Die 99 dae van die Kommersiële Diktator

MAANDAG 23 FEBRUARIE 2004

Die Republiek het vanoggend gerys uit sy slaap met ’n wete dat hierdie nie net ’n gewone Maandag is nie. Dit is – en die strykkwartet slaan ’n paar vinnige note – die Eerste Dag van die 99 Dae van die Kommersiële Diktator!

Hoewel die oggend vars was en die dag swanger met moontlikheid, het dit nie lank gevat voor ’n bietjie onstuimigheid die Raadsaal getref het nie. Die KOM-DIK wou sy regime begin met ’n bietjie “house cleaning,” en het die Skrywer gevra om asseblief handjie by te sit. Die Skrywer het verontwaardig na die KOM-DIK gekyk en gesê almal weet hy vat nie aan ’n besem nie, waarop die KOM-DIK teruggekap het met, “G’n wonder die plek lyk soos dit lyk nie!”

Die Nuwe Leier het toe self met besem en stowwer die Raadsaal hier en daar bygekom, terwyl die Skrywer verveeld deur ’n foto-album geblaai het. (Wat toe amper ’n tweede onderonsie tot gevolg gehad het, want die Volk wou toe weet of tyd aan foto-albums gespandeer mag word gedurende die Nuwe Tyd. Die Sekretaris het vir ’n oomblik nagedink. Hy beslis toe dat in die Tyd Van Die Skrywer dit toelaatbaar was, en omdat die Nuwe Tyd geskoei is op die Toewyding Van Die Skrywer, dit ook nie nou ’n probleem hoef te wees nie.)

Tydens die perskonferensie wat gevolg het kort na die skoonmaaksessie, het die vraag ontstaan wie tegnies verantwoordelik is vir die skryf van die teks wat u, die leser, tans lees.

Die Sekretaris het die mikrofoon vasgegryp in sy regtervuis, en ferm aangekondig dat sulke vrae, veral na die onaangenaamhede met die besem, nie geduld sal word nie. Hy’t skuinsweg na sy tee gegluur wat besig was om koud te raak, en vir homself gemompel, “Die laaste ding wat die Republiek nou nodig het, is ’n Nuwe Identiteitskrisis.” Toe ruk hy die mikrofoon uit die staander en roep, “Hierdie Nuwe Tyd sal onthou word as ’n tyd van eenheid! Twis het geen plek in tye soos hierdie nie! Staan die Geëerde Skrywer immers nie vir sulke edel beginsels nie?!” Die Sekretaris besef toe die vraag het almal vir ’n oomblik peinsend, en voeg toe by, “En almal behoort van beter te weet as om ’n besem in die Skrywer se rigting te slinger …

“In elk geval,” gaan hy toe voort, “daar sal in die volgende 99 dae gefokus word op één ding, en een ding alleen: ’n skaamtelose, ongeëwenaarde, koorsagtige gejaag na geld. Die redes is lankal uiteengelê; die motiverings is eerbaar. Sekere sake móét moontlik gemaak word, en die Raad het eenstemmig besluit ten gunste van hierdie Strategie op die laaste Groot Sitting op Donderdag 12 Februarie 2004.

“Die Volk, die Primêre Karakters en al die Sekondêre Karakters word voorspoed toegewens vir hierdie nuwe tyd.” ’n Flikkering van optimisme was sigbaar in die Sekretaris se oë. “Wysheid, vernuf en geluk word ook toegewens aan ons Tydelike Nuwe Leier, die Kommersiële Diktator!” Geen applous het gevolg op die gebruik van die Nuwe Leier se amptelike titel nie, maar al die karakters het skielik probeer besig lyk.

“Laastens,” en met hierdie woorde het die Sekretaris se gesig weer somber geraak en die mikrofoon is teruggedruk in sy klem, “word die Skrywer ’n aangename lang verlof toegewens. Aan die einde van hierdie 99-dae tydperk sal literêre projekte hervat word, hopelik met gepakte koffers, en sakke vol geld. Lank leef … alles wat goed is.”

Die Juluka-lied “Akanaki Nokunaka” was gekies as Hoofgesang van die Nuwe Tyd, maar nie een van die karakters kon die lirieke behoorlik uitspreek nie. Almal was egter bekend met die ou volkslied “Sarie Marais,” en almal was dit eens dat dit die stemming akkuraat vasgevang het. Die Musikant is ingeroep om te begelei op sy kitaar, maar hy’t die bewerasies gekry en iets geprewel van ’n “verskriklike hoofpyn” – verstaanbaar siende dat dit die eerste keer was in jare dat hy weer uit sy obskure kas geroep is.

