaar as ek goed gesuip is en nie verder as my bed in iemand se gastekamer dink nie.

“As dit tot ’n groot mate ’n kwessie is van werk en inkomste, hét jy tog kwalifikasies,” sal iemand weer ’n mening waag. “Dit kan mos nie te moeilik wees vir jou om ’n betrekking te kry in enige groot stad in jou eie land nie, of hoe?”

Dit is so: Dit is sekerlik moontlik vir my om êrens iemand te vind aan wie ek my tyd kan verkwansel. Net jammer dat ek geëet het van die vrug van kreatiewe vryheid. Net jammer dat ek bewus is van die effek wat die Industriële Rewolusie gehad het op kontemporêre arbeidsverhoudings, en van die waarde van die individu as ’n rat in korporatiewe masjinerie. As ek net kon vergeet van al hierdie dinge, en terwyl ek besig is met die vergeet aksie, sommer ook vergeet van eerstehandse ervarings van hoe ’n middelklaslewe soms verkeerd kan loop, sou ek miskien van voor af kon begin het; sou ek ’n baie meer beskeie lot kon aanvaar wat heel moontlik my voorland sou wees; sou ek moontlik selfs dankbaar gewees het vir die soort van goeie lewe wat ek my eie sou kon noem in die aangesig van soveel mense wat stof eet voor hulle gemaklik raak in hulle vloedwaterpype vir die nag.

Dit bring ons by ’n goeie punt in hierdie opstel om ’n laaste vraag te vra: Skuld ek dit aan die boemelaars, aan die straatkinders, en aan ander wat minder bevoorregte lewens lei, om op te hou skryf aan onpubliseerbare, selfgesentreerde materiaal en om eerder ’n “job” te kry?

* * *

Duisende woorde is in hierdie stuk rondgegooi, datums en name is opgestapel teen mekaar, en deur die loop van die proses is vele bakkies ontbytpap met behulp van vele bekers koffie in my liggaam gestop, alles met oënskynlik een doelwit voor oë: om die vraag op te los van watter ideologiese etiket ek, die skrywer van hierdie materiaal, kan dra met geloofwaardigheid en oortuiging.

Ek het amper my aptyt verloor die oggend toe ek ontdek watse sentrale rol die klassieke liberaliste gespeel het in die verowering van die wêreld deur die middelklas – ’n sosio-ekonomiese groepering vir wie ek al jare lank aan die weghardloop is (al slaan ekself die sweep agter my soos ek hardloop). Soveel van die klassieke liberale idees is dan presies die tipe gedagtes waarmee ek myself aan die slaap sus in die aande! Hoe gemaak met so ’n nare teenstrydigheid?

Aan die ander kant was die ewe onaangename ontdekking dat ek myself verkeerdelik geïdentifiseer het as ’n “sosialis”. Ter regverdiging kan ek noem dat hierdie identifikasie heel moontlik gemotiveer was deur niks anders nie as die feit dat hulle die grootste en sterkste bende was wat ook gespu het in die rigting van die middelklas. Net jammer dat, benewens hierdie antagonisme teen die bourgeoisie, sosialiste ook glo dat die enkeling sy eie drome en ambisies, sy individualiteit, vrye kreatiewe uiting van sy werklikheidservaring, en soms selfs sy lewe moet prysgee ter wille van die welsyn van die gemeenskap, en uiteindelik vir die welsyn van die staat.

Ek respekteer die intellektuele talente van mense soos Marx en Lenin, en ek glo dat hulle werklik die belange van die gewone man, vrou en kind in vuil agterstrate, sielmartelende fabrieke, en stowwerige gehuggies op die hart gedra het. Ek reken ook – hoewel baie lewens vernietig was in die proses – dat mens selfs agting kan hê vir die toewyding en die vasberadenheid waarmee die Bolsjewiste gepoog het om die grootste staatkundige eenheid in die wêreld te transformeer, en dit aan die hand van ’n stel idees wat vele van hulle werklik geglo het ’n meer regverdige bestel tot gevolg sou hê vir die meerderheid van die bevolking.

Ek kan nie die rol van klassieke liberalisme ignoreer in die vergrype van die Industriële Rewolusie en die gepaardgaande ontwikkeling van die kontemporêre middelklas nie. So ook kan ek nie iets anders mompel tydens die Geloofsbelydenis van Kommuniste waar hulle resiteer dat, “As die staat wil hê jy moet tien ure per dag in ’n fabriek werk, moet jy dit doen, omdat dit goed sal wees vir die welsyn van die gemeenskap” nie. (“Plus, jy’s in elk geval net ’n niksseggende deeltjie van die groter geheel wat nie gemis gaan word as jy in die middel van die nag verdwyn nie.”)

