Rede vir onsekerheid, en ’n nuwe mantra

DONDERDAG 10 JULIE 2003

Ek identifiseer ’n swakheid in my toekomsplanne. Finansieel kan dit werk, maar daar is steeds ’n onsekerheid wat deurskemer in my idee om miskien huis op te sit in Bronkhorstspruit, en dan eers weer vir ’n paar maande terug te keer na Taiwan.

Op my gebruiklik wetenskaplike manier werk ek toe uit dat dit te make het met identiteit. Ek weet wie ek is, hoe ek wil leef, en wat ek uit die lewe wil hê. Solank ek in Taiwan bly, is hierdie dinge moontlik. Die oomblik as ek huis opsit in Bronkhorstspruit, so reken ek, gaan ek effens onseker wees of wie ek is, hoe ek wil leef, en wat ek uit die lewe wil hê, nog steeds so geanker gaan wees in Eksterne Realiteit.

Ek vat toe ’n middagslapie, en die boodskap kom deur: Wees wie jy is – ’n skrywer.

Die onsekerheid verdwyn toe feitlik onmiddellik, soos ’n speelgrond boelie wat die pad sal vat as sy teiken se ouer, groter broer op die toneel verskyn.

Die rede vir die onsekerhede is omdat ek ’n bloedstollende angs daarvoor het om ’n doellose, betekenislose bestaan te voer. Om net in Bronkhorstspruit te woon en “genoeg” geld te maak, is nie goed genoeg vir my nie. In Taiwan is ek ’n onderwyser, ’n skrywer, en ’n student. As ek dit duidelik stel aan myself dat ek steeds ’n skrywer sal wees in Bronkhorstspruit, dan sê ek dat ek ook dáár sal weet wie ek is, hóé ek wil leef, en wat ek uit die lewe wil hê. En ook dáár sal dit gegrond wees in Eksterne Realiteit.

* * *

Ek kyk deur my ou foto’s (1990, 1991, 1997), en ek lees deur ou joernale (1996, 1997) en ek begin wonder: Het ek darem iets met my lewe gedoen die afgelope sewe jaar, en miskien meer spesifiek die afgelope vier en ’n halwe jaar?

Die antwoord is, “Ja.” (Ek het ’n paar dae gelede ’n soortgelyke vraag gevra, so ek het gelukkig reeds die antwoord geken.) Ek het die afgelope sewe jaar geleer wie ek is, hoe ek wil leef, en wat ek uit die lewe wil hê (dankie vir Steven Burgess en sy boek SA Tribes: Who we are, how we live and what we want from life in the new South Africa vir hierdie reël wat ek deesdae soos ’n mantra opsê). Ek het ook spesifiek die afgelope vyf jaar daaraan gewerk om ’n skrywer te wees, en nie net te wil word nie.

______________________

Wat ek sien

VRYDAG 4 JULIE 2003

Ek glo altyd almal het drome wat verby die lewens strek wat hulle tans leef. En ek reken dat een of twee honderdduisend rand ’n ver ent sal gaan om hierdie drome te verwesenlik. Ek glo verder dat een of twee jaar in ’n plek soos Taiwan die ideale manier is om daai tipe kapitaal bymekaar te skraap.

Wat ek geneig is om te vergeet, is dat die lewe van ’n expat in vele gevalle wortelloos is, en dat vele mense ’n ander tipe lewe verkies. Hierdie mense het huise – ruimtes wat hulle ingerig het oor die jare presies soos hulle dit wil hê. Hulle het vriende, en miskien familie wat óf in dieselfde stad woon, óf in ’n naburige dorp. Hulle het troeteldiere. Hulle het pensioenfondse wat hulle al vir jare aan die opbou is. En hulle droom van kinders kry – as hulle nie reeds begin het met ’n gesin nie, en om hierdie kinders groot te maak in ’n omgewing wat aan húlle, die ouers, bekend is. Dis ’n lewe waaroor hierdie mense baie keer kla, maar dit is ook ’n lewe waarbinne hulle veilig voel. Dit is verder ’n lewe wat hulle reken hulle kan volhou, en wat hulle hoop hulle kan voortgaan om te leef tot hulle 60 of 65 tref, en daai pensioen uitbetaal.

