Skrywer: Brand Smit

SATERDAG 14 JUNIE 2003

Op Vrydag 13 Junie kon ek nie verby die password op my rekenaar kom nie, want die a, die Back Space en die Caps Lock sleutels het oordag besluit om op vroeë aftrede te gaan. Dit het my nie lank gevat om ’n paar dinge wys te raak nie:

1. Dat die ontwikkeling hoogs ontstellend is.

2. Dat mense hulle hoop vir geluk plaas op iets wat deel is van hulle daaglikse lewens. Soms weet hulle wat dit is, en soms besef hulle eers wat dit was wanneer dit weg is. Vir party mense is dit ’n intieme verhouding met ’n ander persoon. Vir iemand anders is dit om ’n gesin te hê, en ’n kind in die aande in ’n warm bed te kan neerlê. Vir ander weer is dit die feit dat hulle baie geld het. En in sommige gevalle is dit al bogenoemde. Vir my is dit om te skryf; in praktiese terme beteken dit om elke dag die password op my rekenaar in te tik, en te werk aan enige van ’n paar projekte wat ek aan die gang het.

3. As ek ’n soldaat is, is my rekenaar my wapen (hoewel ek ook bekend is met meer tradisionele wapens soos ’n pen en ’n notaboek).

4. Die gedagte het by my posgevat dat dit net moontlik is dat ek dalk ’n ander rekenaar moet koop.

Vir die rekord, hoekom het ek in Junie 2000 ’n draagbare rekenaar gekoop? Omdat dit draagbaar was terug Suid-Afrika toe. Dit was soos versekering: eindig weer op in ’n bediendekamer, besit ten minste ’n rekenaar.

’n Desktop PC – groot boks met ’n groot ondraagbare skerm – het vir my beteken dat ek nog lank genoeg hier gaan bly om dit aan die einde te kan afskryf wanneer ek weer my rugsak pak.

En nou? Het ’n disfunksionele a sleutel my gedwing om vroeër by die Groot Vraag uit te kom as wat ek beplan het? Gaan ek nog lank genoeg in Taiwan bly om dit te regverdig om ’n nuwe rekenaar te koop – en heel waarskynlik nie die draagbare soort nie?

Ek wonder ook, net so terloops, is ek nie dalk steeds (of alweer) ’n bietjie naïef oor dit wat my, ’n sertifiseerbare armblanke die oomblik as ek my voete op Republiekgrond sit, inwag in Suid-Afrika nie?

So kom ’n gedagte toe by my op toe ek vroeg vanaand gaan kyk het na rekenaars: Haak hier vas vir nog ’n paar jaar, en stel myself uiteindelik in staat om ’n woonstel in Suid-Afrika te kan bekostig – natuurlik in ’n buurt en argitektoniese styl gepas vir ’n self-respekterende armblanke intellektueel.

Om eerlik te wees het soortgelyke idees al in my hoof rondgespring voor die a besluit het om ’n Caps Lock te word. Vroeg in die voormiddag het ek al gereken, “nou Julie drie weke by die familie, dan weer volgende Maart. En as mens nie aan die einde van volgende jaar teruggaan Suid-Afrika toe nie, ook volgende Desember saam met die familie by die see.” (As besigheid vir die familie goed genoeg verloop.)

Tyd sal natuurlik aanstap, en my Chinees sal ’n punt begin bereik waar mens geld sal kan maak met vertaalwerk of iets soortgelyks in Suid-Afrika. Soveel meer tyd is ook soveel meer tyd vir die publikasie van handboeke, en skryfwerk geïnspireer deur ’n lewe in die Verre Ooste. En daar’s natuurlik die oudagversekering wat 15000 kilometer treinreise, ’n paar weke in Japan, ’n paar weke in China, en selfs ’n besoek aan New York sal beteken.

Maar op ’n baie eenvoudiger vlak, hierdie punt: om my eie huis of woonstel in Suid-Afrika te besit.