Is ek dit aan enige Gemeenskap van Klassieke Liberaliste verskuldig om ’n Goeie Klassieke Liberalis te wees? Is ek dit aan enige kontemporêre Kommunis verskuldig om ’n Goeie Sosialis of Kommunis te wees? Sou ek hierdie etikette om my nek wou hang om aanvaar te word as deel van ’n groep, sou dit dalk noodsaaklik wees dat ek in opregtheid hulle geloofsbelydenisse moes resiteer. Indien groeplidmaatskap nie my eerste prioriteit is nie, kan ek voortgaan om vir myself uit hierdie ideologieë, en uit die persoonlike bydraes van die leiers van die gepaardgaande bewegings, toe te eien wat ek goedvind.

Ek glo steeds, soos Jean-Jacques Rousseau en sy denkgenote, dat die wêreld voortgedryf word deur natuurlike beginsels; ook dat as mense net hulle gesonde verstand wil gebruik, ons ’n beter wêreld kan skep vir ons en ons nageslag. Verder glo ek aan die reg van die enkeling om vrye, kreatiewe uitdrukking te gee aan sy of haar persoonlike werklikheidservaring, ongeag of die gemeenskap of die staat daarvan hou of nie, maar solank dit nie ander se reg om dieselfde te doen, in die wiele ry nie. My hoed sal ek ook steeds lig vir mense soos Marx en Lenin, wat in erns en opregtheid hulle lewens toegewy het daaraan om ’n beter, meer regverdige wêreld te kontempleer, en daarna oorgegaan het tot aksie om so ’n wêreld tot stand te bring – al was die resultaat van hulle pogings uiteindelik nie wat hulle gehoop het dit sou wees nie.

Watter “helde” gaan ek dus van nou af vereer as ek ’n poster agter ’n deur wil plak, om sodoende my identiteit en plek in die wêreld beter te illustreer? Hier’s ’n voorstel: ’n steenkoolskets van myself, met ’n welige baard, ’n agtiende-eeuse Franse pruik met grys krulle, en bo-op die pruik ’n kondukteurspet, circa Rusland, 1917.

^[1] Noam Chomsky, Secrets, Lies and Democracy

______________________

MAANDAG 8 DESEMBER 2003

’n Gedagte het in my kop begin broei êrens in die eerste deel van Oktober. Ek kan beweer dat ek sedertdien aan niks anders gedink het as aan die eier wat in sy nes gelê en wag het nie, maar hierdie idee is een van daai wat in fases uitbroei. Ek is nou eers, in die eerste deel van Desember, gereed om die ander ent van die eier te tik in die hoop dat die volle waarheid skreeuend uit sy dop sal kruip.

My vraag was laas, hou ek steeds in my agterkop dieselfde sjabloon wat betref my toekoms? Ek het tot ’n groot mate neergevel wat ek wou sê, en ek loop die risiko dat ek net dieselfde politiek weer gaan uitgorrel, om dit weer ’n keer op te dis as iets nuuts wat ek nog wil bysê.

Ek meen nou al vir ’n geruime tyd dat ek hierdie onpubliseerbare versameling stukke gaan afhandel, al my kontant in ’n plastieksak gaan toedraai, en sal teruggaan Suid-Afrika toe. Daar aangekom sal ek dit en dat doen, naamkaartjies laat druk wat sê wie ek is, hoekom ek op daai dorp my sole wil deurloop, en hoe ek reken ek by die gemeenskap inpas – in terme wat my dorpsgenote sal verstaan. Ek sal binne enkele weke ’n plaaslike burger wees wat herken, en vriendelik gegroet sal word elke Saterdagmiddag as ek balle by die gholfbaan gaan optel om te verkoop vir brood en twak.

Lank voordat ek sal begin verlang na Taiwannese vrouens en diepgebraaide seekat, sal ek aansit vir aandete by ’n vooraanstaande linksgesinde op die dorp se dogter. Kort daarna sal sy te bly wees dat iemand soos ek met háár sal wil trou, siende dat sy nét vyf operas op die klavier kan speel, gereeld haar humeur verloor vir sosiale onreg, haar ma altyd sê sy’s heeltemal te slim om ooit ’n goeie man te kry, en dat sy ’n veels te goeie sin vir humor het om ernstig opgeneem te word deur enige regdenkende digter of skatryk ingenieur.

En so sal my lewe voortgaan volgens die konvensionele model. Die skoonfamilie sal soms verplig voel om verskoning te maak oor my sogenaamde verlore jare, toe “hy na die Verre Ooste toe gegaan het om Engels te gee en te skryf, en so aan”. Ek sal egter wees waar meeste burgers van die Middelkosmos eens net gedroom het hulle sal opeindig – getroud, huis, werk, kinders, grassnyer …

Ek weet ek maak myself skuldig aan stereotipes. Ek weet lewe in die middelstratum van die samelewing is geen Voortrekkerkamp of Sondagskoolpiekniek nie. Ek weet alle mense, middel of nie, wil graag ’n behoorlike dak oor hulle koppe hê. Ek weet almal probeer hulle bes om genoeg geld elke maand bymekaar te skraap om siel binne vel te hou. En ek verstaan om jou eie kind in jou hande vas te hou verander jou beskouing van sake op wyses wat jy nooit sou kon raai nie.

