Skrywer: Brand Smit

Laaste gedagtes voor Taiwan

Dinsdag 29 Desember 1998

Ek sit hier en wonder of daar nie alternatiewe was, al die pad terug in April nie. Nie uit spyt nie, net soort van as ’n noodsaaklike mental exercise.

Is ek spyt oor enige iets? Die versoeking is groot om te sê “ja”, but it wouldn’t hold up to rigorous scrutiny. So, nee. Hier volg die redes. Ek het die belangrikste stap denkbaar geneem om my skuldeisers in die gesig te staar. Enkele dae na my terugkeer [uit Korea] was ek besig om versoening te onderhandel. Ek het al die belangrikste kennisse en vriende gesien, en kennis gemaak met ’n paar nuwes. Ek het ses weke by die huis gespandeer, en toe vir ses maande lank gewerk vir ’n maatskappy wat hoofsaaklik toegespits is op wins. Ek het eerstehands ervaar wat ek nog altyd gedink het van corporate life. Ek het in Johannesburg gewerk en gewoon vir ses maande lank, wat my onkunde oor die plek ’n doodsknal gegee het. Ek voel werklik meer ingelig, en meer ervare danksy hierdie tydperk. Ek het ook baie plekke gesien, en dinge ervaar wat ek gemis het tydens my “isolasie” in Korea.

Maar, dit is om ’n mooi prentjie te skets ter wille daarvan om nie spyt te wees nie. Ter wille van eerlikheid, moet ek ook die anderkant van die verhaal skets.

In terme van mag – wat ek oudergewoonte definieer as die vermoë om keuses te kan maak, keuses te kan uitoefen, en om nie afhanklik te wees van ander nie – was ek ’n big time loser die afgelope sewe of agt maande. Big time. Ek stel myself inderdaad in die verleentheid om steeds te probeer om terug te baklei, om steeds my waardigheid te wil verdedig.

Die waarheid is dat ek tans meer magteloos is as wat ek ooit tevore in my lewe was. Vir al die belangrikheid wat mag, onafhanklikheid, waardigheid en trots vir my gehad het agt maande gelede, is dit ironies dat ek soveel verloor het op al hierdie terreine! Vir hierdie rede, en hierdie rede alleen, sou ek kon sê dat ek spyt is dat ek nie reeds einde Junie probeer het om weer ’n teaching job te kry in die Ooste nie.

Maar, daar’s geen sin in spyt nie, so ek gaan nie tyd daarop mors nie. Ek het gedoen wat ek gedoen het. Ek het ’n paar dinge geleer, en ek was ’n paar keer neergevel teen die grond. But at least I came out for the fight, of hoe? Al was dit half teësinnig, en al lyk ek nie exactly soos ’n held op die oomblik nie.

Wat’s volgende?

Ek het gesien, vir as ek vergeet het, hoe lyk finansiële magteloosheid. Nie weer nie. Nie as dit van my afhang nie. Hierdie jaar was na alles een van die verrykendste jare van my lewe, al gaan ek dit gewond en beseerd, en swak gewapend uit. (Mens kan amper sê ek het die jaar ingegaan soos ’n Duitse soldaat in 1939, en ek gaan dit uit soos ’n Russiese soldaat in 1917.) ’n Verlore jaar was dit nie, daarvoor het ek veels te veel baklei, en te veel skermutselings oorleef. Die res van die duisend myl reis wat ek begin het, sal voortgaan. Two steps forward, one step back. Maar ek sál voortgaan.

Lank lewe my eie rewolusie!

Eerste gedagtes in Taiwan

Woensdag 27 Januarie 1999

Fengshan City, Kaohsiung County

Op die onderwerp van toewyding: Wanneer jouself toewy aan Een Saak, Een Ding, moet dit elke dag deel van jou lewe wees, anders vervaag die toewyding. Jy moet jouself op ’n daaglikse basis, aktief – nie noodwendig uitsluitlik nie, maar aktief – daaraan toewy.