Wat is die alternatief? Ek braai vanaf Maart 2004 elke naweek by my jonger suster en swaer (solank ek my eie wors en knoffelbrood kan bekostig); ek betaal vir nog drie of vier jaar af aan my studieskuld, en huur vir die res van my lewe ’n woonstel in Bronkhorstspruit. Dit terwyl ek op braais, waar my knoffelbrood al flouer raak, luister na ánder se stories van treinreise oor Russiese gebergtes en Chinese woestyne, en trips na Japan en New York, en Parys en Amsterdam. Terwyl ek by die dag ouer raak, en my geesdrif vir oorlogmaak met my sleutelbord afneem by die dag.

Maar ten minste sal ek my familie gereeld te siene kry, of hoe?

Niemand het gesê hierdie ding gaan maklik wees nie. Maar ek is ’n Soldaat in die Armblanke Bataljon, vegtende in die voorste loopgraaf in die Stryd vir die Siel.

En jy wen solank jy staande bly.

______________________

VRYDAG 13 JUNIE 2003

Die vraag van die dag: Oortref my ambisies my finansiële vermoëns? Antwoord: Nie solank ek in Taiwan bly nie.

’n Mens beweeg in die rigting van somme maak. Jy sê: Goed, ek is nou so oud, en ek het al dit en dat gedoen. Ek besit ’n eierklitser en ’n nice asdrom. My gesondheid is sus en so, en ek het nog soveel jare oor voor ek veertig strike, of vyftig.

Jy kyk ook na wat jy nié het nie. Jy kyk na dit wat jy nie besit nie – miskien ’n huis, of ’n karavaan, of ’n mikrogolfoond; dinge wat nog altyd buite jou finansiële bereik was. En jy kyk na wat jy nog nie gedoen het nie, en wat om redes wat net jý kan verduidelik vir jou belangrik is om te doen. Hierdie laaste punt is die een wat ek vir die oomblik wil aanspreek.

Die ding is, mens raak by die jaar ouer, en jy begin dink aan versekering vir die eendag wat een of ander tyd gaan aanbreek as jy … gelukkig is. En die groot vraag, wat mens probeer ontduik tot jy besef jy kan dit nie langer ignoreer nie, is of jy ten minste ’n bietjie van die lewe geniet het terwyl jy opsoek was na al die stukke van die legkaart, al die antwoorde, al die naamplaatjies wat jy wou hang om ervarings, en insidente, en begeertes.

In die beantwoording van hierdie vraag sukkel ’n mens gewoonlik om te lieg – die waarheid neig om selfs van onder die donkerste sonbril weerspieël te word.

Ek het gekies om die naamplaatjie van “Dinge Wat Ek Rêrig Geniet Om Te Doen” te hang om reiservarings. Die lekkerte van om die eerste keer op ’n plek aan te kom, en foto’s van jouself te neem op plekke wat jy voorheen nog net op flieks of CNN gesien het. Dit dra die tipe gewig wat ek op die ander kant van die skaal wil gooi wat ouderdom so laat oorhel.

Daar is ander dinge ook, maar dit behels meestal emosies wat soms handuit ruk. Om ’n gesin te hê – om getroud te wees en kinders te kry … is ook ’n aangename gedagte. Maar dis iets wat hierdie hele bespreking baie meer kompleks sal maak, en wat op sy eie nuwe onsekerheid bring.

’n Ander gedagte druis soms my grysstof binne ten spyte van edel weerstand: Is die odds heeltemal teen ons gelaai in hierdie lewe? Of gaan die lewe nie oor wiskunde en wetenskap nie? Is dit, soos wat ek vir ’n paar jaar al vermoed, ’n stryd wat jy wen solank jy staande bly?

______________________

VRYDAG 13 JUNIE 2003

Brand Smit woon in Blousteen Mansions nommer 711. Hy is getroud met Elsa Kleynhans (nou Junie was dit sewe jaar). Hulle het twee kinders: Martie is vyf en ’n half, en Ben is drie. Brand is ’n skrywer. Behalwe vir sy twee digbundels is daar ook die paar boeke oor sy jare in die Verre Ooste. Hy skryf ook gereeld artikels, en kort essays vir tydskrifte. Elsa is ’n onderwyseres by ’n plaaslike laerskool. Saam verdien hulle genoeg om siel en liggaam bymekaar te hou.