Steeds wonder ek: Is die ideaal van ’n middelklasbestaan vir elke volwasse persoon beskore? Wat, om die noodwendige opvolgvraag te vra, is die alternatiewe modelle van ’n suksesvolle, gelukkige, vervullende volwasse lewe?

Een probleem wat ’n mens teëkom in die beantwoording van hierdie vraag, is definisie van ’n middelklasbestaan. Daar’s ook faktore wat ’n antwoord verskillend maak vir verskillende mense – maatskaplike realiteit, kulturele verwagtinge, en sienings van wat ’n suksesvolle volwassene is, speel alles ’n rol.

Siende dat hierdie nie ’n akademiese werk is nie, en omdat ek nie in die posisie is om oor enige iemand anders se lewe te skryf nie, slaan die byl dus weer teen my eie voordeur vas. Wat sou dus die alternatief wees vir my, of dan ten minste vir iemand in my posisie? Ek is 32 jaar oud; ek besit geen eiendom nie, en ek besit nie ’n motorkar nie. Die paar stukke meubels wat ek my eie noem, staan ’n woonstel in Noordoos-Asië vol. Ek het die ekwivalent van ’n paar duisend rand in die bank; ek glo kredietkaarte is ’n euwel; ek het geen dokumentasie van ’n vaste salaris om ’n bankbestuurder mee te beïndruk vir ’n huislening nie, en ek het ’n hardkoppige streek wat maak dat ek wil skryf wat ék wil skryf ongeag of dit publiseerbaar is, selfs as ek eintlik aksies moet neem om meer geld te verdien.

Wat is my opsies, as ek nie kwalifiseer vir die standaard ideaal van ’n middelklas gesinsman nie, as konserwatiewe, middelklas, “family values” gemeenskappe (wat insluit my eie ouers, my susters, en vriende wie ek om verskeie redes as belangrik ag) se kriteria van wat ’n “volwassene” behoort te doen, vryelik bokant my kop verby swaai?

DINSDAG 9 DESEMBER 2003

Om te trou en kinders te kry is meer as net ’n leefstylkeuse – dit is, en was heel moontlik nog altyd, oor kultuur- en tydsgrense heen, die primêre vereistes om te kwalifiseer as ’n volwaardig volwasse lid van die gemeenskap.

Natuurlik betwyfel niemand jou vermoë om keuses te maak, en verantwoordelikheid te neem vir jou eie aksies as jy ouer as 21 is nie, en soveel te meer as jy reeds die Groot Drie geslaan het. Dis egter een van daai gevalle waar mense sal sê “Ja, jy is nou oud genoeg om saam te gesels, maar …,” en dan nie altyd hulle sin kan voltooi nie.

’n Vriendin vra onlangs vir my – sonder dat sy bewus was daarvan dat dit ook een van mý huidige troetelkwessies is, wanneer ek reken ’n mens se ouers jou sien as ’n volwassene, as volwaardig een van “ons”. Mý vraag is, wanneer sien nie net jou ouers nie, maar die breë gemeenskap jou as ’n volwasse een van hulle? ’n Voorlopige antwoord was reeds aangebied – trou-en-kinders (en as jy kwalifiseer vir ’n lening, kan huiskoop bygevoeg word).

Wat ons terugbring by my vraag van gisteraand: Gestel trou-en-kinders is óf nie jou keuse nie, óf jou nie beskore nie, wat dan? Gaan jy tot jy tagtig is behandel word as ’n tweedeklas volwassene? Gaan volwassenes wat kwalifiseer om as sulks beskou te word volgens die genoemde kriteria geïrriteerd raak as jy ’n mening wil lewer oor “volwasse sake” soos kinders en die opvoedingsproses, omdat “jy nie weet nie, want … jy weet net nie”?

(Terloops, die drie dinge – huiskoop, trou, en kinders kry, word gereeld in een asem genoem as mylpale wat ’n mens kwalifiseer as ’n volwassene. Maar selfs al besit jy nie eiendom nie, al is jy geskei of al was jy nooit eens getroud nie, wat werklik saak maak is of jy die verantwoordelikheid ken van om jou eie kind groot te maak. Dit, meer as enige iets anders, is die Goue Ongeskrewe Vereiste.)

Natuurlik is daar uitsonderings op die reël; mense wat nooit hulle eie kinders produseer en/of grootmaak nie, wat wel gerespekteer word as volwaardige volwassenes. Die beste voorbeelde waaraan ek kan dink is die Katolieke Pous en die meerderheid Katolieke priesters. Hierdie groep word inteendeel gerespekteer omdat hulle die vreugde (en verantwoordelikheid) van eie kinders uit vrye wil prysgegee het, sodat hulle die Kerk, en hulle geloofsgemeenskap kan dien soos hulle leerstellings dit uiteensit. Selfde met die Dalai Lama en Boeddhistiese monnike. Mens kan amper sê dat voltydse lede van hierdie religieuse en ander soortgelyke gemeenskappe spesiale “vrywaringsbriewe” het om nie aan die konvensionele kwalifikasies vir volwaardige volwassenheid te voldoen nie.