Later meer oor Fengshan City, Taiwan …

______________________

Woensdag 2 Desember 1998

Iemand met my agtergrond – middelklas, tersiêre opleiding – het basies twee opsies. Die een is om ’n betrekking by ’n maatskappy of instelling te aanvaar en finansiële sekuriteit te probeer bewerkstellig; die ander een is om ’n eie besigheid te begin. Ek is nie bereid om vir ’n maatskappy of instelling te werk op die langtermyn nie. Dis net hoe dit is. Ek het ook weereens gevind dat ek myself nie kan verbind aan ’n besigheid van my eie nie. Dit sal beperkte bevrediging bied vir ’n kort rukkie, maar wat dan?

Wat is die ander opsies? Een is Foreign English Teaching: eenjaarkontrakte; goeie kontantvloei; nie nodig om op skuld en krediet te leef nie; relatiewe goeie lewensomstandighede; jy’t nie ’n kar nodig nie; jy’t nie nodig om ’n goeie kredietrekord te hê om ’n telefoon te kry nie; jy leef in ’n vreemde land met ’n vreemde kultuur; lewenservaring van ’n ander aard; en uiteindelik, finansiële bemagtiging.

’n Volmaakte lewe? Nee. In meer opsigte as wat jy op jou een hand kan aftel, is dit ’n slegte lewe. Maar dit is ’n lewe waarin jy jouself kan bemagtig – op meer as een gebied.

______________________

Sondag 8 November 1998

Wat ’n jaar …

Vier en ’n bietjie maande in Johannesburg. Wat het ek sover gedoen? Ek het kanse gewaag. Ek het dinge gedoen, en doen dit steeds, wat ek gesê het ek nooit sal doen nie. Ek het Johannesburg toe getrek vir ’n office job. Ek het my baas/vriend se aanbod om vir tyd en wyl in die bediendekamer op sy erf te bly, aanvaar. Ek doen sales … En wat het ek? Fokkol.

Ek hou myself “produktief” besig – dis al wat ek kan sê. Ek lees. Ek skryf. Ek kan nie bekostig om by ’n restaurant te gaan eet nie. Selfs al was flieks gratis, kon ek nie daar uitkom nie. Selfs al was hier ’n honderd vrouens wat moontlikhede ingehou het vir ’n man, sou dit net van akademiese waarde gewees het, want as hulle nie binne stapafstand van my huis af woon nie, kan ek hulle nie ontmoet vir koffie of iets nie. En selfs al het ek ’n kar gehad, het ek nie geld nie. Ek bly in ’n fokken buitekamer soos ’n student. Ek het nie eens ’n behoorlike radio nie!

Klink dit asof ek net kla, terwyl soveel mense slegter af is as ek? Fok dit. Ek het my eie agenda. As ek tevrede was met wat ek het net omdat soveel mense in ’n slegter posisie is as ek, sou ek mense wat slegter af is as ek, beledig het, want ook húlle wil ’n beter lewe hê, om nie eens te noem dat hulle sou gedink het ek is ’n idioot om nie iets beters vir myself te wil hê nie!

Ek het geld nodig. Ek het ’n kar nodig. Ek het ’n rekenaar nodig. Ek het ’n behoorlike blyplek nodig. Al hierdie dinge is buite my onmiddellike bereik in Suid-Afrika op hierdie stadium. Miskien oor vyf jaar … That’s it, ek gaan Taiwan toe. En ek kom nie weer terug Suid-Afrika toe voor ek nie behoorlik vir myself kan sorg nie.

———————

[Verduideliking: Die Suid-Afrikaner wat my saam met die Koreaanse man meer as twee jaar tevore ingewag het op die lughawe in Seoel, was teen hierdie tyd in Taiwan. Ons het ’n paar e-posse uitgeruil – hy’t my vertel oor sy lewe in Taiwan, en ek het hom ingelig oor my situasie in Johannesburg. Teen laat Oktober het hy aangebied om vir my geld te leen vir ’n vliegtuigkaartjie Kaohsiung toe – ’n aanbod wat ek aanvanklik van die hand gewys het.]

______________________

Sondag 1 November 1998

Tyd om weer voorraadopname te neem, en belangrike vrae aan myself te vra: Waarheen is ek op pad, en wat wil ek met my lewe doen?