Brand en Elsa huur die woonstel in Blousteen Mansions, maar praat gereeld van miskien huiskoop êrens in die voorstede. Hulle hét immers twee kinders, en soms raak die woonstel ’n bietjie knap vir die vier van hulle. Elsa sal ook graag ’n tuin wil hê, en Brand het al genoem dat hy daarvan sal hou om op ’n stoep te kan sit.

Die gesin was verlede Desember bietjie Weskus toe (Elsa het familie daar), en Brand het gesweer nie weer nie. Elsa se broer is ’n plaaslike besigheidsman, en hulle het, soos voorheen, nie langs dieselfde vuur gesit as dit kom by politiek en godsdiens nie. Brand het aanvanklik gesê hy dink hulle moet by die huis bly hierdie Desember, maar hy en Elsa het weer daaroor gepraat. Hulle beplan nou om dalk vir ’n week of so Sodwana toe te gaan saam met Brand se jonger suster en haar man (hulle moet nog net die finansies behoorlik uitwerk).

Brand praat gereeld oor sy jare in die Ooste. Elsa luister geduldig, al ken sy al die stories teen hierdie tyd. Soms kom kuier iemand waarmee hy bevriend was in Taiwan. Hulle gesels dan tot laat in die nag oor insidente en mense, en oor tifone, besoedeling, epidemies, Engelse klasse, en Chinees. Brand se Chinees is nie te sleg nie, en hy maak gebruik van elke geleentheid om dit te oefen. Leesmateriaal is maklik om in die hande te kry (óf op die Internet, óf by die Chinese supermark), en hy sit gereeld ’n Chinese tydskrif en lees terwyl Elsa deur die nuutste Huisgenoot blaai.

Brand het verlede jaar veertig geword, en hy en Elsa het gereken dis ’n goeie tyd om ’n nuwe rekenaar aan te skaf. (Elsa se een kollega se man het ’n rekenaarwinkel, en hy’t hulle ’n goeie prys gegee op ’n model van so ’n jaar of wat oud). Brand het gemeen ’n rekenaar is ’n gepaste geskenk aan homself – dit is immers sy kwas vir die verwer, sy swaard vir die kryger, en sy vorige rekenaar het sporadies probleme gegee.

Brand volg ’n vaste daaglikse werkskedule. Hy staan gewoonlik op voor Elsa en die kinders, maak dan vir hulle ontbyt, vat die twee kinders kleuterskool toe, en laai vir Elsa by die laerskool af. Dan sal hy miskien ’n draai gaan maak by die poskantoor, en so teen tienuur se kant is hy agter sy rekenaar. Hy probeer ’n vaste hoeveelheid artikels en essays skryf elke maand (wat sy brood-en-botter is), maar sy groot liefde is steeds poësie. Hy werk op die oomblik aan sy vierde digbundel.

Brand is lief vir sy vrou, en is baie toegewyd aan sy kinders. Hy hoop Martie gaan iets soos ’n argitek of ’n veearts word, en hoewel dit nog bietjie vroeg is om te sê, reken hy klein Ben mag dit dalk in hom hê om ’n skrywer te word. Hy vertel dit vir almal wat wil hoor, en lyk elke keer verleë as Elsa vir hom sê, “Laat die kind toe om sy eie mens te word.” Al wat hy dan sê voor hy oor iets anders begin praat, is dat hy dit in die seun se oë kan sien.

______________________

DONDERDAG 12 JUNIE 2003

Die Wêreld van die Werkende Volwassene is jou voorland as jy oud genoeg is om die skool te mag verlaat en iemand bied aan om jou te betaal vir jou arbeid; ook as jy na ’n paar jaar aan ’n tersiêre instelling klaar is met al jou toetse en eksamens, of as jy moeg geleer is, of as jy moet begin om jou studieskuld terug te betaal.

Negentien-ses-en-negentig was die eerste jaar van my volwasse lewe wat ek nie meer ’n student was nie. Dit was die eerste jaar wat ek moes demonstreer waar ek gaan inpas in die Groot Hiërargie. Die jaar het vir my begin in ’n munisipale woonstel – sonder meubels, want ek het alles verpand gedurende die laaste paar weke van die vorige jaar. Ek kon van daai heel eerste maand van my post-universiteit volwasse lewe nie die huur bekostig van ’n munisipale woonstel nie. Teen die middel van hierdie maand is die elektrisiteit ook afgesny, so ek kon nie eens die nuwe fase van my bestaan vier met ’n koppie tee nie.