Wat van ander volwassenes wat buite die konvensionele kriteria val? Waar pas die volwassenes in wat hulleself in inrigtings bevind, of wat op straat slaap en as “boemelaars” geklassifiseer word? Niemand verwag werklik van volwassenes in sielkundige inrigtings om op te tree, of te funksioneer as volwassenes nie (en van hulle word moontlik opgesluit in die vrees dat hulle wel kinders sal verwek); en boemelaars word in elk geval nooit geag as goed genoeg vir enige iets anders as miskien ’n muntstuk en ’n kort prekie in die parkeerterrein nie. Maar pas hulle steeds op ’n manier in as volwasse lede van die gemeenskap? Hulle word nie heeltemal as kinders behandel nie, en in sommige gevalle word daar van hulle verwag om verantwoordelikheid vir hulle aksies te neem, so … sal ons dit vir die oomblik daar laat om hulle “semi-volwassenes” te noem?

Om terug te kom by my spesifieke situasie: as ek ’n versteurde priester-boemelaar was wat myself “Pous” genoem het, kon ek nog ingeval het in die semi-volwasse groep, hoewel ek ook vrywaring kon eis van konvensionele kriteria vanweë my priesterstatus. Maar omdat ek nie geestelik versteur is nie, nie ’n boemelaar is nie, omdat ek nie ’n Katolieke priester of monnik is nie, en ook omdat ek nie kinders het nie, bevind ek myself in ’n spesiale groep: ongetroude, enkellopende, werkende volwassenes wat volgens vele se standaarde nie kwalifiseer vir volwaardig volwasse status nie.

Pla dit my? Dit irriteer meer as wat dit pla. Ek beskou myself as ’n volwaardige volwassene, maar as die vereistes van kinders en (moontlik) eiendom geld, gaan ek altemit nie as ’n volwaardige volwassene behandel word deur mense wat wel voldoen aan hierdie vereistes nie.

Ek kan die hele debat omgooi na die ander kant toe en sê dat daar baie volwassenes is wat “Ouer” kan skryf op hulle identiteitskaartjies, maar wat ek as … sal ons maar net sê, onderontwikkeld sal beskou volgens my eie maatstaf van volwasse opinies en gedrag.

Noudat ek daaraan dink, behoort daar nie iets te wees soos ’n kredietstelsel nie? Behoort mens nie krediet te kry vir uitgesorteerde opinies oor “volwasse” sake wat relevant is vir alle volwassenes nie; krediet wat sal opmaak vir die gebrek aan krediet wat ander se beloning is vir intieme eerstehandse kennis van ouerskap, al het hulle dalk nog nie soveel uitgesorteerde opinies nie? Die antwoord is heel waarskynlik negatief. Ouer-volwassenes het die breë gemeenskap aan hulle kant. Goed en wel as jy jou weergawe van die betekenis van die lewe, en kwessies soos identiteit en die rol van plek in die mens se lewe uitgesorteer het in “volwasse” woorde; wat egter saak maak, is of jy kinders het of nie.

Hoe sal dit my opinie verander as ek wel eendag my eie kind in my arms toevou? Ek sal graag wil antwoord dat dit nie my opinie sal verander nie. Dit sal my nog steeds irriteer as iemand van mening is dat ek nóú kan deelneem aan die gesprek as dit oor kinders gaan, “want jy’s mos nou self ’n ouer”. ’n Persoon is ’n volwaardige volwassene omdat hy of sy ’n volwasse ouderdom bereik het, omdat hulle weet hoe om te funksioneer as volwassenes, en omdat hulle verantwoordelikheid neem vir hul eie aksies in die gemeenskap waarbinne hulle hulself bevind. Ek het nie kinders van my eie nodig om as ’n volwassene gedefinieer te word nie, en ek het nie kinders van my eie nodig om ’n opinie oor die onderwerp van kinders grootmaak te lug nie.

(Is daar mense wat, bewustelik of onbewustelik, gemotiveer word om kinders te kry net sodat hulle kan kwalifiseer as “werklike” volwassenes in hulle gemeenskap? Ek glo daar is.)

Hierdie stuk het ’n paar draaie geloop waarop ek nie oorspronklik gereken het nie. (Ek beplan in elk geval nie my stukke nie. Ek skryf meeste van die tyd wat ek andersins hardop vir myself sou vertel, dink dan ’n titel uit en noem die eindresultaat “’n stuk”). Ek dink ek wou aanvanklik geweet het of ek net die een opsie het vir die toekoms, naamlik om terug te gaan Suid-Afrika toe, geld te verdien, huis te koop, te trou en kinders te kry.