Glo dit of nie, maar ek is alreeds ses maande terug in Suid-Afrika! Ek kyk toenemend terug na die paar maande tussen September/Oktober verlede jaar, en Februarie/Maart/April hierdie jaar. Dit was ’n baie betekenisvolle tyd in terme van die beantwoording van belangrike vrae. Die primêre idees wat toe my gedagtes beïnvloed het, was dié van “Belonging” en “Commitment”.

Nou na ses maande vra ek myself weer, waaraan ís ek, en wíl ek toegewyd wees? Waar behoort ek, en waarvan wil ek deel wees? Ek het vroeër in die jaar sekere antwoorde gegee op hierdie vrae, wat vir alle praktiese doeleindes daarop neergekom het dat ek myself wou vestig in Suid-Afrika, en dat ek myself wou verbind aan die wêreld waar ek die graagste wou behoort – wat my eie land was. Ek kon egter nie my vinger sit op ’n enkele ambisie waarop ek my aandag kon fokus nie. Ek het ook nie enige gedetailleerde planne gehad nie.

Die afgelope ses maande het my in staat gestel om miskien ’n nuwe interpretasie te gee aan bogenoemde beginsels, en om duidelikheid te kry oor die enkele ambisie, die enkele droom. Ek wil skryf – gedigte, kortverhale, artikels, en enige iets anders wat geskryf moet word.

Om dit te kan nastreef, moet ek meer onafhanklik raak. Ek moet kan doen wat ek wil. Ek moenie myself laat inperk deur die verpligting om R2000 per maand oor te betaal aan een of ander instelling nie. Ek moet my eie geld vir myself kan gebruik.

Om ’n posisie van selfstandigheid, vryheid en onafhanklikheid te bereik, het ek nodig om geld te maak. Hoe vinniger ek hierdie punt kan bereik, hoe beter. Maar ek moet dit doen op so ’n manier dat ek steeds op ’n daaglikse basis my enkele ambisie kan nastreef.

______________________

Saterdag 31 Oktober 1998

Stap Een: Ek moet myself finansieel rehabiliteer. Ek is moeg daarvoor om ’n armgat te wees. Hierdie bemagtiging sal in twee stappe bereik word: 1) skuld word nul, en 2) geld word meer.

Stap Twee: Ek moet ’n motorkar aanskaf.

Dan, die ambisie wat lank voor Stap Twee gekom het, en lank na Stap Twee nog belangrik sal wees, naamlik om te publiseer wat ek skryf.

Ek is deesdae baie besigheidsgeoriënteerd met hierdie ambisie. Watter persoon wat ’n besigheid wil begin, of ’n produk wil bemark, het nie geloof in hulle produk nie? Sal so ’n persoon tyd, moeite en geld belê in ’n produk as hulle nie glo dat hulle sukses kan behaal daarmee nie? So voel ek ook oor my “produk”.

Eugene Marais is Eugene Marais. Andre P. Brink is Andre P. Brink. En ek is ek. Daar’s die reuse van Afrikaanse literatuur, en dan is daar kantoorwerkers wat gedigte sit en skryf terwyl die baas op ’n field trip is. Maar ek glo as daar ’n produk is wat ek uit die diepte van my siel kan lewer, is dit my skryfwerk.

Ek laat myself ook nie meer toe om verlei te word deur die idealisme van om nie te wil uitverkoop aan die establishment nie. Literêre produkte word op een of ander tyd soos enige plaasproduk of verbruikersitem deel van die mark. Jy wil hê iemand moet jou werk publiseer; die mense belê hulle geld in jou en jou produk; hulle hoop dat hulle ’n opbrengs sal verdien uit hulle belegging.

Skrywers is dalk uniek in baie opsigte, maar aan die einde doen hulle wat meeste ander werkende mense doen: Hulle maak gebruik van hul vermoëns om ’n produk te lewer, en hulle word ooreenkomstig gekompenseer.

———–

[Sien die nota van 14 Januarie 2004 getiteld, “Geld en kreatiewe vryheid”.]

______________________