As jy na jou tersiêre opleiding nie begin met een of ander betaalde arbeid nie, en jy woon óf in ’n munisipale woonstel sonder elektrisiteit, of by jou ouers vir ’n paar maande, of in jou ouer suster se sitkamer (eers in die middel van die sitkamervloer, dan agter die rusbank), is jy in die oë van jou vriende, jou familie, ander mense wat jou ken, en in die oë van die breë gemeenskap, ’n mislukking.

Om oorsee te gaan, is – soos dit ook was in die middel-negentigs – een manier om hierdie negatiewe beskouing van jou persoon vry te spring. As jy emigreer, of ’n werk aanvaar in die buiteland waarvoor jy ’n formele werkspermit ontvang voordat jy vertrek, is dit een ding. Jy’s steeds in ’n formele werksituasie wat tydgenote in jou eie land kan verstaan, en tot ’n mate mee kan vereenselwig. As jy aan die ander kant net ’n rugsak of twee tasse pak, en jy gaan Engeland toe vir ’n jaar of twee, of jy gaan werk in Noordoos-Asië as ’n Engelse onderwyser vir ’n jaar of drie, word dit oor die algemeen gereken dat jy sal “terugkom” een of ander tyd om dán ’n lewe te begin in jou eie land as ’n Werkende Volwassene, en jou Plek in die Groot Hiërargie in te neem.

My jare in Korea en Taiwan val in hierdie tweede kategorie van Oorsee Gaan. Die verskil is dat ek na sewe jaar nog steeds nie weer my opwagting gemaak het in die Republiek om my plekkie in die son in te neem nie. (Daar was wel die eksperimentele terugkeer in 1998 wat geëindig het in ’n bediendekamer met pienk mure, maar dit was gou genoeg verby.)

Ek weet egter nou dat ek al vir amper ’n dekade lank sukkel om ’n antwoord te vind op ’n spesifieke vraag: Waar is my plek in die Groot Hiërargie?

My gesukkel met hierdie vraag kan tot ’n groot mate toegeskryf word aan die feit dat ek nie gemaklik sit in middelklas geselskap nie – as gevolg van die armblanke jare, en ook as gevolg van my persoonlike ideologie van Kreatiewe Onafhanklikheid voor Finansiële Gemak.

Sonder ’n antwoord op bogenoemde vraag was dit nog altyd moeilik om uit te werk watse tipe lewe ek wil lei as ’n Werkende Volwassene, met watse tipe werk ek myself sal kan vereenselwig, waar ek sal (wil) woon, met wie ek sosiaal sal kan omgaan sonder om soos ’n “mislukking” te voel, en watse tipe lewe ek ’n gesin sal kan gee.

’n Interessante situasie het ontstaan in ons gesin wat betref hierdie hele aangeleentheid. My ouers het albei van die platteland gekom en hulle pad oop gewerk na die Stedelike Middelklas toe. Dinge het skeefgeloop net toe hulle die kruin van sukses bereik het in hulle middel veertigs. Van toe af was hulle in en uit (meestal in) die Armblankeklas. My ouer suster het die spel goed bemeester, en geniet deesdae ’n relatief gemaklike Middelklasbestaan as beloning. My jonger suster, wat agt jaar oud was toe sy saam met die gesin die Armblankeklas binne gestruikel het, kan saam met haar eggenoot met gemak geklassifiseer word as Werkersklas – of dan Aspirant Middelklas.

Ek? Ek is ’n moeilike geval. Ek het die geleentheid gehad om lidmaatskap van die petite bourgeoisie te bewerkstellig as ’n hoërskoolonderwyser. Om ideologiese redes, ’n probleem met gesag, ’n klein porsie kunssinnigheid, en veels te veel ambisie het ek die geleentheid beleefd van die hand gewys.

Waar pas ek dus in, in hierdie Groot Sosio-Ekonomiese en Kulturele Hiërargie? Ek is niks anders nie as ’n Armblanke Intellektueel.

______________________