Na die laaste weemoedige note by die oop Raadsaalvensters uit verdwyn het, het almal ’n enkele vinger die lug ingesteek en uitgeroep, soos Een Man, “Laat die Nuwe Tyd Begin!”

______________________

Advies aan jong mense

WOENSDAG 18 FEBRUARIE 2004

Wat sal my advies wees aan jong mense wat voor belangrike besluite staan in hulle lewens?

Ek sal sê, leer jouself ken in ’n verskeidenheid situasies, en in omgang met ’n wye spektrum van mense. Vra jouself hóé en wáár jy in die groter gemeenskap wil inpas. Dink na oor wat jy wil hê uit die lewe. Oorweeg die redes hoekom jy hierdie spesifieke dinge wil nastreef, en hoekom jy op ’n spesifieke wyse wil inpas in die gemeenskap.

Jy hoef nie noodwendig al hierdie dinge finaal en absoluut uit te sorteer voor jy begin met enige iets nie – studie, werk of enige iets anders, maar moenie hierdie proses uitstel tot ’n verre “eendag” nie.

Laastens, dink, en dink weer, voor jy ’n finansiële skuldlas opbou voor jy hierdie sake uitgesorteer het. En as jy dan in die goeie gewoonte is om skuld soveel as moontlik te vermy, hoekom dan ’n goeie ding versteur?

———————

[Is daar ’n onverknoeibare resep wat “jong mense” kan volg?

Moontlik nie. Die dinge wat ek hierbo kwytgeraak het, is dalk goeie advies, maar dis ook maklik om dit te verbaliseer wanneer dit iemand anders se beurt is om dit te doen.

Almal moet uiteindelik foute maak, en dit vat soms jare voor mense bogenoemde sake goed genoeg uitgesorteer het om te kan sê, “Dít is wie ek is. Dít is waar ek wil wees. Dít is wat ek wil doen. Dít is wat ek uit die lewe wil hê, en dít is die redes daarvoor.”

Die mees waardevolle praktiese advies, in ag genome die feit dat dit jare kan vat om behoorlike antwoorde op hierdie vrae te vind of te formuleer, is dus iets wat almal eintlik reeds behoort te weet: vermy skuld.]

______________________

Oor vyf jaar – die afgelope vyftien jaar – ouer se verantwoordelikheid

DINSDAG 17 FEBRUARIE 2004

Ek weet wie ek gister was, en ek weet wie ek vandag is – maar wie gaan ek môre wees, of oor vyf jaar? Ek het nie nodig om presies te weet nie, maar mens sal graag net ’n idee wil hê … of dalk ’n verwagting.

Wie jy gaan wees word natuurlik beïnvloed deur wie jy gister was, en vandag is; maar wie jy môre wíl wees, beïnvloed ook wie jy vandag ís, hoe jy vandag jou tyd spandeer, en selfs hoe jy vandag voel oor jouself.

* * *

Ek dink terug aan die afgelope vyftien jaar. My enigste groot plan wat ooit gerealiseer het, was om op Stellenbosch te gaan studeer.

Voorbeelde: teen einde 1989 wou ek teologie gaan studeer, maar wat uitgewerk het was ’n BA-graad met die oog op onderwys; ek wou reeds in 1990 Stellenbosch toe gaan, maar ’n tekort aan geld het my gedwing om my eerste jaar op Tukkies te doen; in 1995 wou ek vir ten minste ’n paar maande Europa toe gaan, maar ek was terug in Suid-Afrika na vyf weke; in Januarie ’96 het ek gedink aan werk soek in Pretoria en omgewing, maar teen einde Junie was ek op pad Suid-Korea toe; in 1998 wou ek Engeland toe gaan, maar het uiteindelik teruggekeer Suid-Afrika toe; terug in Suid-Afrika was my oorspronklike plan om ’n paar projekte aan die gang te kry, maar ek het ’n deeltydse betrekking in Johannesburg aanvaar; my groot idee in 1998 was om te “belong and commit” in Suid-Afrika, maar teen die middel van Januarie 1999 was ek in Taiwan.

Die enigste Groot Plan wat gerealiseer het was dus Stellenbosch. Dit is ook betekenisvol dat ek destyds langer moes vertoef in Pretoria voor die trein – by wyse van spreke – in 1991 uiteindelik met my en al my bagasie vertrek het. As ek direk na hoërskool Stellenbosch toe gegaan het, sou ek moontlik nie soveel van ’n verlore buitestander gewees het soos ek was toe ek uiteindelik as tweedejaarstudent daar aangeland het nie.