Ek wou op een of ander kol nog alternatiewe noem, soos die ou wat twintig jaar lank in Hong Kong woon, vlot Chinees kan praat, baie reis, elke jaar hope literêre materiaal produseer (beide publiseerbaar en onpubliseerbaar), en geken sal word as die “eksentrieke oom van die Ooste” deur sy susters se kinders.

Ek glo egter die kwessie van hoe volwaardige, respekteerbare volwassenheid gedefinieer word, is die dieperliggende aangeleentheid agter die oorspronklike gedagte wat gebroei het in my kop.

NASKRIF

Die probleem in hierdie stuk was dat mense wat kwalifiseer volgens sekere kriteria, behandel word as “volwaardige volwassenes”. As jy oud genoeg is om by verstek te kwalifiseer maar jy voldoen nie aan hierdie sogenaamde “benchmarks of adulthood” nie, word jy steeds aanvaar as ’n mede-volwassene, maar jy word gereeld op subtiele wyses herinner daaraan dat jy nie aan ’n paar kardinale vereistes voldoen nie.

Ek het egter veel later aan iets anders gedink. Vind mense nie in soveel gevalle enige iets om hulleself in ’n beter lig te stel nie? As die ander volwassene nie getroud is nie en/of nog nie enige afstammelinge geproduseer het nie, dan vind hulle dit daarin. Dan sal dit hierdie saak wees waarop hulle sal hamer tot vervelens toe. As hulle dit nie daarin vind nie, dan sal dit wees oor die ander persoon se werk, of hulle kinders wat te veel lawaai maak, of “hulle verbasende swak smaak in huisdekor in ag genome dat hulle soveel geld het”.

Sekerlik is dit naïef om te verwag dat jy dieselfde reaksie sal kry van ander volwassenes om die tafel as die gesprek gaan oor misdaadbestryding in die plaaslike distrik, as die ander volwassenes woonagtig is in die distrik, en jy woon in ’n misdaadvrye enklawe in Skandinawië. Of dat jou mening noodwendig dieselfde gewig sal dra as die gesprek gaan oor die opvoeding van kinders, as jy nie enige kinders het nie. Dieselfde vir ’n gesprek oor huweliksprobleme as jy nog nooit getroud was nie.

Tog, sommige volwassenes sal altyd standaarde koester, fyn uitgekies en blink gepolitoer, wat hul eie lewens in ’n beter lig stel. Vir hierdie rede, sal volwassenes wat glo in hul eie waarde ten spyte van die somtyds eensydige menings van ander volwassenes, dit makliker vind om voort te gaan om ’n sukses te maak van hul eie lewens, ongeag hul verhoudingstatus en eiendomsportefeulje, en ten spyte van ’n moontlik algehele gebrek aan begeerte, of selfs onvermoë, om kinders te produseer.

______________________

Oukei, laat ek nou net alles vir ’n slag weer uitskryf. Dis Donderdag 4 Desember 2003 om twintig oor elf in die oggend. Ek luister Tom Waits se Rain Dogs, die winterson skyn warm buite, en ek wag vir my pot tee om koud genoeg te word sodat ek nog ’n smoke break kan vat. Die lewe is orraait. Ek het nog 67 000 Taiwan dollars in die bank, en omtrent 11 000 in die laai. Ek het ook nog drie teesakkies in die blik, en seker so vyftien sigarette.

’n Tyd gelede het ek weer die sogenaamde “Middelburg Plan” se saak gestel met passie wat my stem laat bewe het. Ek het gemeen: verkoop ’n reeks Engelse kinderboeke vir ’n miljoen, of ’n kwart. Dan prop ek my 32 bokse en my 9 meubelstukke in ’n 20-voet container, en dan gaan kap ek my hakke vas in ’n linoleum vloer in Middelburg vir R895 per maand. Jippie, uiteindelik.

Tydens ’n onlangse rondte navorsing wat foto’s van 20-voet skeepshouers opgelewer het, het ek ook ’n bietjie rondgesnuffel op webtuistes van plaaslike uitgewers van taalhandboeke. Ligte wat gewaarsku het van naïewe onkunde het geflikker soos polisie-sirenes: Skrywers van Engelse handboeke stap nie gewoonlik met kontanttjeks uit kantore oomblikke nadat hulle uitgewers oorweldig het met ’n paar maande se werk nie. Die proses, helaas, vereis ’n bietjie meer geduld.

Maar nou, is ek Besigheidsman, of is ek Skrywer? Ek is ’n skrywer, maar ek wil baie graag ’n besigheidsman wees, want ek het geld nodig om huis toe te gaan.

My vraag is, as ek in Suid-Afrika woon en ek het nodig om dadelik vyf ure se werk op die rekenaar te doen vir my besigheid, en ek stap terug van die Pick & Pay af met ’n essay in my kop wat my twee ure gaan vat om te skryf, wat gaan ek doen?