Die feit is dit, nie almal weet wat hulle sal doen met ’n honderd of twee honderdduisend rand tussen wanneer hulle terugkeer van ’n plek soos Taiwan, en wanneer hulle aftree-ouderdom bereik nie. Mense is geneig om te kies wat aan hulle bekend is – al beteken dit dat jy jou tydkaart moet pons, dieselfde tyd elke oggend, vir veertig jaar lank.

______________________

Die digter leer om slim te wees

[Die volgende gedeelte is oorspronklik genoteer in my notaboek op die naweek van Vrydag 27 Junie tot Sondag 29 Junie 2003, in my gunsteling plek in dié geweste, Hong Kong.

Daar was ’n probleem met die bespreking van my vlug tussen Hong Kong en Johannesburg. Ek het die Vrydagoggend elfuur al in Hong Kong gearriveer, maar omdat ek onmiddellik ’n ou vriend op die lughawe moes ontmoet, het ek nie my vlug Johannesburg toe (later die aand) gaan bevestig nie.

Nadat ons brunch in die stad gehad het, moes my vriend homself haas terug na die lughawe. Ek het die res van die dag rondgeloop, en myself behoorlik geniet. So teen nege-uur die aand terug by die lughawe, het ’n dame by die aanmeldtoonbank te vertelle gehad dat hulle “overbooked” was. Sy’t verduidelik dat ek moes wag vir die volgende vlug – wat eers Sondagaand sou vertrek.

Ek was eers uit die veld geslaan. Ek het net twee ure geslaap die vorige nag, en ek was uitgeput van al die rondloop die middag en vroeër die aand. Die dame stel my toe gerus dat hulle ’n kamer in ’n goeie hotel vir my beskikbaar sal stel, en ’n limousine sal my direk soontoe neem. En vir as ek miskien gedink het daaraan om kwaai briewe te sit en skryf vir die lugdiens, het hulle ook HK$2500 byderhand waarmee ek myself kon amuseer (’n bedrag geld rofweg gelykstaande aan soveel Suid-Afrikaanse rand).

Ek sê toe, ek is baie kwaad want dis my verjaarsdag Sondag, en wat nou? Maar die pret wat ek gehad het op een dag in Hong Kong weeg toe swaar op my gemoed, en wie’s ek om ongeskik te raak as ’n groot maatskappy my wil betaal om nog twee dae in een van my gunsteling stede te spandeer? Ek sê toe nee maar goed, kry my tasse en wys my waar ek daai limousine moet kry.

Ek het die volgende nota begin skryf kort na my aanmelding by die toonbank vir wat ek gereken het regtig ’n lang slap kar gaan wees om my persoonlik na die hotel te karwei.]

SONDAG 29 JUNIE 2003

Ek bevind my in een van daai belaglike situasies waar ek, die Armblanke Digter, behandel moet word asof ek ryk en belangrik is. Al die partye, ek ingesluit, is effens verward.

“But everyone can see there’s a tear in his shirt,” verbeel ek myself die jong dame fluister aan haar kollega.

“I know. Shush …” adviseer die ouer man haar waarskynlik.

Telefoniese bevestigings word gemaak in gedempte gesprekke. Sweet word van ’n voorkop afgevee. Uiteindelik besef almal die onaangenaamheid moet eenvoudig verduur word.

“Please come with me … sir,” beveel die man met die geswete voorkop huiwerig.

Die Armblanke Digter huiwer self vir ’n oomblik, mik eers in die verkeerde rigting in, en word dan teruggeroep na ’n ry gemaklike rooi stoele. ’n Oranje plakker word in sy hand gestop. Korrek interpreteer hy die plakker as ’n kenteken van sy nuwe status as iemand wat soos ander mense behandel moet word wat in weelderige hotelle tyd spandeer. Hy plak dit teen sy ligblou “Tokyo III” hemp. Dit bly afval. Die ander beplakkerde individue sit etlike stoele van die digter af. Hy spekuleer dat dit mag wees oor die klein skeurtjie in sy hemp, maar neem nie onmiddellik die moontlikheid in ag dat, na ’n dag se rondlopery in warm, vogtige Hong Kong, hy nie meer ruik na die eau de cologne wat hy die oggend ewe verwaand onder sy arms gespuit het nie.

Na vyftien minute kom die man wat aan hulle die plakkers gegee het, weer nader gestap. “This way please,” wink hy vriendelik aan die groep wagtendes. Die Armblanke Digter stap dié keer voor. Dan onthou hy van die spuitgoed in sy boeksak, en is skielik vies dat hy gesit en notas maak het eerder as om homself op te fris.