Wat sê dit van my 2004 planne? Ek weet nie, maar ek moet voortgaan om planne te maak, en om dit te probeer uitvoer. Ek moet ook geloof hê dat “alles” op een of ander manier sal “uitwerk”.

* * *

As ouer het ’n mens die verantwoordelikheid om ten minste te poog om die tipe lewe te lei waarna ’n kind kan kyk en sal sê, “Ek wil ook so ’n lewe hê.” En die kind moet dit nie net kan sê as ’n vyf- of sesjarige nie, maar as ’n tiener, en selfs as ’n jong volwassene.

As dit nie moontlik is om tans self die kwaliteit lewe te lei wat jy wil hê jou kind eendag moet hê nie, is dit jou verantwoordelikheid om jou kind op te voed en voor te berei om te streef na ’n beter lewe as die een wat jy tans jou eie noem. ’n Mens moet deeglik bewus wees van die moontlike reperkussies voor jy vir ’n kind sê, “Dis nou maar hoe dinge is. Ons almal moet dit maar net aanvaar en aangaan met ons lewens.” Wees realisties, maar laat die kind toe om te droom.

As jy as ouer nie die tipe lewe lei waarvan jy gedroom het in jou jonger dae nie, maak die kind deeglik bewus van dinge wat jy moontlik anders sou gedoen het, en wys aan die kind moontlike roetes wat hy of sy kan oorweeg om nie ook ’n “slagoffer van omstandighede” te word nie.

______________________

Geloofwaardige identiteit in ’n nuwe gemeenskap

VRYDAG 13 FEBRUARIE 2004

In 2000 wou ek nie net “Brand” gewees het wat kitaar of klavier kon speel nie – ek wou “Brand die Musikant” wees. ’n Kritieke lae selfbeeld het ’n desperate poging aangevuur om ’n aspek van ’n sosiale identiteit te ontwikkel wat my goed sou laat voel het oor myself.

Helaas, my ambisie was hopeloos onrealisties. Ek wou soos John Williams (die klassieke kitaarspeler, nie die komponis nie) kitaar speel binne enkele maande, en ten minste darem met albei hande klavier binne dieselfde tydperk. Onvermydelike mislukking het my laat verval in die slegste gemoedstoestand wat ek ervaar het tot op daai tydstip in Taiwan. (My werksituasie het petrol by die vuur gegooi. Ek het meeste van my klasse aangebied by ’n laerskool waar die helfte van die sewejariges my geïgnoreer het tydens die klas, ’n kwart opgelet het die helfte van die tyd, en die ander kwart nie kon wag vir my om buite toe te gaan ná die klas sodat hulle grond na my toe kon gooi nie.)

Die musikant issue het natuurlik nie gegaan oor die kitaar of die klavier nie; dit het gegaan oor hoe ek myself gesien het, hoe my sosiale identiteit en status in die gemeenskap gemerk was, en hoe ek dit wou hê.

Na watse gemeenskap verwys ek hier? In 2000 het daar amper oornag ’n vloed ander Suid-Afrikaners in Kaohsiung aangekom. Ek was dus weer uit die bloute gekonfronteer met die vraag na wie ek was – nie net in ’n breë eksistensiële sin nie, maar tussen mense van my eie ouderdom, van my eie land, wat my taal gepraat het.

My liefde vir musiek, en die agting en respek wat ek altyd gehad het vir mense wat musiekinstrumente kon bespeel, het die idee teen die middel van daai jaar by my laat posvat dat die etiket van die “Musikant” verreweg die mees ideale een was vir my behoefte. ’n Enkele snit op die Pearl Jam album No Code het nie gehelp om hierdie beskouing te verhinder nie. Ek was so gehipnotiseer dat ek enkele dae na ek die CD gekoop het, uitgegaan het en vir myself ’n elektriese kitaar aangeskaf het.

* * *

As ek nooit Korea toe gegaan het nie, en derhalwe ook nie Taiwan toe gekom het nie … as ek in Pretoria moes bly vanaf April 1996 (hopelik nie vir langer as drie maande in my suster se sitkamer nie), sou ek genoodsaak gewees het om my identiteit as ’n volwassene te definieer in die meer bekende habitat van my eie land, tussen mense van my eie kultuur, wat my moedertaal gepraat het. Dit sou heel moontlik faktore soos my ongunstige sosio-ekonomiese status moes insluit, en ek sou dalk ander maatreëls moes tref om beter te voel oor myself.