Ek wil graag ’n besigheidsman wees, en nie net oor die kontant waarmee ek vliegtuigkaartjies en container-spasie kan koop nie. Ek wil ook ’n rondte wen teen mense wat agter hulle hande fluister, “Shame, hy’s ’n skrywer – of ten minste, hy probeer om een te wees. Hy weet nie van dinge soos rekeninge betaal en kredietkaarte en geld soos ons grootmense nie.” Ek weet dis ’n persoonlike saak wat ek tot ’n groot mate te pletter geskryf het, maar ek het steeds nodig om … miskien vir niemand anders nie as myself te bewys dat ek oor geld kan praat met dieselfde vernuftigheid as oor “betekenis van die lewe”.

Wil ek my brood aan albei kante vol grondboontjiebotter hê? Ek weet volgens populêre mening is dit ontoelaatbaar … maar as ek net ten minste genoeg kan maak vir ’n vliegkaartjie, en ’n bietjie spasie in daai container.

Ek is ’n skrywer. Ek weet dit, want ek sit hier op Donderdag 4 Desember en skryf nog ’n nota aan myself, terwyl ek baie goed weet ek het werk om te doen met profyt in die pyplyn.

Tyd vir ’n plan. Ek voer op die oomblik die plan uit van vroeg Augustus toe ek gemeen het dis ’n briljante idee om twee-derdes van my klasse te kanselleer en net te fokus op Besigheid! en Chinese studie. Toe trek ek na ’n ander ou woonstel toe, skryf nog ’n miljoen bladsye oor “identiteit en plek” en dink besigheidsidees uit (lees: ander tipe skryfwerk) waarmee ek so gou as moontlik ’n miljoen rand kan maak.

Nagmerries oor ewigdurende ballingskap, en drome van braaivleis en mense wat Afrikaans en Zulu praat, open toe my oë tot ’n kombinasie van Planne A en B: gaan voort met wat ek skryf, en gee genoeg klasse vir enkelsyfer maande om na enkelsyfer maande te kan teruggaan. As dit met besigheidsgeld is, mooi. Indien nie, dan met ander geld.

Die stryd sal voortgaan. My swaard is geslyp vir enige uitdaging.

______________________

WOENSDAG 3 DESEMBER 2003

Ek is, helaas, nie van ’n ander planeet nie. Ek is tot ’n groot mate net ’n gewone ou. Ek slaap, eet, gaan badkamer toe verskeie kere elke dag van al die tee wat ek drink, en lag as iets snaaks is. Ek hou van flieks, kyk so nou en dan sport, en lees die koerant elke tweede dag. As ’n heteroseksuele man kan ek myself soms verkyk aan mooi vrouens, en ek het normale drange. Ek moet rekeninge betaal, en van tyd tot tyd die tandarts besoek. Ek kry griep so een keer per jaar, kry koud in die winter, en veels te warm in die somer.

As ek dus sê hierdie is mý literêre projek en niemand anders s’n nie, is ek dus net half reg. Wat ék ervaar, ervaar baie mense. Wat ek vrees, word deur ander ook gevrees. Wat my irriteer en kwaad maak, het dieselfde effek op ander mense.

Tog, ek is nie net die volgende ou met ’n ander naam en ander lyne oor my gesig nie.

Ek was vroeg in my lewe al bewus van die grootsheid van dinge, en daarmee saam ook ’n intense bewussyn van my eie nietigheid. Ek het aanvanklik die noodwendig gepaardgaande angs probeer neutraliseer met godsdiens, tot dit om verskeie redes effektiwiteit verloor het.

Die verskil tussen my en jou is dalk dat ek bewus is van die feit dat ek aan die einde nie werklik saak maak nie. Ek aanvaar dit tot ’n mate.

Maar vreemd soos die lewe is, probeer ’n mens steeds jou bes om wél op een of ander manier vir iemand anders iets te beteken. My keuse, in ag genome hierdie hoop of begeerte, is om te skryf.

Ander mense doen weer ander dinge om iets vir iemand anders te beteken. Miskien doen jy – die leser van hierdie teks – iets spesifiek in ’n waardige en opregte poging om meer waarde aan jóú lewe te gee. Miskien doen ék nie daai spesifieke ding nie. Dalk skryf jy ook. Dalk skryf ons selfs oor dieselfde onderwerpe … wat sal beteken die enigste verskil tussen my en jou is ons name, en die lyne op ons gesig … Ag, whatever. Eintlik ’n kakkerige stuk, maar wat maak dit saak …

______________________

WOENSDAG 3 DESEMBER 2003

My oggend het ’n paar gesigte opgelewer: die eerste een was my eie in die waas van ’n gevlekte badkamerspieël; die tweede was die jong gesiggie van enige van die kleuters in Nommer Nege Gebuigde Dorp; die derde was dié van die ou man, agter sy lessenaar by die skool in Nommer Nege, wat lyk soos Ho Chi Min; die vierde gesig het behoort aan ’n babaseun op die trein terug na Fengshan. Hierdie versameling portrette het my aan die dink gesit.