Oor die volgende twee dae kom die digter een belangrike ding agter: ’n Mens leer. Feit is, die hele deftige hotel storie, soos die deftige restaurant en sekerlik al die onderdele van ’n weelderige lewe, is ’n spel. Mens kan die reëls en truuks van ’n komplekse video game vir jouself uitwerk, en dit tot ’n mate bemeester na ’n paar oefenlopies. Soveel te meer met weelderigheid.

Dit gaan oor selfvertroue. Hoe meer jy blootgestel word aan situasies waar jy, soos in ’n video game, sekere “bewegings” moet maak, hoe meer leer jy om dit reg te doen. En hoe meer jy leer, hoe minder foute maak jy. En hoe minder foute jy maak, hoe meer word jou selfvertroue – en hoe minder is jy bewus daarvan dat jy eintlik ’n vreemdeling is in ’n omgewing waar jy nie regtig hoort nie.

——————–

[Die digter bereik na twee dae en drie nagte die dorp waarvan hy al droom vir maande lank – Bronkhorstspruit, vyftig kilometer noord van Pretoria. Vergete was die maande van adolessente vernederings en groeipyne (het ek al genoem hy was hier op laerskool?). Die skooltjie waar hy op sy dag prefek was, lyk anders, kleiner. Die Vetkoek Hoekie is nog steeds op die hoek, maar met ’n ander naam. Die dorp lyk oor die algemeen kakkerig, maar daar was tog ’n lekkerte daaraan om terug te wees. En dit was winter, die man se gunsteling seisoen. Dooie geel gras, ’n kilheid in die laatmiddagluggie, en die reuk van steenkool het die sintuie oorweldig met ’n skamerige vragie: “Welkom tuis?”]

______________________

Die vraag bly steeds …

WOENSDAG 18 JUNIE 2003

Ek wil teruggaan Suid-Afrika toe. As dit binne die volgende ses maande is, kwaai. As dit eers oor drie jaar is, dan aanvaar ek dit so. Dit is egter belangrik om te weet waarheen jy op pad is. En om dít te weet, en om te weet hoekom jy dáár wil wees, is dit belangrik om te weet waar jy vandaan kom.

Ek ken die antwoorde op hierdie vrae. Ek weet dit nou baie beter as ses, en drie, en twee maande gelede. Ek weet dus waarheen ek op pad is, waar ek wil wees – nie net in terme van geografiese plek nie, maar ook in terme van die Groot Hiërargie, en hoekom ek spesifiek dáár wil wees.

Ek het egter een vraag: Wat doen ’n mens as jy alleen is?

Meeste mense wil omring wees deur familie en vriende, en naby aan die persoon wees met wie hulle ’n intieme verhouding het. So is dit ook met my. Maar wat doen jy as jy jouself in ’n situasie bevind waar jou naaste familie duisende kilometers ver is, jy jouself toenemend vervreem het van mense wat jy op ’n stadium vriende genoem het, en niemand jou by die huis inwag om saam met jou tee te drink en die dag se gebeure te bespreek nie? Miskien is hierdie situasie die resultaat van omstandighede buite jou beheer, of miskien is jyself ten volle verantwoordelik daarvoor. (Indien laasgenoemde die geval is, is dit nie te sê dis nie om goeie redes nie.) Die vraag bly steeds: Wat doen ’n mens as dit net jy is, en jy wil nie hê dit moet uiteindelik jou geestesgesondheid of moraal onherstelbaar vermink nie?

______________________

Realiteit, en ’n paar ander feite

DINSDAG 17 JUNIE 2003

“What I used to think was me/is just a fading memory/I looked it straight in the eye, and said goodbye/I’m up above it …” ~ Nine Inch Nails