Wat egter gebeur het, was dat ek in die dubbel vervreemding van Korea beland het – as Westerling in ’n stad van 800 000 Koreane, en enigste Suid-Afrikaner en Afrikaansprekende in die gemeenskap van buitelanders. My proses van identiteitsvorming het weereens ’n skoktydperk binnegegaan – soos die sosio-ekonomiese skok van “middelklas” na “armblank” in 1985.

Sou ek ’n “ander mens” gewees het as ek teen Junie 1996 ’n werk gekry het in Pretoria? Natuurlik, maar ek glo ook dat die kern van die mens se persoonlikheid tot ’n groot mate gevestig is en bloot reageer op verskillende omgewingsfaktore. “Korea Brand” was die resultaat van 22 maande in daai land en die dubbel vervreemding wat ek ervaar het. “Pretoria Brand” het nooit ontwikkel verder as die aanvanklike drie maande nie.

Sou “Pretoria Brand” steeds ’n “skrywer” geword het? Moontlik. Die kreatiewe aspek van my identiteit het immers reeds teen 1994 begin ontwikkel in Stellenbosch, en dit was verbind aan vorige tye wat die potensiaal vir hierdie bousteen van identiteit gemanifesteer het.

Wat belangrik is hier, is geloofwaardige identiteit. Ek was nooit ’n geloofwaardige “Brand, die Musikant” nie. Ek het dit geweet, en het desperaat probeer om geloofwaardigheid op te bou in ’n belaglike kort periode.

Is “Brand, die Skrywer” ’n geloofwaardige identiteit? Ja, en nie omdat ek dink my teks is dit werd om gepubliseer of gelees te word nie. Wat belangrik is – en ek het dit al vele kere genoteer, is dat ek skryf, dat ek genoeg skryf, en dat ek al genoeg geskryf het teen hierdie tyd om in my eie oë geloofwaardigheid te hê as ’n skrywer.

* * *

Ek was in Korea gekonfronteer met ’n omgewing waar, anders as 1995 en vroeg ‘96, ek myself gereeld aan ’n groot groep van my tydgenote moes kon identifiseer. Ek was onseker hoe om dit te doen. Ek was onseker oor wie “Brand Smit” was, en oor wat dit beteken het om “Brand Smit” te wees. Ek het gesoek na leidrade, antwoorde … en waar gaan soek mens anders as die grond waar jou naelstring lê, by wyse van spreke?

In my geval het ek middelklas suburbia geïdentifiseer as “ground zero”. Wat my in die gesig gestaar het, was egter die mislukking, persoonlik en dié van my familie, om in te pas en aanvaar te word deur die plek wat die leidrade moes oplewer oor wie en wat ek was. Die beskouing van myself as afstammeling van ’n bron wat altyd gedreig het om mens te aborteer, het my die bron in uiters negatiewe lig laat sien, om dit sagkens te stel.

Die mees ideale alternatief vir “middelklas suburbia” in die ontwikkeling van my identiteit kon gewees het die Christelike religie. Mens kon selfs sê dat my hele identiteitskrisis daar en dan beslis kon word. Probleem was, sedert 1993 het ek nie meer die Kerk, soos ek dit geken en gerespekteer het van kindsbeen af, beskou as ’n geloofwaardige instelling nie. Die noue verbintenis tussen die Afrikaner middelklas en die spesifieke vertakking van die Christelike religie waarmee ek ten nouste vertroud was, het my verder vervreem van beide.

Om op te som:

1. Ek was in Korea gekonfronteer met die noodsaaklikheid om myself te identifiseer aan dosyne van my tydgenote; veel meer mense, en op persoonliker vlak, as in 1995 en vroeg ‘96.

2. Ek het gesoek na antwoorde en leidrade in die plek waar my wortels gelê het. Hierdie plek het ek geïdentifiseer as “middelklas suburbia”. Ek was egter bewus van die feit dat hierdie plek (omgewing en gemeenskap, in die breë sin van die woord) nie my en my familie se wortels wou aanvaar nie – of kón aanvaar nie, volgens kwalifikasies wat sekerlik enige gemeenskap se reg is om aan potensiële lede te stel. Wat hier ter sprake is, is nie soseer middelklas suburbia se standaarde rakende finansiële welstand en stabiliteit nie, maar dat hierdie spesifieke omgewing, met sy spesifieke kultuur, waardes en idees, nie vir my kon dien as ’n geloofwaardige bron van identiteit nie.