Ekself was ’n kleuter in die vroeë jare sewentig. Hoewel ek ook toe, soos nou, asem gehaal het, geëet het en van tyd tot tyd iets te sê gehad het, kan ek baie min van daai tyd onthou. Ek het geskiedenisboeke en ou koerante nodig om die res van die storie aan te vul van ’n tyd toe meeste van wat gebeur het nooit my bewussyn binnegesypel het nie (of nie sin gemaak het vir my onderontwikkelde grysstof nie). Ek het byvoorbeeld eers later geleer dat B.J. Vorster die Eerste Minister was van Suid-Afrika gedurende hierdie periode; Richard Nixon, en toe Gerald Ford die presidente van Amerika; die hoogdrawende Brezhnev Kameraad Een in die Sowjet Unie; en Pol Pot Broeder Een in ’n land wat ek eers twee dekades later sou ontdek op ’n wêreldkaart. Op ander gebiede, soos ek ook veel later eers sou uitvind, het Jim Morrison, Jimi Hendrix en Janis Joplin reeds vertrek na die hiernamaals, Bruce Springsteen het op ’n tafel gespring en is die volgende dag geëer as die toekoms van Rock & Roll, en die Britse Leeus onder leiding van ene Willie John McBride het trane en weemoed gesaai oral waar hulle aan ’n rugbybal gevat het.

Ek weet al hierdie dinge nóú omdat ek dit gelees het. Dit kon net sowel geskiedenis van die Middeleeue gewees het as dit nie was vir die feit dat ék ook êrens op die planeet was op dieselfde tyd nie.

Die sewentigs was my toeskouer dekade – al het ek nie veel verstaan van wat op die speelveld aangegaan het nie. Ek het meeste van my dae tydens daai dekade gespandeer in sandputte, toegesluit in ’n ou wrak in ons agterplaas (gewoonlik my eie skuld), en langs kombuistafels besig om my liggaam sterk genoeg te eet vir die volgende dekade.

Die eerste deel van die tagtigerjare was ek tot ’n groot mate steeds onbewus van enige iets buite my onmiddellike omgewing. Teen die einde van die dekade was ek egter oud en slim genoeg om konsepte te verstaan soos “Die Koue Oorlog”, “Apartheid”, “Die Kommunis is Satan” en “Nelson Mandela gaan die eerste swart president van Suid-Afrika word”. Ek kon ook teen 1989 goed genoeg lees en skryf om skool te kon verlaat, en ek het slim probeer klink as mense my gevra het wat my volgende stap in die lewe gaan wees.

In die negentigerjare het ek ’n meer aktiewe lid van die gemeenskap geword, en is steeds op my eie manier gedurende hierdie eerste dekade van nul. Ek is nou oud en bles genoeg dat dit nie ongehoord is dat ander volwassenes vir my vra, “En wat dink jy?” nie. Ek is ook verstandig genoeg om te kan trou en om kinders te kry (of verstandig genoeg om dit nie te doen nie), en om my stuiwer in die beurs van Beleefde Beskawing te gooi.

Nou, bogenoemde is bruikbaar as ’n kort biografie oor myself, maar dit is ietwat beperk as ’n groter beskouing van die spreekwoordelike “ons” wat gedurende hierdie tyd ons bestaan voer. Hoewel ek graag die laaste dekade en die huidige een – die jare van my laat twintigs en vroeë dertigs – wil beskou as mý tyd, is dit net ’n fraksie van die waarheid. Hierdie is ook die tyd wat die kleuters in Gebuigde Dorp dieselfde son op hulle bakkies voel as ék op my halfbebaarde gesig. Dieselfde met die babaseun op die trein, en die oupa aan wie die kleuterskool behoort. Ons almal leef in hierdie tyd.

Vyfhonderd jaar van nou af gaan dit nie saak maak dat ek 32 was gedurende hierdie dae, die kleuters 5 of 6, die oupa 75, en die babaseuntjie 6 maande nie. Hierdie tyd is ons almal s’n, al kan sommige van ons nog nie behoorlik ons name skryf nie, en al het sommiges al soveel keer hulle name geskryf dat hulle wens iemand anders kan dit vir ’n slag namens hulle doen.

Ons is geneig om baie gesteld te wees op ons ouderdom, en om onsself in te deel volgens ’n groeiende aantal klassifikasies. Daar’s Kleuters, Pre-tieners, Tieners, Jong Mense, Vroeë Twintigs, Laat Twintigs, Vroeë Dertigs, Middel Dertigs, Laat Dertigs, Middel Veertigs, Vyftigs, Sestigs, Sewentigs, Afgetree, Bejaard, Regtig Oud, en Oud Genoeg Om In Die Guinness Book of Records Te Verskyn.

Ekself pas in die Vroeë Dertigs vakkie, en is party dae regtig verlig dat ek nog nie in my middel dertigs is nie. Ek het vriende in hulle middel twintigs (of soos ek hulle graag daarop wys, amper aan die “verkeerde kant” van 25). Ek het ook vriende in hulle laat dertigs, en van my beste vriende is in hulle middel veertigs (die sogenaamde middeljare). Ek kan opreg sê dat ek gelukkig is daarmee om 32 te wees. Ek is bly ek is nie nou ’n tiener nie. Ek is ook baie dankbaar dat ek nog nie bejaard is nie.