Ek het nie veel van ’n keuse anders as om te vernuwe nie, het ek? My troeteldier is dood, en my woonstelmaat en vriendin het haar heil op ’n ander kontinent gaan soek. Sommige mense ignoreer my eers, besluit dan hulle wil net vriende wees, en besluit dan ook dít is te veel. Ander mense speel kat-en-muis om my te wys wie’t wié die meeste nodig. Die res van my kennisse vermy my om ’n verskeidenheid redes – ek gaan nooit op naweek-trips nie, godsdiensverskille, en miskien bloot omdat ek nie genoeg pret is om mee uit te hang nie. My TV is gebreek. My rekenaar is gebreek. My fiets is net die helfte van wat dit verlede jaar was. My scooter staan al vir amper ’n jaar op die stoep en olie drup. Die waterrekeninge is maande laas betaal, en my scooter registrasie is nog nooit betaal nie. Ook my studieskuld is steeds ongedelg. My woonstel ruik soos ’n stroois. Insekte vlieg en loop verwaand die hele plek vol want ek het die enigste roofdier, ’n reuse spinnekop, doodgetrap. Ek geniet nie tans enige vroulike geselskap nie, want meeste Suid-Afrikaanse vrouens hier is streng groepsgeoriënteerd, en ek loop alleen by plekke in en uit. En Taiwannese vrouens dink ek is te eienaardig – selfs vir ’n uitlander. Die oubaas wat die skool besit in die klein dorpie buite Fengshan, dink ek is ’n slegte werker omdat ek sommer ’n een-uur-klas kanselleer as die trein laat is met ’n halfuur, en ek nie net die klas ’n halfuur later wil begin nie omdat ek dan vir 45 minute moet wag vir ’n trein terug huis toe. En die prinsipaal by die ander skool kan nie verstaan hoekom ek op Maandae en Vrydae twee minute vroeër wil loop nie, ten spyte daarvan dat die eienaar gesê het dis oukei om vyf minute vroeër te loop. Oor tien dae gaan ek Suid-Afrika toe vir drie weke, maar dit voel al klaar asof ek soos ’n mislukking gaan lyk, voel, klink en optree, tot ek weer op ’n vliegtuig klim terug Taiwan toe. Intussen sal die insekte my woonstel oorgeneem het as ’n nuwe ekologiese sisteem, my fiets sal verroes wees, alles sal nat wees buite, en bedompig binne van al die reën, en ek sal niemand hê om te bel en te sê ek is terug, kom ons gaan drink ’n koppie koffie nie. My rekenaar sal nog steeds stukkend wees, en as ek ’n nuwe rekenaar wil koop, gaan my spaargeld vinniger opraak, wat sal beteken ek sal heel moontlik, as ek gelukkig is, weer “Twinkle, Twinkle Little Star” moet sing vir vierjariges wat óf wil skree, óf wil slaap.

Daar – daar’s die realiteite van my lewe op Dinsdag 17 Junie 2003 om 10:22 in die oggend – by die huis, omdat die trein na Number Nine Crooked Village vertraag was met 35 minute. Tog, my skottelgoed is gewas (vir die eerste keer sedert laat April), en die wasmasjien is besig om my beddegoed ’n laaste spin te gee. ’n Slapie klink dus vir my na ’n uitstekende plan.

(Klaar geslaap, 12:05)

Dis net sowel. Mens kan nie begin met ’n nuwe lewe as die oue nog skop nie. Ek het dit al voorheen probeer, dit werk nie.

[…]

Wat kom hierna? Ek weet nie. In elk geval, is dit nie soos om te vra na die geslag van die verwagte geboorteling as mens nog nie eens swanger is nie?

Feit: Nie alle mense het altyd nodig om vir iemand anders te werk nie.

Slegte nuus: Op hierdie stadium van my lewe het ék nodig om vir ander mense te werk.

Goeie nuus: My lewe is nie van so ’n aard dat ek nodig het om ’n slaaf te wees vir ’n ryk man sestien ure elke dag, sewe dae per week nie.

Feit: Ek het wel nodig om ’n paar ure elke dag (of dan vyf dae per week) vir iemand te werk wat geld maak uit my arbeid.

Feit: Sedert 1991 al het ek ’n byna onafgebroke reeks verhoudings gehad met een of ander werkgewer (ek het ongeveer sewentien “base” getel).

Feit: Ek aanvaar dit so.

Ou feit: Vestig jouself as ’n kenner op ’n gebied, en bou ’n professionele reputasie op.

Dus, feit: Verbeter jou kanse om geld te maak op ’n wyse wat jou persoonlikheid pas en jou belangstelling behou, deur jouself te vestig as ’n kenner op ’n gebied waarin jy geïnteresseerd is, en deur ’n professionele reputasie op te bou in ’n mark waarin wat jy lewer, kommersiële waarde het.

Genoeg feite. Tyd vir nog ’n gedig:

ek dra nog steeds die klere
van my vorige lewe
ek sit nog steeds dieselfde stoele vol
met jeukerige agterstewe

______________________