3. Die mees ideale alternatief kón gewees het die Christelike religie, maar ook dit was vanaf 1993 nie meer vir my ’n geloofwaardige bron nie, vanweë my toenemende gebrek aan geloof in die Oorgelewerde Tradisies van die Gevestigde Kerk.

4. Konklusie? Ek was in die moeilikheid. Ek moes baie dieper gaan grawe vir leidrade en idees oor wie en wat ek was, en wou wees, en ook in watter omgewing ek hierdie persoon wou wees.

* * *

In 2000 is ek weer gekonfronteer, dié keer in Taiwan, met mense aan wie ek myself moes identifiseer, nadat ek weereens ’n jaar in obskure anonimiteit gefunksioneer het – waar net die mees basiese data oor myself goed genoeg was.

Soos ek reeds genoem het, was die “Musikant”, in my opinie, die mees ideale vooraf verpakte, en vooraf goedgekeurde identiteit waaraan ek in my onsekerheid en angs oor my eie waarde kon dink, maar een waarvoor ek nie geloofwaardigheid kon opbou in die kort tyd wat ek nodig gehad het om dit te doen nie.

Dit wil dus voorkom asof deelname en lidmaatskap aan ’n nuwe gemeenskap – waar jy jouself in redelike groot kleur en detail moet identifiseer, lei tot verskerpte selfondersoek en hernude definiëring van identiteit, of die ontwikkeling van nuwe aspekte van identiteit, indien jy ontevrede is met wie en wat jy is binne daardie gemeenskap.

Dit volg ook dat die identiteit of aspekte van identiteit wat jy sal probeer ontwikkel, sal korrespondeer met wat goed en aanvaarbaar is vir hierdie gemeenskap waarvan jy deel wil wees.

Die alternatief vir aanvaarding en lidmaatskap in ’n gemeenskap is obskure anonimiteit – waar wie en wat jy is nie noodwendig aanvaar hoef te word deur ander mense in jou gemeenskap nie, solank jy jouself op jou eie besig hou, en nie moeilikheid maak nie.

______________________

Wat het fout gegaan, en wanneer?

VRYDAG 13 FEBRUARIE 2004

“Wat het fout gegaan?” is ’n vraag waaraan ek gereeld gedink het soos ek deur die Korea materiaal gewerk het. Ek het vir die grootste deel van my volwasse lewe ’n probleem gehad met sekere dinge, en dit het soms gedreig om my onder te kry. Wat presies was die probleem?

Ek glo dat die probleem te make gehad het met identiteit, en spesifiek die rol wat omgewing speel in die vorming daarvan.

Die omgewing waarin my identiteit gaaf aan die ontwikkel was tot ek veertien jaar oud was, het binne ’n paar weke dramaties verander. Van daai tyd af – my vroeë tienerjare – was ek daagliks gekonfronteer met mislukking, vir die eenvoudige rede dat die maatstaf vir sukses geld was, gemanifesteer in die klere wat jy gedra het, wat jy kon bekostig en wat nie, waar jy en jou mense gewoon het, en wat julle status in die gemeenskap was. Dit was vererger deur Onafbetaalde Skuld, en die feit dat besittings soos meubels, en ’n paar bokse met kleintyd speelgoed wat in ’n garage gestaan het, weggeneem kon word deur mense wat die reg gehad het om dit te neem as gevolg van die onvereffende skuld.

Ek moes in my proses van identiteitsvorming al hierdie nuwe data absorbeer. Geen verrassing nie dat ek kort na my lewe hierdie periode betree het, my identiteit toenemend begin definieer het binne die raamwerk van fundamentalistiese religie.

My vroeë twintigs het gearriveer in ’n sosio-ekonomiese milieu wat nie veel verbeter het sedert my tienerjare nie. As gevolg van verskeie redes het fundamentalistiese religie ook vinnig glans begin verloor as ’n identiteitsbepaler vir my. En dit alles in die tyd toe ek my hand moes opsteek en sê, “Hier’s nog ’n volwasse jong man. Waar moet ek gaan staan?”

Teen die tyd wat ek begin het om suurkool en taairys vir ontbyt te eet in Korea, het ek dus oor baie kennis beskik, min verstaan, duidelik geweet “iets” is verkeerd met “iets”, en ek kon steeds nie mooi sien waar my plek op die paradegrond is nie. Wat presies verkeerd was, en wat my stryd moes wees, sou nog ’n paar jaar vat om te begin vaspen met die regte woorde.

______________________