Die vraag is, wat maak dit saak? Natuurlik is daar ’n verskil tussen 15 en 75, en tussen 25 en 55. Maar kom ons kyk na almal wat nou, sê onder 35 is. Dit sluit dus in myself, my twee susters, ’n paar vriende en vriendinne, die tieners van vandag, maar ook die klomp snotneusies by die kleuterskool. Dit sluit selfs in die sesmaand-oue baba op die trein. Waar gaan ons staan in verhouding met mekaar oor dertig jaar (of dan dié van ons wat dit so ver maak)? Ek sal 62 wees; nie meer vandag se kind nie, maar ook nog nie bejaard nie. My een vriendin wat nou 25 is, gaan 55 wees. My twee susters gaan 56 en 64 wees. Die klomp by die kleuterskool gaan tussen 34 en 36 jaar oud wees, en die baba op die trein sal pas 30 geword het. Hoewel hierdie laaste groep die jongste is van dié wat vandag son op hulle wange gevoel het, sal selfs húlle dus nie meer vandag se kinders wees nie (by wyse van spreke). Van die laities gaan al bles wees; van die meisies gaan moontlik al hulle eie tienerseuns en -dogters hê.

Twee-en-sestig, laat-vyftigs, middel-dertigs … ons gaan almal volwassenes wees van die Tyd en Wêreld van 2033. Dis moontlik dat ék nog kinders sal verwek wat aan die einde jonger gaan wees as die kinders van die pikkies wat vanoggend aan my been gehang het. Maar op hierdie oomblik het ons álmal ons voete in hierdie tyd – hier en nou. As dit reën vanaand, voel ons almal dit. As daar ’n epidemie uitbreek, word ons almal geraak.

Die versoeking is daar om te sê ek weef net hierdie opstel aanmekaar om myself beter te laat voel oor my eie jare wat aanstap. Of omdat ek soos Oupa Ho Chi Min gevoel het toe ek vanoggend ’n tweejarige in ’n dik jas gesien dans het met lomp bene, sy knikkende kop nie veel groter as my knie nie. Of omdat ek herinner was aan hoe ver ek al is op die pad van gemiddelde lewensverwagting toe ek die baba op die trein opgemerk het, rustig aan die slaap, en onbewus van enige iets anders as die warm knusheid van sy ma se arms. Nietemin, nie een van hierdie dinge sal enige iets verander nie aan die feit dat ’n verskil in ouderdom tussen twee mense toenemend vervaag soos die jare aanstap vir beide. Dit sal ook niks verander aan die feit dat instellings, konvensies, en die eksterne bewyse van ons bestaan, ons heel moontlik gaan oorleef nie.

Feit is ook dat ander mense vóór ons hier was. Demokrasie, die vryemarkstelsel, moderne arbeidsverhoudings, stede wat uit hulle nate bars, en mense wat nie meer weet hoe ’n grot of ’n lappie groente lyk nie, is nie net te wyte aan ons eie aksies nie. Ons het hierdie wêreld geërf. En dis weer óns plig om te doen wat ons kan om iets na te laat aan dié wat 200, en 500 jaar na ons gaan tob oor die sin van húlle bestaan.

Nie ek, my twee susters, my amper-aan-die-verkeerde-kant-van-25-vriendin, my middeljarige en laat dertigs vriende, die tandloses in die kleuterskool en op die trein, of enige van die tandlose ou mans met lang wit baarde gaan nog hier wees oor 200 jaar nie. Dit – dit is wat ons almal van hierdie tyd aan mekaar bind. Nie een van ons het geleef in die tyd van Julius Caesar of Napoleon Bonaparte of Strandloper X nie (teorieë oor reïnkarnasie of tydreise vir die oomblik tersyde gestel). Net so het nie een van die mense wat geleef het in die tyd van die Franse Rewolusie, of tydens die Goue Jare van die Romeinse Ryk, dit gemaak tot 2 Desember 2003 nie. Hulle het almal gesneuwel. Almal. Sonder uitsondering.

Dit sal dus nie onvanpas wees nie om aan die einde van hierdie stuk – ter illustrasie – te vra wat dit nog vandag saak maak dat een vrou in Desember 1541 aan die later kant van 25 was, of wat dit saak maak dat een ou toppie in sy sewentigs was. En maak dit nog vandag saak dat daar ook toe ’n driejarige kind was wat met lomp bene gedans het op ’n vergete wysie?

Historiese Voetnota:

“En,” vra iemand 462 jaar van nou af, “wat maak dit saak vandag, Woensdag 2 Desember 2465, dat ’n 32-jarige man in Desember in die jaar 2003 in die laat agtermiddag gesit en tob het oor die waarde van sy eie bestaan?”

______________________